W latach 2001-2015 udział Polski w światowym imporcie zwiększył się ponaddwukrotnie do 1,16 proc. Za 87 proc. tego wzrostu odpowiada import w krajach europejskich i byłego ZSRR, w tym 80 proc. w krajach UE). Tylko 13 proc. pochodziło z gospodarek pozaeuropejskich.
ikona lupy />
Udział Polski w imporcie regionów ekonomicznych świata / Media

Trend ten odzwierciedla silne zróżnicowanie znaczenia Polski jako partnera handlowego dla krajów europejskich i krajów pozostałych regionów świata. Zróżnicowanie to wynika przede wszystkim ze specjalizacji polskich fabryk w produkcji wyrobów tańszych i przeznaczonych na najbliższe rynki, jaka dokonała się pod wpływem integracji w ramach międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej (GVC). W największym stopniu do wzrostu udziału Polski w światowym imporcie przyczynili się producenci dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku, żywności oraz części motoryzacyjnych. Dwie pierwsze spośród wymienionych kategorii charakteryzują się także wysokim stopniem regionalizacji rynków.

Analiza danych dotyczących importu krajów europejskich wskazuje na zróżnicowanie znaczenia importu z Polski na poszczególnych rynkach ze względu na ich odległość i zamożność (odwrotna zależność) oraz wielkość. Trudniej jest wskazać czynniki określające udział produktów pochodzących z Polski na rynkach pozaeuropejskich. Na ogół są to stosunkowo niewielkie transakcje realizowane przez wąskie grupy albo wręcz pojedyncze przedsiębiorstwa. Ponadto w Polsce, inaczej niż w krajach Europy Zachodniej, eksportu na odległe geograficznie rynki nie wspierają duże międzynarodowe korporacje, choć ich obecność znacznie wzrosła w wyniku napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Silna pozycja w Europie Środkowej i Wschodniej

Reklama

Polska należy do najważniejszych dostawców do krajów bałtyckich oraz do krajów Grupy Wyszehradzkiej. W 2015 roku import z Polski stanowił blisko 10 proc. importu ogółem krajów bałtyckich i ponad 7 proc. importu krajów Grupy Wyszehradzkiej. Polska jest trzecim najważniejszym dostawcą dla krajów bałtyckich (po Rosji i Niemczech) i drugim (po Niemczech) dostawcą do krajów Grupy Wyszehradzkiej. Wartość importu z Polski była wyższa m.in. od importu z Chin.

Dostawcy z Polski mają szczególnie duży udział w rynku dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku oraz żywności krajów Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW). Polska jest najważniejszym dostawcą tych produktów dla krajów Grupy Wyszehradzkiej i krajów bałtyckich. W 2015 roku z Polski pochodziło blisko 20 proc. importu krajów bałtyckich w kategorii dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku (w tym 27,4 proc. na Łotwie) i 18,5 proc. importu krajów Grupy Wyszehradzkiej (w tym 30,8 proc. na Węgrzech).

Udział Polski w imporcie trwałych dóbr konsumpcyjnych szybko zwiększał się w drugiej połowie poprzedniej dekady. Było to efektem intensywnego napływu inwestycji zagranicznych, zwłaszcza firm włoskich, do sektora produkcji AGD i RTV w Polsce (do naszego kraju została przeniesiona produkcja przeznaczona przede wszystkim na rynki EŚW i krajów b. ZSRR). Silnemu wzrostowi udziału Polski w imporcie dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku towarzyszył wyraźny spadek importu z Włoch, które wcześniej należały do najważniejszych dostawców dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku do krajów EŚW.

W ostatnich latach udział Polski w imporcie pozostaje w tej kategorii stosunkowo stabilny. Może to wynikać z jednej strony z niższego napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do tego sektora w Polsce, jak i ze stopniowego nasycania się rynków. Można oczekiwać, że wraz ze wzrostem zamożności konsumentów w krajach EŚW udział Polski w imporcie tej kategorii produktów będzie stopniowo się obniżać.

W ostatnich latach szybko zwiększa się natomiast znaczenie Polski jako dostawcy żywności. Nasz kraj jest najważniejszym kierunkiem importu żywności dla Litwy (od 2005 roku) i Czech (od 2015 roku). Ponadto jesteśmy także ważnym dostawcą dóbr konsumpcyjnych nietrwałego użytku oraz części motoryzacyjnych (głównie dla fabryk w Czechach).

Relatywnie duże znaczenie w Niemczech

W 2015 roku na Polskę przypadało 5 proc. niemieckiego importu. W latach 2001-2015 udział Polski zwiększył się dwukrotnie, szczególnie szybko rósł w latach 2013-15 (średnio o 0,4 pkt. proc. rocznie). Prawdopodobnie było to związane z przesuwaniem się popytu na niektórych rynkach w stronę towarów o niższych cenach.

Obecnie Polska jest szóstym pod względem wartości dostawcą do Niemiec (w 2001 roku zajmowała piętnaste miejsce). Wartość importu z naszego kraju jest większa niż z USA i Chin. Największe znaczenie mamy w imporcie dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku (drugie miejsce po Chinach), części motoryzacyjnych (trzecie miejsce po Francji i Czechach) oraz żywności (czwarte miejsce).

Polscy dostawcy zdobyli silną pozycję w segmencie tańszych dóbr. Wartość jednostkowa w imporcie dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku z Polski stanowiła w 2015 roku zaledwie 45 proc. poziomu wartości jednostkowych w imporcie z pozostałych krajów. Wchodzeniu towarów pochodzących z Polski na rynek niemiecki sprzyjała produkcja towarów zachodnioeuropejskich marek w polskich filiach i włączenie ich do europejskich sieci sprzedaży.

Natomiast relatywnie niewielkie znaczenie Polska ma jako dostawca samochodów osobowych (dopiero 13. miejsce) oraz dóbr inwestycyjnych (9. miejsce).

Gorzej w krajach UE-15

W grupie krajów z tzw. starej Unii (z wyłączeniem Niemiec), import z Polski stanowił w 2015 roku niecałe 2 proc. importu ogółem. Mimo stopniowego wzrostu w ostatnich latach znaczenie dostaw z Polski pozostaje relatywnie niewielkie. Nieco wyższy udział dostawy z Polski mają w imporcie krajów skandynawskich (ok. 3 proc.). Niskie znaczenie import z naszego kraju ma w Belgii, Portugalii i Irlandii. Udział Polski w imporcie tych trzech krajów wyniósł w 2015 r. od 0,6 proc. do 1,1 proc.

Podobnie jak w imporcie krajów EŚW i Niemiec największe znaczenie Polska ma w imporcie dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku (5,5 proc.), żywności (3,2 proc.) oraz części do środków transportu (3,2 proc.).

Analiza danych dotyczących importu dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku wskazuje, że duży wpływ na kształtowanie się struktury geograficznej dostaw ma zamożność konsumentów. Belgia, Francja i Holandia charakteryzują się najwyższymi unit value w imporcie tej kategorii spośród wszystkich krajów UE, co może odzwierciedlać wyższe wymagania konsumentów na tych rynkach, w tym także dotyczące zakresu usług świadczonych w związku z nabytym produktem.

ikona lupy />
Import z Polski do krajów świata / Media

W krajach tych większy jest popyt na produkty z wyższych segmentów cenowych pochodzące z Niemiec, i Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii. Co ciekawe, w statystykach importu krajów Unii Europejskiej obserwujemy silne zróżnicowanie znaczenia Szwajcarii jako dostawcy dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku. O ile dla krajów Europy Zachodniej jest ona jednym z najważniejszych dostawców (trzecie miejsce i 8,5 proc. importu UE-15 w tej kategorii), o tyle w imporcie krajów Europy Środkowej i Wschodniej jest praktycznie nieobecna (21. miejsce i 0,9 proc. importu EŚW w 2015 r.). Może to świadczyć o wpływie zamożności rynków na strukturę dostawców.

Produkty pochodzące z Polski napotykają na rynkach Europy Zachodniej na większą konkurencję ze strony tańszych i bardziej odległych geograficznie dostawców (głównie z Chin, Turcji i Meksyku). Wzrost znaczenia tych krajów powoduje w ostatnich latach stopniowe zmniejszanie się udziału produktów pochodzących z Polski (od 2011 roku). W przypadku żywności mniejsze znaczenie polskich dostawców na rynkach Europy Zachodniej w dużym stopniu jest wynikiem większej odległości od rynków zbytu. W przypadku żywności obserwujemy największą dysproporcję między znaczeniem Polski w imporcie EŚW i Europy Zachodniej. W 2015 roku udział naszego kraju w imporcie żywności w krajach EŚW wyniósł 17,6 proc., a w imporcie krajów UE-15 (z wyłączeniem Niemiec) – 3,2 proc.

Odległość geograficzna nie odgrywa już takiej roli w dostawach części do środków transportu. W tym przypadku istotne znaczenie mają powiązania w ramach GVC. Przykładem może być stosunkowo duży udział Polski w imporcie części samochodowych we Włoszech.

Różnie w krajach spoza UE

Udział Polski w imporcie krajów europejskich nienależących do UE charakteryzuje się wysokim stopniem zróżnicowania. Względnie duże znaczenie import z Polski ma w Norwegii (w 2015 roku kształtował się na poziomie powyżej 3 proc.). W 2015 roku Polska zajmowała 10. miejsce spośród największych dostawców do tego kraju. Niższy udział mają dostawy z Polski do Islandii (1,9 proc.).

ikona lupy />
Udział Polski w światowym imporcie / Media

Natomiast udział Polski w imporcie Szwajcarii jest najniższy spośród krajów europejskich. W 2015 r. na Polskę przypadało zaledwie 0,7 proc. importu tego kraju (jednocześnie Polska zajmowała 22. miejsce wśród dostawców na rynek szwajcarski). Stopniowo zwiększa się natomiast znaczenie Polski w imporcie krajów zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego. Największe znaczenie dostawy z naszego kraju mają dla Serbii oraz Bośni i Hercegowiny – w 2015 roku stanowiły one ponad 3 proc. importu ogółem tych krajów. Dla Serbii Polska jest szóstym najważniejszym dostawcą towarów. Na rynkach tego regionu obserwowana jest wysoka konkurencja ze strony krajów o niskich kosztach produkcji – zwłaszcza Węgier (piąte miejsce w imporcie Serbii), Turcji oraz pozostałych krajów b. Jugosławii.

Dużo do krajów byłego ZSRR, ale nie rośnie

Tradycyjnie stosunkowo duże znaczenie dostawy z Polski mają dla krajów byłego ZSRR. Jednak w przeciwieństwie do pozostałych regionów zagregowany udział Polski w imporcie tej grupy nie zwiększał się w ostatnich latach. W latach 2014-2015 wpłynęły na to sankcje nałożone przez Rosję na dostawy nieprzetworzonej żywności. W ich wyniku wartość importu w części grup towarowych, według statystyk rosyjskich, obniżyła się do zera. Spadek importu z Polski w tym okresie okazał się wiec głębszy niż spadek rosyjskiego importu ogółem, co wpłynęło na obniżenie znaczenia Polski jako dostawcy na rynek rosyjski (z 2,6 proc. w 2013 roku do 2,1 proc. w 2015 roku). Polska spadła na dwunaste miejsce wśród najważniejszych dostawców na rynek rosyjski (z 10. miejsca w 2013 roku).

Spośród tej grupy krajów największe znaczenie dostawy z Polski mają dla Ukrainy (w 2015 roku 6,2 proc. importu tego kraju pochodziło właśnie z Polski) i Białorusi (3,6 proc.). W 2015 roku Polska była czwartym największym dostawcą towarów na rynek białoruski.

Poza Europą towary z Polski praktycznie nieobecne

W 2015 roku zaledwie 0,24 proc. importu krajów pozaeuropejskich pochodziło z Polski. Znaczenie Polski było tam ponaddziesięciokrotnie mniejsze w porównaniu z rynkami europejskimi. Dysproporcja między udziałem Polski w imporcie krajów europejskich i pozostałych stopniowo zmniejsza się w ostatnich latach. Jednak pozostaje ona zdecydowanie większa np. w porównaniu z krajami Europy Zachodniej. Odzwierciedla to silną koncentrację polskiego eksportu na rynkach europejskich.

Stosunkowo największe znaczenie polskie produkty mają w imporcie krajów Afryki i Bliskiego Wschodu, a niewielkie w imporcie krajów Ameryki Północnej i Południowej. W 2015 roku Polska była czterdziestym pod względem wartości importu dostawcą do Stanów Zjednoczonych (0,25 proc. importu USA).

Najmniejsze znaczenie towary pochodzące z Polski mają w imporcie gospodarek Azji. W 2015 roku import z naszego kraju stanowił niespełna 0,2 proc. importu tego regionu. Duży wpływ ma na to niewielka obecność towarów pochodzących z Polski na największych rynkach tego regionu, tj. Japonii (47. miejsce w 2015 roku pod względem wartości importu), Chin (57. miejsce) i Indii (59. miejsce).

Słabe i silne strony

O udziale Polski w światowym imporcie decyduje stosunkowo wąska grupa kategorii. Obejmuje ona dobra konsumpcyjne trwałego użytku, żywność, części samochodowe oraz dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku. Duże znaczenie Polski w imporcie tych kategorii związane jest głównie z wysoką konkurencyjnością cenowo-kosztową, która powoduje, że znaczenie naszego kraju w imporcie krajów europejskich jest generalnie odwrotnie proporcjonalne do zamożności rynku i jego odległości.

Analiza danych dotyczących importu poszczególnych krajów Europy wskazuje, że istotny wpływ na zróżnicowanie struktury dostawców mają także rozmiary rynku. Na rynkach dużych europejskich krajów rozwiniętych (Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy), gdzie struktura konsumentów jest bardziej zróżnicowana, większe znaczenie mają niższe segmenty cenowe w porównaniu z mniejszymi gospodarkami (np. Szwajcaria, Belgia, Irlandia).

Biorąc pod uwagę stosunkowo niewielkie rozmiary polskiego eksportu do krajów pozaeuropejskich, o znaczeniu Polski na większości tych rynków zdają się decydować działania pojedynczych przedsiębiorstw.

Autor: Wojciech Mroczek, jest ekonomistą w Departamencie Analiz Ekonomicznych NBP.