Chodziła w kółko i wołała „Alina! Alina!”. Szukała córki. Ona zginęła w nalocie, a matka oszalała. Milczałyśmy, bo wtedy cztery osoby zginęły w naszym domu – opowiada Rita Arzumanjan, emerytowana nauczycielka wychowania fizycznego i języka angielskiego ze Stepanakertu, stolicy nieuznawanej Republiki Arcachu, znanej jako Górski Karabach.
Siedzimy w piwnicy, a Rita częstuje herbatą z przepyszną konfiturą wiśniową. Chwilę wcześniej wraz z siwiuteńką, ledwo trzymającą się na nogach sąsiadką odpoczywała na osiedlowym placu zabaw. – Miałam dobre auto, ale już go nie mam, nie mam też mieszkania – wzdychała, siedząc na karuzeli.
Nagle rozległ się odgłos eksplozji, nad miastem pojawił się dron. – Do piwnicy! Do piwnicy! – krzyknęła, a sąsiadka wybuchła płaczem.
***
Reklama
Konflikt o Górski Karabach sięga okresu tuż po zakończeniu I wojny światowej. Zgodnie z traktatem z Sèvres z 1920 r. miała powstać niepodległa Armenia, do której miały należeć m.in. miasta Kars, Erzurum i Trabzon – dziś leżące w Turcji. Niewielki Górski Karabach też miał być częścią odradzającego się armeńskiego państwa.
Ale już w 1920 r. doszło do paktu bolszewickiej Rosji z rodzącą się Republiką Turcji, na mocy którego podzielono tereny Armenii i południowego Kaukazu. Ormianie byli bezsilni, gdyż od zachodu nacierali Turcy, od północy Rosjanie, a od wschodu Azerowie, którzy w tym czasie stworzyli własne, włączone potem do ZSRR państwo. Zaledwie pięć lat wcześniej Turcy dokonali ludobójstwa Ormian, więc ci zdecydowali poddać się Rosji.
Zamieszkany w 90 proc. przez Ormian Górski Karabach został wcielony do proklamowanej 28 kwietnia 1920 r. Azerbejdżańskiej SRR jako obwód autonomiczny. Jego mieszkańcy nigdy się z tym nie pogodzili, zwłaszcza że Azerowie dopuszczali się w tym czasie pogromów na Ormianach. Do jednej z masakr doszło w Szuszi w 1920 r. W tym czasie Ormianie stanowili tam ponad 53 proc. mieszkańców, kilka lat później odsetek ten spadł do niespełna 2 proc. Dziś z kolei Azerowie traktują Szuszi jako symbol ich własnego wygnania z Górskiego Karabachu przez Ormian, gdyż przez 72 lata – od 1920 r. do zdobycia miasta przez Ormian w 1992 r. – stanowili tam większość.