Gospodarcza izolacja Korei Północnej od gospodarki światowej wynika z czynników politycznych. Zgodnie z wciąż obowiązującą tam doktryną polityczną, główną zasadą jest gospodarcza samowystarczalność. Od lat międzynarodowe sankcje kształtują handel zagraniczny kraju – jego dynamikę i strukturę.
ikona lupy />
Korea Północna - eksport, źródło: OF / Inne

Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (KRLD, Korea Północna) należy do nielicznej grupy państw, które nie publikują danych statystycznych dotyczących handlu zagranicznego. Organizacje międzynarodowe szacują wymianę handlową Korei Północnej na podstawie statystyk partnerów handlowych (tzw. statystyk lustrzanych).

Postępująca marginalizacja międzynarodowej współpracy gospodarczej Korei Północnej wynika z czynników politycznych. Korea Północna była niegdyś przemysłowym centrum Półwyspu Koreańskiego. Do lat siedemdziesiątych XX w. poziom rozwoju ekonomicznego obu państw koreańskich nie różnił się zasadniczo. Podczas gdy kluczem wzrostu gospodarczego w Korei Południowej stała się integracja z gospodarką światową, to Korea Północna pozostała wierna doktrynie politycznej swojego założyciela. Zgodnie z wciąż obowiązującą doktryną polityczną Dżucze (wprowadzoną jeszcze przez Kim Ir Sena) główną zasadą polityki jest gospodarcza samowystarczalność.

ikona lupy />
Korea Północna - importerzy, źródło: OF / Inne
Reklama

Do 1991 r. wymiana handlowa KRLD opierała się na współpracy z ZSRR. Umowy gospodarcze i handlowe gwarantowały towarom z Korei Północnej dostęp do rynku ZSRR, w zamian Koreańczycy z Północy zaopatrywali się w ropę naftową oraz pozostałe niezbędne surowce po cenach niższych od rynkowych. Związek Radziecki dostarczał Korei Północnej także maszyny i urządzenia. Po rozpadzie ZSRR, w Korei nasilił się proces izolowania się od gospodarki światowej. Priorytetem polityki KRLD stała się budowa potencjału nuklearno-rakietowego, co miało wzmocnić pozycję reżimu rządzącego tym krajem.

Po silnym spadku obrotów handlowych w 1992 r., w kolejnych latach obroty handlowe kontynuowały trend spadkowy. W końcu lat dziewięćdziesiątych wartość obrotów kształtowała się już wyraźnie poniżej 2 mld dol., były więc prawie trzykrotnie niższe niż przed zakończeniem okresu zimnej wojny. Brak importu był jedną z przyczyn klęski głodu, jaka w tym czasie dotknęła Koreę Północną. Przyjęcie koniecznej pomocy humanitarnej wymusiło na KRLD poprawę stosunków z Japonią i Koreą Południową.

Pomimo, że oba państwa koreańskie pozostają formalnie w stanie wojny, od połowy poprzedniej dekady wzrosło znaczenie handlu między południową a północną częścią Półwyspu Koreańskiego. Przyczyniło się do tego utworzenie specjalnej strefy ekonomicznej w Keaseong (Gaeseong Industrial Complex) w oddalonej zaledwie dziesięć kilometrów na północ od Koreańskiej Strefy Zdemilitaryzowanej, z bezpośrednim dostępem drogowym i kolejowym do Korei Południowej.

Strefa ekonomiczna w Keasong funkcjonowała od 2004 r. i umożliwiała południowokoreańskim firmom korzystanie z nisko opłacanych robotników z Północy, których atutem jest brak bariery językowej oraz kwalifikacje. Natomiast dla KRLD było to ważne źródło pozyskiwania waluty. Obroty handlowe w strefie Keaseong osiągnęły najwyższy poziom w 2015 r. w wysokości 2,7 mld dolarów amerykańskich, co stanowiło 30 proc. wymiany zagranicznej KRLD. W strefie działało 125 południowokoreańskich firm, które zatrudniały ponad 55 tys. pracowników z KRLD. Największą część transakcji stanowiły handel elektroniką i urządzeniami elektrycznymi (39 proc. wartości handlu w 2015 r.) oraz wyrobami odzieżowymi (34 proc.). Produkcja ze strefy Kaesong trafiała do Korei Południowej, z czego część była eksportowana do innych krajów świata.

Jak będzie wyglądał świat zdominowany przez Chiny? Wartości Zachodu same się nie utrzymają

Jednak czynniki polityczne sprawiły, że strefa jest od kilku lat zamykana.

Z upływem lat pogłębiającej się izolacji, gospodarkę północnokoreańską charakteryzują nadal powiększające się niedobory żywności, paliw i pozostałych surowców oraz rezerw walutowych. Wartość oraz struktura towarowa eksportu i importu charakteryzuje się dużą zmiennością, co wynika przede wszystkim z sankcji nakładanych na ten kraj. Obok oficjalnych obrotów rejestrowanych w statystykach partnerów handlowych, część handlu ma charakter nieformalny. Dotyczy to głównie towarów objętych sankcjami (przykładem mogą być dostawy ropy naftowej).

Coraz poważniejsze próby Korei Północnej z pociskami balistycznymi i bronią jądrową w latach 2016-17, zaostrzyły międzynarodowe sankcje w handlu towarami z tym krajem. Znalazło to odzwierciedlenie w silnym obniżeniu się wartości eksportu północnokoreańskiego. Pod wpływem sankcji już w 2017 r znacznie zmniejszyła się liczba krajów raportujących transakcje handlowe z Koreą Północną. W 2017 r. zaledwie 60 krajów wykazało w swoich statystykach import z KRLD, a 75 – eksport do tego kraju (podczas gdy w 2010 r. było to odpowiednio 95 i 135 krajów).

Statystyki organizacji międzynarodowych wskazują, że najważniejszym partnerem handlowym KRLD są obecnie Chiny. W związku z zawieszeniem działalności w strefie Keaseong Chiny zdominowały 2017 r. handel zagraniczny KRLD (przypadało na nie 91 proc. eksportu i 94 proc. importu). Według chińskich danych w 2016 r. import z Korei wyniósł 2,5 mld dol., a eksport 2,8 mld dol.. Natomiast w 2017 r. import z Korei Północnej znacząco obniżył się w wyniku sankcji nałożonych na koreański węgiel.

Chociaż dostawy z Korei Północnej mają marginesowe znaczenie dla gospodarki Chin jako całości (w 2016 r. stanowił 0,15 proc. chińskiego importu ogółem), to jednak handel z KRLD ma istotne znaczenie dla prowincji przygranicznych. Usytuowane tam są specjalne strefy ekonomiczne, do których władze w Pjongjang starają się przyciągnąć inwestorów zagranicznych. W strefach Rajin-Sonbong, Siniuju, Hwanggumphyong głównymi inwestorami są firmy chińskie i południowokoreańskie. Wzrost współpracy gospodarczej między oboma krajami przyczynił się stopniowo do poprawy infrastruktury komunikacyjnej na granicy z Chinami.

Korea Północna jest jednym z największych dostawców węgla do Chin. Rozwój górnictwa węglowego i infrastruktury transportowej w KRLD jest możliwy dzięki inwestycjom chińskim. Obok węgla, głównymi produktami kierowanymi na rynek chiński jest odzież, rudy żelaza i owoce morza. Pomimo poważnych niedoborów energii Korea Północna jest eksporterem netto energii elektrycznej do Chin. Energia elektryczna nie jest objęta międzynarodowymi sankcjami, dzięki czemu stała się jednym z ważniejszych źródeł przychodów z eksportu koreańskiego.

Do 2014 r. najważniejszą kategorią w imporcie Korei Północnej były ropa naftowa i produkty rafinacji ropy naftowej (od 2015 r. ze względu na sankcje oficjalny import tych towarów uległ znacznemu zmniejszeniu), ryż, soja, wieprzowina, owoce, tkaniny z włókien syntetycznych oraz samochody ciężarowe.

W ostatnich latach czynniki polityczne osłabiają także handel Korei Północnej z Chinami. Od 2016 r. Chiny zaczęły bardziej przestrzegać sankcji nakładanych na Koreę Północną przez Radę Bezpieczeństwa, co w wydatny sposób zwiększyło ich skuteczność. Znalazło to odzwierciedlenie w spadku obrotów handlowych między obydwoma krajami. Dramatyczny spadek obrotów obserwujemy w tym roku. Według danych statystyki celnej Chin od lutego północnokoreański eksport kształtuje się na poziomie tylko 10 mln dol. miesięcznie, co stanowi zaledwie 10 proc. wartości odnotowanych w analogicznym okresie poprzedniego roku. Jednocześnie znacząco zmniejszył się także import KRLD (o 40 proc. r/r).

Trump podejrzewa, że Chiny mogą przeszkadzać w denuklearyzacji Korei Północnej

Autor: Wojciech Mroczek, ekspert ekonomiczny w Departamencie Statystyki NBP. Autor jest ekspertem ekonomicznym w Departamencie Statystki NBP. Artykuł przedstawia jego prywatne opinie i nie reprezentuje stanowiska NBP.