Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa "vigilare", to znaczy: czuwanie, stanie na straży, bycie gotowym.
Główną częścią wigilijnego wieczoru jest wieczerza, która rozpoczyna się, gdy na niebie zabłyśnie pierwsza gwiazda. Jest to symboliczne nawiązanie do Gwiazdy Betlejemskiej zwiastującej narodziny Jezusa, którą według Biblii ujrzeli Trzej Królowie.
Istotą Wigilii Bożego Narodzenia jest przyjście na świat Chrystusa jako Człowieka, dlatego też mocno akcentowany jest element rodzinny. Kolację rozpoczyna odczytanie fragmentu Ewangelii św. Łukasza i wspólna modlitwa.
Najważniejszym i kulminacyjnym momentem jest zwyczaj łamania się opłatkiem, na znak zgody i pojednania. Uczestnicy wieczerzy składają sobie jednocześnie życzenia. Zgodnie z tradycją, przy stole pozostaje jedno wolne miejsce dla niezapowiedzianego gościa. Ten ewangeliczny symbol jest przypomnieniem, że Maryja z Józefem nie znaleźli miejsca, zostali odtrąceni. Pod białym obrusem powinna się znajdować wiązka sianka, która nawiązuje do ubóstwa, w jakim narodził się Chrystus.
Wieczerza wigilijna powinna być postna. Obecnie, według nowej formuły przykazań kościelnych, post nie jest obowiązkowy, ale zalecany zgodnie z tradycją. Jeśli wigilia przypada w piątek, wówczas post jest konieczny.
Liczba potraw wigilijnych dawniej była nieparzysta, ale od XIX wieku podaje się ich dwanaście - jest to liczba apostołów, a także miesięcy w roku. Są to specjalnie przygotowane dania postne. Zgodnie ze zwyczajem, powinno się skosztować każdej z nich, aby nadchodzący rok był udany.
Ważnym zwyczajem towarzyszącym Wigilii Bożego Narodzenia jest śpiewanie kolęd. Pod choinką umieszczane są prezenty, które przynosi Święty Mikołaj, gwiazdka albo aniołek, w zależności od tradycji regionalnych.
O północy wierni udają się na pasterkę. Msza upamiętnia oczekiwanie i modlitwę pasterzy, zmierzających do Betlejem.
Choć 24 grudnia nie jest dniem wolnym od pracy, większość firm kończy urzędowanie wcześniej.
Wigilia w polskiej obyczajowości jest świętem powszechnie uważanym za najważniejszy dzień w roku, w wielu krajach nie ma on aż takiego znaczenia. Podobnie jak w Polsce, Wigilię obchodzi się na Litwie, w Czechach i na Słowacji.
Zwyczaj łamania się opłatkiem nie jest znany poza Polską i Litwą.
>>> Czytaj też: Nowe protesty rozniosą Rosję? „To sygnał nadchodzącej burzy”
