Poniżej przedstawiamy zasady ustrojów miejskich Berlina i Budapesztu. Według projektu ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy przy tworzeniu tego aktu prawnego wzorowano się na rozwiązaniach obowiązujących m.in. w tych europejskich stolicach.

Berlin jest miastem (i jednocześnie gminą) posiadającym status kraju związkowego - jednego z 16 landów tworzących państwo federalne Republika Federalna Niemiec.

Rząd Berlina nosi nazwę Senatu, a na jego czele stoi "Burmistrz Rządzący" (regierender Buergermeister, będący jednocześnie premierem landu Berlin) - obecnie polityk SPD Michael Mueller, kierujący koalicją swojej partii z Zielonymi i Lewicą.

Przedstawicielstwem miasta i równocześnie landu jest Izba Deputowanych, jednoizbowy parlament wybierany w powszechnych wyborach co pięć lat. Izba Deputowanych wybiera większością głosów Burmistrza Rządzącego Berlina. To on, już bez konieczności uzyskania zgody parlamentu, powołuje i odwołuje swoich dwóch zastępców, noszących też tytuły burmistrza, oraz innych członków rządu.

Stolica Niemiec składa się obecnie z 12 dzielnic będących jednostkami samorządowymi bez osobowości prawnej, z których każda ma swój urząd dzielnicowy z burmistrzem i zgromadzenie dzielnicowe.

Reklama

Dzielnicowe zgromadzenia deputowanych (BVV) wybierają burmistrzów i radnych tworzących samorządowy organ wykonawczy - urząd dzielnicy. Kandydata na burmistrza proponuje tradycyjnie najsilniejsze ugrupowanie. Ze względu na możliwość tworzenia koalicji ratusz nie zawsze jest jednak rządzony przez największą partię.

W wyborach do zgromadzeń dzielnicowych, odbywających się równocześnie z wyborami do parlamentu całego Berlina, mogą brać udział zarówno partie polityczne, jak i grupy obywateli. By zdobyć mandat, dane ugrupowanie musi przekroczyć próg 3 proc. ważnych głosów. W wyborach dzielnicowych udział biorą tylko listy, nie ma możliwości głosowania na konkretnego kandydata.

Ze względu na powikłaną historię Niemiec sytuacja Berlina, w tym jego granice, zmieniały się wielokrotnie w minionym stuleciu. Ostatnia wielka reforma samorządowa miała miejsce w 1920 roku, gdy do stolicy przyłączono siedem samodzielnych miast, w tym Charlottenburg, 59 gmin wiejskich i 27 dóbr dworskich, tworząc z nich "wielki Berlin". Od tego czasu miasto podzielone było na 20 dzielnic.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej i krótkim okresie, gdy zwycięskie mocarstwa traktowały pokonane Niemcy jako całość, doszło do podziału miasta na Berlin Wschodni, który stał się z czasem stolicą Niemieckiej Republiki Demokratycznej, oraz Berlin Zachodni. Wschodnia część miasta rozrastała się dynamicznie, powstawały nowe dzielnice, podczas gdy ograniczone murem dzielnice zachodnie zachowały dawną strukturę terytorialną i administracyjną.

Po zjednoczeniu Niemiec w 1990 roku, które oznaczało również połączenie obu części Berlina, władze miasta zachowały początkowo istniejące 23 dzielnice. Dopiero reforma z 2001 roku zredukowała ich liczbę do 12. Reforma nie wiązała się ze zmianami obszaru Berlina, lecz polegała na łączeniu dzielnic. I tak obecne Śródmieście (Mitte) obejmuje także samodzielne do 2001 roku dzielnice Tiergarten i Wedding. Przy okazji zmniejszono o połowę maksymalną liczbę ministrów (senatorów) z 18 do 9.

Forsowane od początku lat 90. przez polityków plany połączenia Berlina z Brandenburgią - landem, który, podobnie jak Mazowsze w Polsce, otacza stolicę, pomimo zaawansowanych przygotowań zakończyły się fiaskiem. W referendum w 1996 roku 62,7 proc. mieszkańców Brandenburgii odrzuciło umowę o fuzji obu landów. Większość Berlińczyków było za (53,4 proc.), ale pomysł upadł, chociaż przemawiał za nim silny argument obniżki kosztów administracji.

Także stolica Węgrzech, Budapeszt, jest osobną jednostką administracyjną obok 19 komitatów (województw).

Organem przedstawicielskim samorządu miasta Budapeszt jest Zgromadzenie Miasta Budapeszt, w którym zasiadają 33 osoby: burmistrz miasta Budapeszt, burmistrzowie wszystkich 23 dzielnic i dziewięć osób z tzw. listy kompensacyjnej, uwzględniającej głosy oddane na kandydatów na burmistrzów, które nie przełożyły się na mandaty.

Zadania samorządowe są wykonywane przez Zgromadzenie Miasta Budapeszt i jego organy, m.in. komisje Zgromadzenia, burmistrza Budapesztu, sekretarza Budapesztu oraz Urząd Burmistrzowski Miasta Budapeszt. Oprócz tego każda dzielnica Budapesztu ma własny samorząd.

Burmistrz miasta Budapeszt oraz burmistrzowie dzielnic wyłaniani są w wyborach bezpośrednich. Do kandydowania na stanowisko burmistrza miasta Budapeszt konieczne jest zdobycie poparcia co najmniej 5 tys. osób. Wiceburmistrzów miasta Budapeszt wybiera Zgromadzenie na wniosek burmistrza stolicy.

Zgromadzenie Miasta Budapeszt wykonuje wszystkie zadania związane z rozwojem i organizacją stolicy, które dotyczą całego miasta lub wynikają z jej szczególnej roli w kraju. I tak: odpowiada ono m.in. za rozwój i stan określonych ustawowo lub w rozporządzeniach głównych dróg publicznych, czystość miasta, jego oświetlenie, utrzymanie cmentarzy, ustalanie warunków parkowania, zapewnienie transportu publicznego.

Samorządy dzielnicowe odpowiadają zaś m.in. za lokalne drogi i parki, eksploatację parkingów, opracowywanie lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego na podstawie planu zagospodarowania całego Budapesztu czy opiekę przedszkolną.

Zarówno samorząd miasta Budapeszt, jak i samorząd dzielnicowy ma prawo wprowadzania lokalnych podatków.

Samorząd stołeczny może uzgodnić z jednym lub kilkoma samorządami dzielnicowymi przejęcie części zadań samorządu stołecznego, przy jednoczesnym przekazaniu odpowiednich środków finansowych na ten cel.

Terytorium Budapesztu nie zmieniło się od 1950 r., kiedy do stolicy przyłączono ustawowo 23 okoliczne miejscowości, tworząc 22 dzielnice zamiast wcześniejszych 14. 23. dzielnica powstała w 1994 r. w wyniku podziału jednej z dotychczasowych dzielnic.

W 2014 r. zmienił się natomiast system wyborczy w Budapeszcie. Wcześniej mieszkańcy stolicy obok burmistrza miasta Budapeszt i burmistrzów dzielnic głosowali też na listę partyjną, z której wyłaniani byli członkowie Zgromadzenia Miasta Budapeszt. Teraz listy partyjnej nie ma, a Zgromadzenie Miasta Budapeszt jest wyłaniane drogą głosowania na kandydatów na burmistrzów dzielnic.