Infrastruktura dobrej jakości to większe bezpieczeństwo, mniejsze obciążenie dla środowiska, bardziej skuteczne zapewnienie dóbr i usług publicznych, lepsze miejsca pracy. Od decyzji czy inwestować w dobrą czy marną infrastrukturę zależy w dużym stopniu powodzenie walki z nadciągającym kryzysem klimatycznym.

Świat stoi przed koniecznością zapewnienia solidnej infrastruktury dla rosnącej liczby ludności, w tym zwłaszcza milionów ludzi przenoszących się ze wsi do miast o coraz wyższych dochodach i aspiracjach. Dodatkowo, w świetle zachodzących zmian klimatycznych, obiekty infrastrukturalne powinny być tak zaplanowane i zrealizowane, aby były odporne na ekstremalne warunki pogodowe oraz nie pociągały za sobą dalszych ujemnych skutków dla klimatu i środowiska. Z analiz McKinsey wynika, że – uwzględniając przewidywane tempo światowego wzrostu gospodarczego – do 2035 r. konieczne będą inwestycje w infrastrukturę w wysokości 3,7 bln dol. rocznie. Większość tej kwoty powinno być wydane w krajach rozwijających się, gdzie mniejsze są zasoby kapitałowe, a budowa dobrej jakości infrastruktury musi rywalizować z pilniejszymi potrzebami rozwojowymi. Tymczasem od tego, jaka będzie jakość obiektów realizowanych w nadchodzącej dekadzie zależeć będzie w dużym stopniu wynik globalnej walki z ociepleniem klimatu, a w efekcie jakość życia przyszłych pokoleń. Infrastruktura wyznacza więc pewien globalny kierunek rozwojowy dla całej ludzkości.

Zasady inwestowania w infrastrukturę dobrej jakości

Kwestia dobrej jakościowo infrastruktury stała się tematem dyskusji i uzgodnień w trakcie najważniejszych spotkań międzynarodowych, w tym OECD, G7 i G20. O znaczeniu dobrej jakościowo i solidnej infrastruktury dyskutowano m.in. w trakcie szczytu G7 w Ise-Shima i G20 w Hangzhou w 2016 r. W trakcie przewodnictwa Japonii w G20 opracowano „Zasady G20 dot. Inwestowania w Infrastrukturę Dobrej Jakości” (G20 Principles for Quality Infrastructure Investment) zatwierdzone przez przywódców G20 29 czerwca 2019 r. Zasady przyjęte przez G20 sprowadzają się do sześciu głównych obszarów:

1. Maksymalizacja pozytywnego wpływu infrastruktury na zrównoważony wzrost i rozwój

Reklama

Infrastruktura dobrej jakości to przede wszystkim infrastruktura zrównoważona, tzn. specjalnie zaprojektowana i stworzona, aby ograniczyć ryzyka gospodarcze, społeczne i ekologiczne oraz aby generować korzyści w tych trzech obszarach. Inwestycje infrastrukturalne powinny wspierać zrównoważony wzrost i rozwój gospodarczy poprzez tworzenie dobrych jakościowo miejsc pracy, zwiększanie potencjału krajowych instytucji oraz transfer know-how i ekspertyz, zwłaszcza do lokalnych społeczności. Ważne jest dbanie o tworzenie miejsc pracy jeszcze w trakcie realizacji obiektów i stosowanie nowoczesnych technologii. Gotowa już infrastruktura powinna być dostępna dla wszystkich i oferować korzyści wszystkim grupom społecznym. Wzrost wartości ziemi wokół planowanej lub realizowanej inwestycji powinien przy tym przynosić korzyści drobnym właścicielom i najsłabszym grupom społecznym.

2. Zwiększenie efektywności ekonomicznej w całym cyklu życia inwestycji

Inwestycje infrastrukturalne powinny być efektywne ekonomicznie. W tym celu powinno się porównywać całkowity koszt inwestycji na wszystkich jej etapach (planowanie, projektowanie, finansowanie, budowa, użytkowanie i utrzymanie, a także ewentualna likwidacja) z korzyściami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi, które inwestycja oferuje. Ważne jest podejmowanie działań zapobiegających opóźnieniom i przekroczeniom budżetu oraz zapewniających finansową trwałość i opłacalność projektu. Kluczowe jest też obowiązywanie jasnych, przejrzystych i konkurencyjnych procedur przetargowych.

3. Uwzględnienie kwestii środowiskowych w procesie inwestycyjnym

Dokonywana powinna być kompleksowa analiza wpływu inwestycji na środowisko naturalne, w tym ekosystemy, różnorodność biologiczną, klimat, pogodę, wykorzystanie zasobów naturalnych, itp. Chodzi tu nie tylko o myślenie o ekologii podczas projektowania i realizacji inwestycji, ale np. o dostęp do informacji dot. aspektów środowiskowych projektu i udostępnianie oceny wpływu przedsięwzięcia na środowisko wszystkim zainteresowanym grupom społecznym. Inwestycje infrastrukturalne powinny sprzyjać promocji czystej energii oraz przyczyniać się do ograniczenia zanieczyszczeń i negatywnych zmian klimatycznych. Materiały budowlane powinny być dobierane z uwzględnieniem ich wpływu na środowisko.

4. Uwzględnienie kwestii społecznych w procesie inwestycyjnym

Infrastruktura powinna być inkluzywna, realizowana z poszanowaniem praw człowieka i międzynarodowych standardów pracy. Przy planowaniu i realizacji obiektów infrastruktury konieczne jest szczególnie uwzględnienie i respektowanie potrzeb kobiet, dzieci, osób przesiedlonych, niepełnosprawnych, rdzennej ludności, grup zmarginalizowanych i ubogich. Wszyscy zatrudnieni przy inwestycji powinni móc pracować w bezpiecznych i zdrowych warunkach. Szczególna uwaga powinna być przywiązywana do kwestii wpływu infrastruktury na awans ekonomiczny kobiet, m.in. poprzez tworzenie równego dostępu do dobrze płatnych stanowisk pracy powstających w związku z realizacją inwestycji. Dostęp do korzystania z gotowych już obiektów infrastrukturalnych powinien być otwarty i niedyskryminujący dla wszystkich. Zapewnić to mogą konsultacje z interesariuszami na wszystkich etapach cyklu realizacji i korzystania z inwestycji.

5. Wzmocnienie odporności inwestycji na katastrofy naturalne i inne ryzyka

Infrastruktura powinna być bezpieczna i odporna na katastrofy naturalne wywołane przez człowieka oraz zmiany klimatyczne. Solidne zarządzanie ryzykiem katastrof powinno towarzyszyć procesowi planowania i projektowania inwestycji. Ich finansowanie powinno opierać się na nowoczesnych i odpowiednio dobranych mechanizmach finansowych i ubezpieczeniowych. Dobrze, aby obiekty były budowane tak, aby można je było łatwo i szybko naprawić/odtworzyć po ewentualnej katastrofie.

6. Wzmocnienie zarządzania procesem inwestycyjnym w sektorze infrastruktury

Wszystkie kraje powinny dysponować sprawnymi instytucjami, odpowiednim potencjałem w zakresie organizacji i zarządzania oraz jasnymi i przejrzystymi regułami w procesie inwestycyjnym. Podstawowe znaczenie ma dostęp do adekwatnej informacji i danych w celu podejmowania racjonalnych decyzji inwestycyjnych. Podejmowane powinny być działania zapobiegające ryzyku korupcji na wszystkich etapach cyklu życia projektu. Ważne jest ponadto analizowanie wpływu finansowanych z funduszy publicznych projektów infrastrukturalnych na sytuację makroekonomiczną, w tym poziom zadłużenia kraju. Informacje na ten temat powinny być publicznie dostępne. Pożądane jest wdrażanie do sektora infrastruktury dobrych praktyk wypracowanych przez sektor prywatny, włączając w to zasady odpowiedzialnego biznesu.

Chińska inicjatywa BRI

Promocja zasad odnoszących się do infrastruktury dobrej jakości ma szczególne znaczenie w kontekście realizacji promowanej przez Chiny inicjatywy „Pasa i Szlaku” (Belt and Road Initiative – BRI). To ogromne w swej skali przedsięwzięcie wzbudza wątpliwości odnośnie do jakości planowanych inwestycji infrastrukturalnych, a zwłaszcza ich wpływu na rozwój gospodarczy i społeczny oraz stan środowiska naturalnego i zmiany klimatyczne. Podnoszone są głosy wskazujące na niewystarczające dostosowanie projektów realizowanych w ramach BRI do narodowych strategii rozwoju poszczególnych krajów, niewielkie znaczenie przywiązywane do fazy funkcjonowania i utrzymania obiektów, brak przejrzystości finansowania i wiążące się z tym ryzyko defraudacji środków i korupcji, a także nadmierne zadłużenie krajów, na terenie których inwestycje są realizowane.

Eksperci OECD w opracowanym w 2018 r. raporcie OECD pt. 2018 Business and Finance Outlook, wskazując na ogromne znaczenie BRI dla zapewnienia globalnych potrzeb infrastrukturalnych, podkreślają zarazem, że inwestycje w infrastrukturę, zwłaszcza transgraniczne, muszą respektować globalne standardy: projekty muszą być odpowiednio wyselekcjonowane, opłacalne biznesowo (ang. viable), efektywne kosztowo, zwłaszcza w kontekście wpływu na poziom zadłużenia uczestniczących w inicjatywie państw i często trudnych warunków prowadzenia biznesu, jakie tam panują. Dodatkowo, BRI musi być realizowana w ściślejszym powiązaniu z innymi inicjatywami i podmiotami oraz w oparciu o przejrzyste i równe dla wszystkich reguły gry.

Wydaje się, że władze Chin przywiązują coraz większe znaczenie do jakości inwestycji realizowanych tak w kraju, jak i w ramach inicjatywy „Pasa i Szlaku”. W ostatnim okresie przewodniczący ChRL Xi Jinping zapowiedział, że zależy mu na zapewnieniu wysokiej jakości infrastruktury realizowanej w ramach BRI.

Dylematy i wyzwania

Infrastruktura, która nie spełnia standardów efektywności, bezpieczeństwa i wymogów środowiskowych, może być tańsza w krótszym okresie, ale pociąga za sobą znacznie większe koszty w długim okresie. Zarazem infrastruktura niskiej jakości może być gorsza niż jej brak w ogóle. Firmy i osoby fizyczne mogą bowiem poradzić sobie z problemem braku infrastruktury, bo jest to sytuacja przewidywalna i możliwa do skalkulowania w decyzjach biznesowych.

Infrastruktura dobrej jakości, mimo wyższych kosztów początkowych, daje szereg korzyści, włączając w to zwiększoną efektywność i bezpieczeństwo, ograniczone koszty dla środowiska, bardziej skuteczne zapewnienie dóbr i usług publicznych, itp. Przyczynia się do tworzenia miejsc pracy, przyciągania inwestycji zagranicznych i zwiększonych wpływów podatkowych.

Przed infrastrukturą stoją kolejne wyzwania, a zarazem możliwości, związane przede wszystkim z rozwojem nowoczesnych technologii. Mogą on sprawić, że budowane obecnie i w najbliższej przyszłości obiekty będą bardziej efektywne i odporne na katastrofy oraz mniej oddziałujące na środowisko naturalne. Problem w tym, że duże obiekty projektuje się i buduje wiele lat, czasami nawet dekadę. Tymczasem zmiany technologiczne postępują o wiele szybciej, więc powstałe obiekty mogą okazać się przestarzałe już w momencie symbolicznego przecięcia wstęgi.

Jak zatem zapewnić, aby coraz powszechniejszy konsensus odnośnie do dobrej jakościowo infrastruktury przekuć na praktyczne działania pod każdą szerokością geograficzną? Przede wszystkim należy uznać, że jest to kwestia o zasadniczym znaczeniu, która musi być potraktowana priorytetowo i w sposób spójny przez całą administrację publiczną, także jako element programu dochodzenia do gospodarki niskoemisyjnej. Często konieczne jest stworzenie korzystnych warunków makroekonomicznych i wdrożenie reform strukturalnych, aby zapewnić stabilne warunki dla realizacji długofalowych inwestycji infrastrukturalnych. Zmiany muszą objąć też sektor zamówień publicznych; chodzi w tym przypadku o odejście od kryterium najniższej ceny na rzecz kryteriów jakościowych. To z kolei wymaga przeszkolenia wielu osób, zmian w prawie i mentalności urzędników oraz stworzenia systemu zachęt dla urzędników i firm, aby pilnowali przyjętych standardów i je stosowali. Do zadań instytucji międzynarodowych należy w dużym stopniu promocja zasad inwestowania w infrastrukturę dobrej jakości i ich stosowanie przy podejmowaniu decyzji politycznych i finansowych. Biedniejszym krajom należy natomiast zaoferować wsparcie w zakresie przygotowywania dobrych i opłacalnych biznesowo projektów.

Autor Paweł Bagiński, jest doktorem nauk ekonomicznych, doradcą ekonomicznym w Departamencie Zagranicznym Narodowego Banku Polskiego. Na co dzień zajmuje się współpracą z Azjatyckim Bankiem Inwestycji Infrastrukturalnych i Bankiem Światowym. Artykuł wyraża jego osobiste poglądy.