Już wkrótce kolejny produkt zostanie objęty opłatą kaucyjną – dwukrotnie wyższą

Dodatkowa opłata doliczana do plastikowych butelek oraz puszek – w życie wszedł system kaucyjny

Za plastikowe butelki i puszki zapłacimy teraz dodatkową opłatę. Aby odzyskać pieniądze, konieczne będzie zwrócenie pustych opakowań do specjalnych punktów zbiórki lub automatów. System ma wspierać recykling i ponowne wykorzystanie surowców.

System kaucyjny został formalnie wprowadzony ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw, przyjętą przez rząd Mateusza Morawieckiego. Początkowo miał obowiązywać od 1 stycznia 2025 r., jednak jego wdrożenie opóźniono o kilka miesięcy.

Nie jest to rozwiązanie nowe – działa ono w wielu krajach Europy. Szwecja wprowadziła system kaucyjny już w 1984 r., a później dołączyły m.in. Norwegia (1999 r.) i Dania (2002 r.). W Niemczech automaty kaucyjne są dziś standardem w supermarketach. Polska stała się drugim co do wielkości krajem w Unii Europejskiej, który wdrożył ten system.

Mimo wejścia w życie systemu kaucyjnego – butelkomatów i oznaczonych butelek jeszcze brak

Choć przepisy już obowiązują, butelkomaty i oznaczone butelki nie pojawiły się jeszcze powszechnie w sklepach. Wynika to z faktu, że rząd przewidział trzymiesięczny okres przejściowy.

Producenci mają czas do 31 grudnia 2025 r., by dostosować etykiety i wprowadzić odpowiednie oznaczenia. Oznacza to, że:

• za butelki i puszki bez oznaczenia systemu kaucyjnego nie zapłacimy kaucji,
• nie otrzymamy też zwrotu pieniędzy za ich oddanie.

Okres przejściowy ma pozwolić producentom i sklepom przygotować się do nowych zasad, a konsumentom – stopniowo się z nimi oswoić. Gdyby system został wprowadzony z dnia na dzień, producenci musieliby utylizować setki tysięcy niewłaściwie oznaczonych produktów, co byłoby sprzeczne z ideą ekologii.

System kaucyjny – ile wynosi dodatkowa opłata od opakowań?

Opakowania muszą być jednak wyraźnie oznaczone – na butelkach i puszkach znajdzie się symbol systemu kaucyjnego oraz informacja o wysokości opłaty:

Wiele sklepów i automatów będzie oferować zwrot kaucji w formie bonu na zakupy, jednak konsument ma zawsze prawo zażądać zwrotu gotówki. Do oddania opakowań nie będzie potrzebny paragon.

Obawy o stanie w kolejkach do butelkomatów. Jaki będzie system kaucyjny w praktyce?

Takie obawy zgłaszają głównie osoby starsze, które już wkrótce będą zmuszone udać się do butelkomatu – często oddalonego od ich miejsca zamieszkania. Seniorzy oraz osoby z niepełnosprawnościami nierzadko poruszają się komunikacją miejską lub podmiejską, co dodatkowo utrudni im korzystanie z tego rozwiązania.

Już wcześniej można było zauważyć kolejki osób z wózkami wypełnionymi plastikowymi butelkami, ponieważ część sieci handlowych oferowała rabaty za zwrócone opakowania (np. 10 groszy bonu za butelkę), a butelkomaty znajdowały się wewnątrz sklepów. Proces zwrotu trwał długo, urządzenia często wykrywały błędy, a przy kolejnym wózku potrafiły wyświetlić komunikat o przepełnieniu i odmówić przyjęcia dalszych butelek.

Ograniczona pojemność butelkomatów, kolejki, awarie systemu oraz konieczność obsługi ekranów dotykowych – to wszystko stanowi poważne wyzwanie dla osób starszych, z którym wkrótce będą musiały się zmierzyć.

Producenci próbują obejść system kaucyjny – absurdy w praktyce

Nowy system nie spotkał się z entuzjazmem części producentów. Dodatkowe koszty, niejasne przepisy oraz podział zysków sprawiły, że niektórzy zaczęli szukać sposobów na ominięcie obowiązku kaucji.

W efekcie na rynku zaczęły pojawiać się np. wody mineralne w butelkach o pojemności większej niż 3 litry oraz napoje w kartonach zamiast w butelkach plastikowych.

Niektóre sieci handlowe zdecydowały się zareagować natychmiast. Przykładem jest Kaufland, który wycofał ze sprzedaży słynną butelkę Ustronianki o pojemności 3,001 litra, uznaną za próbę obejścia przepisów. vDecyzja ta wywołała jednak kontrowersje – skoro przepisy jasno określają, które produkty są objęte kaucją, czy wycofanie legalnego produktu ze sprzedaży było uzasadnione?

System kaucyjny: zyskują producenci - tracą gminy.

Według Izby Branży Komunalnej (IBK), system kaucyjny wcale nie jest sukcesem ekologicznym, lecz ekonomicznym przesunięciem zysków – z samorządów do prywatnych firm.

To właśnie puszki i butelki PET stanowią najbardziej wartościowy surowiec w strumieniu odpadów. IBK ostrzega, że samorządy mogą stracić nawet 6,6 mld zł w ciągu 10 lat.

Instalacje przetwarzające odpady, budowane przez lata ogromnym wysiłkiem, stracą część surowców, co podniesie koszty ich działania. W efekcie mieszkańcy mogą spodziewać się kolejnych podwyżek opłat za odpady. Koszty wdrożenia systemu w skali kraju szacowane są na 37 mld zł w ciągu dekady, które ostatecznie również poniosą podatnicy.

Zyskać mają natomiast prywatne koncerny, do których trafią zarówno odpady, jak i pieniądze z nieodebranych kaucji. Obecnie powstało już siedem spółek, które będą czerpać zyski z funkcjonowania systemu kaucyjnego:

• ZWROTKA S.A.
• POLKA S.A.
• OK Operator Kaucyjny S.A.
• EKO-Operator S.A.
• RESELEKT S.A.
• KAUCJA.PL – Krajowy System Kaucyjny S.A.
• Polski System Kaucyjny S.A.

W skład spółek wchodzą najwięksi producenci napojów – m.in. Nestlé, Red Bull czy PepsiCo (w ramach KAUCJA.PL).

Już wkrótce nowa opłata za szklane butelki – dwukrotnie wyższa niż ta obowiązująca na plastikowe butelki

Oznacza to, że za niektóre produkty spożywcze, soki, napoje i alkohole zapłacimy dodatkowo 1 zł kaucji. Szklane opakowania o pojemności powyżej 1,5 litra to rzadkość, więc w praktyce niemal każda szklana butelka będzie objęta nową opłatą. Zarówno plastikowe butelki, puszki, jak i szklane butelki ma obsługiwać jeden i ten sam butelkomat.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw,

Ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw