Nikt nie rozmawia o prawdziwych powodach, dla których chcemy pozbyć się fizycznych pieniędzy - pisze w felietonie były bankier Satyajit Das.

Nawet po chaosie spowodowanym decyzją podjętą w listopadzie zeszłego roku przez Indie, żeby zrezygnować z prawie 90 proc. będących w obiegu banknotów, mało kto sprzeciwia się założeniu, które stało za tym krokiem: że rezygnacja z gotówki, jeśli dobrze się ją przeprowadzi, jest czymś dobrym. Jednak większość argumentów za demonetyzacją nie wypada dobrze przy uważniejszej analizie. Z kolei te, które wypadają dobrze, powinny wzbudzać inne wątpliwości.

Zwolennicy odchodzenia od papierowych pieniędzy wymieniają kilka argumentów. Mówią, że utrudni to życie oszustom podatkowym, terrorystom i innym przestępcom, a także przyspieszy przepływ funduszy, zmniejszając koszty i zwiększając wydajność gospodarki. Niektórzy sugerują nawet, że zwiększy to poziom higieny, ponieważ banknoty są pełne bakterii.

Nie są to szczególnie przekonujące argumenty. Po pierwsze, zakaz używania gotówki jest w swojej naturze dyskryminujący. Nie rozróżnia on legalnego i nielegalnego wykorzystania gotówki, zakładając, że każdy, kto posiada dużą ilość gotówki, z pewnością ma coś na sumieniu. Krzywdzi to znaczną większość społeczeństwa w celu ukarania mniejszości.

Co jednak ważniejsze, odejście od gotówki najprawdopodobniej nie rozwiąże problemów, z którymi ma walczyć. Przestępcy i terroryści znajdą inne sposoby na transferowanie pieniędzy, nawet jeśli okażą się one droższe. Oszuści podatkowi, jeśli nie zostaną zaskoczeni, z łatwością mogą zamienić swoje nielegalne bogactwa na złoto, zagraniczną walutę lub nieruchomości. Nawet w Indiach, gdzie decyzja Modiego była dużym zaskoczeniem, większość znajdujących się w obrocie pieniędzy została wpłacona na konta bankowe, nie wywołując spodziewanego wzrostu dochodów z podatków.

Reklama

>>> Czytaj też: Polacy wybierają plastikowe pieniądze. To koniec ery gotówki?

Z pewnością przejście na wirtualne pieniądze spowoduje jednak wzrost innowacji i efektywności prawda? Firmy zajmujące się technologiami finansowymi zwęszyły gorączkę złota i faktycznie zaczęły proponować innowacyjne rozwiązania do płatności cyfrowych. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na to, że płatności elektroniczne są szczególnie wydajne albo opłacalne. Europejskie badania pokazały, że w większości krajów najniższy koszt od pojedynczej transakcji generowała gotówka – a zaraz za nią karty debetowe.

Nie powinno to nikogo zaskakiwać, biorąc pod uwagę oszczędności wynikające ze skali i powszechnego stosowania istniejących systemów. W USA gotówki wciąż używa się do nieco ponad 40 procent transakcji konsumenckich pod względem liczby i około połowy pod względem wartości. Na rynkach rozwijających się oraz w przypadku transakcji o niewielkiej wartości, odsetek jest jeszcze wyższy. Sektor płatności cyfrowych pozostaje jednocześnie podzielony i wymaga dużych inwestycji w infrastrukturę przy nierzadkim powielaniu istniejących systemów.

Prawdziwe argumenty za odejściem od gotówki nie są tak często omawiane. Demonetyzacja wyposażyłaby na przykład banki w nowe, potężne narzędzie. Obecnie ujemne stopy procentowe można obejść poprzez wyjęcie pieniędzy z banku, co pozwala na uniknięcie faktycznego podatku od oszczędności. To jeden z powodów, dla których posiadanie dużych ilości gotówki jest szczególnie powszechne w Japonii i Szwajcarii – krajach, które nie są kojarzone z przestępczością czy terroryzmem, ale w których występują ujemne stopy procentowe.

W przyszłości, kiedy nastąpi kryzys gospodarczy lub finansowy, problem związany z niskimi stopami procentowymi może ograniczyć skuteczność polityki pieniężnej. Jednym sposobem na pokonanie tej przeszkody może być wyeliminowanie gotówki, jak stwierdził w 2015 roku główny ekonomista Banku Anglii Andrew Haldane.

Demonetyzacja mogłaby pomóc rządom również na inne sposoby. Badania behawioralne pokazują, że konsumenci wydają więcej, jeśli płacą kartą kredytową, niż kiedy płacą gotówką. Wyeliminowanie gotówki mogłoby więc teoretycznie być wykorzystane do napędzenia gospodarki.

Z drugiej strony zmuszenie obywateli do dokonywania wszystkich płatności cyfrowo wyposażyłoby rządy w bezprecedensowe ilości informacji. Anonimowość gotówki może być przydatna dla każdego, nie tylko dla oszustów podatkowych i przestępców.

Koszt pozbycia się gotówki jest swoją drogą dość wysoki. Banki centralne zostałyby pozbawione dochodów z renty emisyjnej, czyli różnicy pomiędzy minimalnym kosztem wytwarzania waluty, a zwrotem z inwestycji w obligacje rządowe. Zmniejszyłoby to ich zdolność amortyzacji strat i miały wpływ na źródło dochodu, a więc również na finanse publiczne.

Korzystanie z waluty jest powszechne na rynkach wschodzących oraz wśród ludzi ubogich i starszych na całym świecie. W Indiach szybko stało się jasne, że demonetyzacja spowoduje w związku z tym pogorszenie się wykluczenia społecznego i finansowego. Koszt umożliwienia wszystkim obywatelom płatności cyfrowych może okazać się wysoki.

System party wyłącznie na płatnościach cyfrowych czy też elektronicznych zwiększa też ryzyko związane z bezpieczeństwem. Jest on poważnie narażony na oszustwa internetowe czy cyberprzestępczość, a także przerwy w działaniu spowodowane awariami.

Mieszanie się państwa w te sprawy jest kontrowersyjnym tematem politycznym i społecznym, a nie odległą kwestią z dziedziny ekonomii. Haldane w swoim wystąpieniu dotyczącym bezgotówkowości przyznał, że poparcie dla tej idei nie jest pewne. Obywatele mogą nie chcieć tak łatwo zrezygnować z anonimowości i prywatności. W sytuacjach, kiedy eliminacja gotówki jest związana z ujemnymi stopami procentowymi, mogą oni sprzeciwiać się jej jako formie opodatkowania oszczędności.

Państwa, które naprawdę chcą zrezygnować z gotówki, muszą w sposób szczery i otwarty zmierzyć się z tymi kwestiami, zamiast chować się za argumentami, które wydają się bardziej akceptowalne z punktu widzenia politycznego. Narzucenie tak radykalnej zmiany społeczeństwu spowoduje tylko pogłębienie się nieufności do rządu. Takiej cenie politycy nie są w stanie sprostać.

>>> Polecamy: Na tacę w kościele bezgotówkowo. Takie rzeczy tylko w Szwecji…. na razie