Kanał panamski. Tylko naiwni uczciwie płacą podatki

1 W jaki sposób Panama Papers wyszły na jaw?Dane na temat rachunków w rajach podatkowych założonych przy pomocy panamskiej kancelarii prawnej Mossack Fonseca przekazało dziennikowi „Sueddeutsche Zeitung” anonimowe źródło, którego główną motywacją było nieetyczne postępowanie firmy. Ale jak się później okazało, przekazanie tych danych było o tyle łatwiejsze, że nie były właściwie zabezpieczone, a oprogramowanie używane przez Mossack Fonseca miało luki.

2 Dlaczego w Panama Papers są zarówno dyktatorzy, demokratycznie wybrani politycy, sportowcy, jak i artyści? Wszystkich łączy to, że chcą ukryć posiadany majątek. W przypadku dyktatorów lub ich rodzin, którzy póki rządzą, nie muszą się obawiać służb podatkowych, powodem jest to, że został on zdobyty w niezgodny z prawem sposób, np. zawłaszczenie państwowego majątku czy przez przyjmowanie łapówek. Podobnie jest w przypadku działaczy sportowych, którzy ukrywają łapówki. Ale w przypadku sportowców czy artystów zwykle chodzi o legalnie zarobione pieniądze, które chcą ukryć, by nie płacić wysokich podatków.

3 Dlaczego kluczową rolę w sprawie odgrywają Panama i Brytyjskie Wyspy Dziewicze? Spośród 214 tysięcy firm wymienionych w Panama Papers nieco ponad połowa zarejestrowana jest na Brytyjskich Wyspach Dziewiczych, a prawie jedna czwarta w Panamie, która na dodatek jest siedzibą kancelarii Mossack Fonseca. Panama dzięki Kanałowi Panamskiemu od dawna była znaczącym centrum finansowym i jednym z pierwszych krajów, który rejestrował spółki typu offshore, choć od lat 90. XX wieku jej znaczenie trochę spadło. Jej pozycję zajęły m.in. Brytyjskie Wyspy Dziewicze, gdzie według szacunków zarejestrowanych jest niemal połowa wszystkich tego typu firm na świecie.

4 Jaką pozycję na rynku zajmuje firma Mossack Fonseca?Istniejąca od 1977 r. kancelaria prawna Mossack Fonseca, która zajmuje się doradztwem prawnym i zarządzaniem majątkiem, jest jednym ze światowych liderów, jeśli chodzi o usługi zakładania firm w rajach podatkowych, a według niektórych nawet największym graczem. Sami założyciele mówią, że kontrolują tylko 5 proc. rynku. Kancelaria zatrudnia ponad 500 osób i ma ponad 40 oddziałów na świecie, choć tylko cztery istnieją fizycznie, a nie są tylko skrzynką adresową.

5 Kiedy działalność firm typu offshore jest niezgodna z prawem? Firmy typu offshore to spółki zagraniczne zarejestrowane w rajach podatkowych, które zwolnione są z płacenia podatków, prowadzenia rachunkowości i składania rocznych sprawozdań finansowych. Prowadzenie tego typu firm nie jest samo w sobie niezgodne z prawem, jednak często są one wykorzystywane do działań niezgodnych z prawem jak unikanie podatków, pranie brudnych pieniędzy czy oszustwa finansowe. Według Międzynarodowego Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych znajdująca się w centrum afery kancelaria Mossack Fonseca pomagała co najmniej 33 firmom lub osobom będącym na czarnej liście USA z powodu działalności terrorystycznej, handlu narkotykami lub pomocy reżimom.

6 Czy po poprzednich takich przeciekach podjęto jakieś działania zapobiegające unikaniu podatków i czy Panama Papers dowodzą, że są one nieskuteczne? Działania zapobiegające unikaniu płacenia podatków podejmowane są od kilku lat, niezależnie od tego typu przecieków. Do pewnego stopnia są one skuteczne, bo udało się zmniejszyć liczbę tych spośród rajów podatkowych, które nie odmawiają współpracy i dzielenia się danymi o zagranicznych posiadaczach kont bankowych, ograniczono także funkcjonowanie tajemnicy bankowej m.in. w słynącej z niej Szwajcarii.

7 Czy osoby wymienione w poprzednich tego typu skandalach poniosły jakieś konsekwencje? Jeśli chodzi o polityków bądź członków ich rodzin, to nie, choć w kilku przypadkach prowadzone jest dochodzenie. Najbardziej wymowny jest przykład Lux Leaks, przecieku, który wykazał w jaki sposób firmy unikają płacenia podatków, wykorzystując do tego przez wiele lat dogodny reżim podatkowy Luksemburga. Wiele przepisów umożliwiających te działania weszło w życie w czasach, gdy premierem tego kraju był Jean-Claude Juncker, co skłaniało do stawiania pytań o jego rolę. Przeciek ujawniono kilka dni po tym gdy Juncker został wybrany na szefa KE, ale nie zachwiało to jego pozycją. Przed sądem natomiast stanie wkrótce główny informator w aferze.

8 Niemiecka precyzja w doradztwie podatkowym
Chociaż urodził się w 1948 r. w Europie, to życiowo związał się z Panamą. Opłaciło się: doradztwem zarobił na jacht, helikopter i kolekcję złotych monet. Do Ameryki Środkowej trafił na początku lat 60. wraz z ojcem, który podczas wojny dosłużył się stopnia starszego kaprala w Waffen-SS. Po przeprowadzce Mossack senior proponował podobno współpracę amerykańskiemu wywiadowi, dla którego chciał szpiegować kubańskich komunistów. Nie wiadomo, czy plany te doszły do skutku. Mossack junior skończył prawo, ale jego kariera nabrała rozpędu dopiero po tym, jak złączył siły z Fonsecą. Zapytany już po publikacji materiałów, czy jego kancelaria będzie kontynuować działalność, odpowiedział: przecież nie przerzucimy się na banany.

9 Starcie idealizmu z materializmem
W wywiadzie z 2008 r. Fonseca zwierzył się, że jako młody człowiek chciał zbawiać świat. Rozważał wstąpienie do duchowieństwa, ale ostatecznie wybrał świecką karierę i przez 6 lat pracował dla ONZ. – Świata nie zbawiłem. Nawet nie udało mi się nic w nim zmienić. Dzięki temu jednak dojrzałem. Postanowiłem skoncentrować się na swoim zawodzie, założyć rodzinę, ożenić się i mieć zwyczajne życie… wraz z upływem lat człowiek staje się materialistą – mówił. Mogłoby się wydawać, że materia wygrała z duchem po tym, jak połączył siły ze starszym o cztery lata Mossackiem, ale Fonseca w głębi duszy pozostał idealistą. Nie tylko jest wziętym pisarzem, ale do tego roku doradzał też panamskiemu prezydentowi Juanowi Carlosowi Vareli.