Całkowite zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dotyczy tylko przekazania majątku najbliższej rodzinie. Pozostałe osoby muszą zapłacić podatek według stawek od 3 do 20 proc.
Nieodpłatne nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium kraju podlega opodatkowaniu. Podatek ten wystąpi nie tylko w przypadku nabycia spadku czy darowizny, ale również m.in. nieodpłatnego zmienienia współwłasności czy zasiedzenia.
Z podatku tego zwolnione jest wprawdzie nabycie majątku między osobami najbliższymi, jednak przy braku zachowania warunków zwolnienia osoby te podlegają opodatkowaniu na ogólnych zasadach. [Przykład 1] Także w pozostałych przypadkach, tj. gdy majątek przekazuje sobie dalsza rodzina lub osoby, których nie łączą żadne więzy pokrewieństwa czy powinowactwa, trzeba będzie rozliczyć się z fiskusem.

Ważna grupa podatkowa

Wysokość podatku od spadków i darowizn uzależniona jest od kilku czynników. Najważniejszy z nich to stosunek osobisty łączący zbywcę z nabywcą. Generalnie, osoby, które przekazują majątek osobom spoza rodziny, płacą najwyższy podatek. Niestety na potrzeby rozliczenia podatku od spadków i darowizn jako osoby sobie obce traktowani są również konkubenci.
Reklama
Określanie wysokości podatku według kryterium relacji między osobami, które przekazują sobie majątek, następuje poprzez zaliczenie nabywcy do jednej z trzech grup podatkowych. Do poszczególnych grup podatkowych zostały przypisane następujący osoby:
● do grupy I – małżonek, zstępni (dzieci, wnuki itd.), wstępni (rodzice, dziadkowie itd.), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie. Za rodziców uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych;
● do grupy II – zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych;
● do grupy III – inni nabywcy.
Osoby zaliczone do I grupy podatkowej, z wyjątkiem zięcia, synowej i teściów, objęte są pełnym zwolnieniem podatkowym pod warunkiem zgłoszenia w urzędzie skarbowym nabycia majątku na formularzu SD-Z2 w terminie półrocznym. W przeciwnym przypadku podlegają oni opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej. [Przykład 2]

Skala podatkowa

Podatek od spadków i darowizn obliczany jest według progresywnej skali podatkowej. Obowiązują trzy takie skale, odrębne dla każdej grupy podatkowej. Najniższe stawki podatku (3 proc., 5 proc. i 7 proc.) obowiązują w skali dla I grupy podatkowej, najwyższe – w skali dla grupy III (12 proc., 16 proc. i 20 proc.). Stawki podatku w poszczególnych grupach podatkowych zróżnicowane zostały w zależności od wartości nabywanego majątku. Przy czym pokreślić należy dla każdej grupy podatkowej uregulowana została tzw. kwota wolna od podatku.
W praktyce oznacza to, że podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną, według stawki określonej w skali właściwej dla danej grupy. [Przykład 3] Kwoty wolne dla poszczególnych grup podatkowych wynoszą:
● 9637 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
● 7276 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
● 4902 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Podatek w decyzji

W podatku od spadków i darowizn nie obowiązuje zasada samoobliczania, która występuje np. w podatku dochodowym lub podatku od czynności cywilnoprawnych. Zobowiązany do zapłaty samodzielnie nie wylicza podatku, lecz składa do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe (SD-3), podając w nim informacje niezbędne do określenia podstawy opodatkowania. Zeznanie podatkowe należy złożyć w terminie 1 miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, tj. od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu bądź od dnia zawarcia umowy darowizny. Do zeznania należy dołączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania, np. kopię umowy darowizny czy odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, bądź też notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Na tej podstawie urząd skarbowy wyda decyzję ustalającą wysokość podatku od spadków i darowizn. Termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Jeżeli podatnik nie zgadza się z decyzją, to w tym samym terminie może złożyć odwołanie do dyrektora izby skarbowej.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania w podatku od spadków i darowizn stanowi czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, czyli wartość po potrąceniu długów i ciężarów (istotne głównie w przypadku nabycia spadku). Ustala się ją według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru. Odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.
Określając wartość rynkową otrzymanego majątku, podatnik powinien przyjmować przeciętne ceny stosowane w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku. Uwzględnia się przy tym miejsce ich położenia, stan czy stopień zużycia, czyli czynniki mające zasadniczy wpływ na cenę.
Zasadą jest, że organ podatkowy przyjmuje wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych w wysokości określonej przez nabywcę. Jeżeli jednak nabywca takiej wartości nie określił, albo zdaniem organu podatkowego podana w zeznaniu podatkowym wartość odbiega od wartości rynkowej, organ ten wzywa nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Podatnik ma na to 14 dni od dnia doręczenia wezwania.
W przeciwnym przypadku naczelnik urzędu skarbowego dokona określenia wartości rynkowej z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33 proc. od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca.

Sankcyjna stawka

Niedopełnienie w urzędzie skarbowym formalności związanych z nabyciem rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy może wiązać się z przykrymi konsekwencjami, jeżeli podatnik w trakcie toczącego się postępowania powoła się na darowiznę, której wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi nie zgłosił do opodatkowania. W takim przypadku urząd skarbowy naliczy podatek według sankcyjnej 20-proc stawki.
Nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20 proc., jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.
Przepis ten został wprowadzony, aby ograniczyć nadużywane w praktyce przez osoby kontrolowane przez fiskusa powoływania się na nieujawnione darowizny w celu uzasadnienia pochodzenia majątku, który nie został zgłoszony do opodatkowania.
Ważne
Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której (w przypadku spadku) zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Im bliższa jest osobista relacja, tym niższa jest stawka podatku.
Ważne
Zeznania o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych nie składa się, gdy płatnikiem jest notariusz, który pobiera podatek przy sporządzaniu umowy. Dotyczy to darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody
Przykłady
1 Osoby nabywające nieruchomość mogą korzystać ze specjalnej ulgi
Podatnik zapisał siostrzeńcowi w spadku mieszkanie o powierzchni 50 mkw. Czy od takiego nabycia będzie trzeba zapłacić podatek?
Nabycie nieruchomości w drodze dziedziczenia podlega opodatkowaniu podatkiem od spadku. Podatek dla siostrzeńca jako dziecka siostry (czyli zstępny rodzeństwa) będzie ustalony na zasadach określonych dla II grupy podatkowej. Podatnik powinien złożyć zeznanie podatkowe (jeżeli siostrzeniec jest małoletni, to w jego imieniu zeznanie składają rodzice) wraz z odpisem postawienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź notarialnym poświadczeniem dziedziczenia.
Nabycie w spadku mieszkania przez osobę zaliczoną do II grupy podatkowej może być zwolnione z podatku. W takim przypadku nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej domu lub mieszkania, czyli w opisanej sytuacji podatek w ogóle by nie wystąpił.
Ulga należy się pod warunkiem, że nabywca nie posiada własnego mieszkania, a w odziedziczonym mieszkaniu zamelduje się na pobyt stały i nie dokona jego zbycia przez okres pięciu lat. Informację o przysługującej uldze należy wpisać w części H zeznania SD-3 (uwagi składającego zeznanie).
2 Skale podatkowe w spadkach i darowiznach
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną, według następujących skal:
Kwoty nadwyżki w zł Podatek wynosi  
ponad do  
1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej
  10 278 3 proc.
10 278 20 556 308,30 zł i 5 proc. nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556   822,20 zł i 7 proc. nadwyżki ponad 20 556 zł
2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej
  10 278 7 proc.
10 278 20 556 719,50 zł i 9 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556   1644,50 zł i 12 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł
3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej
  10 278 12 proc.
10 278 20 556 1 233,40 zł i 16 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556   2 877,90 zł i 20 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł
3 Konkubenci rozliczają się na zasadach określonych dla III grupy podatkowej
Podatnicy są parą od 10 lat. Prowadzą wspólne gospodarstwo domowe i wychowują dwójkę dzieci. Czy otrzymując w darowiźnie kwotę 50 tys. zł, konkubent skorzysta ze zwolnienia z podatku?
Partnerom, których nie łączy związek małżeński, nie przysługują preferencje w podatku od spadków i darowizn. Nie ma do nich zastosowania pełne zwolnienie z podatku przewidziane m.in. dla małżonków. Takie osoby zaliczone są do nabywców wymienionych w III grupie podatkowej, co oznacza, że podlegają one opodatkowaniu według najwyższych stawek podatkowych.
Obdarowany musi złożyć zeznanie SD-3 w terminie miesiąca od dnia otrzymania pieniędzy i czekać na decyzję ustalającą wysokość podatku. Podatek od darowizny w takiej wysokości wyniesie 7786,3 zł.
Podstawa prawna
Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).