ObserwatorFinansowy.pl: W jakim kierunku zmierza integracja strefy euro? Wspólny budżet jest jednym z ważnych elementów polityki zagranicznej prezydenta Emanuela Macrona, a kanclerz Angela Merkel wyraziła gotowość do dyskusji o jego propozycjach reform.
Guntram Wolff: Rzeczywiście, nastroje głównych graczy w Europie dotyczące głębszej integracji zmieniły się znacząco. Pojawiły się nowe możliwości. Sądzę, że będziemy mieć poważną debatę na temat integracji strefy euro, ale nie wierzę w wykreowanie federalnego jej modelu.
Czy stworzenie wspólnego budżetu strefy euro jest możliwe?
To zależy, co mamy na myśli, mówiąc „wspólny budżet”. Jeśli mówimy o federalnym budżecie z transferem istotnych funkcji z poziomu narodowego na strefę euro, w tym wydatków i przychodów, to raczej nie. Jeśli chodzi o rodzaj funduszu przeznaczonego dla krajów strefy, które przeżywają poważne szoki, to takie rozwiązanie jest bardzo prawdopodobne.
Czy to będzie dobre rozwiązanie dla Europy?
Tak, to będzie krok naprzód. Podkreślam jednak, że nie będzie to – na co niektórzy liczą – wspólny skarb i emitowanie wspólnych obligacji, które będą finansować dług poszczególnych członków strefy.
Dlaczego nie? Z powodów politycznych?
Nie tylko. To jest bardzo trudne to zrobienia i wymaga przemodelowania całego systemu emitowania długu jako jednego z podstawowych praw suwerennego państwa i przeniesienia tego prawa na poziom federacji.
Czy obawia się pan, że narastałaby pokusa nadużyć (tzw. moral hazard), ponieważ państwa nie ponosiłyby konsekwencji swoich działań i w związku z tym prowadziłyby mniej ostrożną politykę?
To jest częścią całej tej historii. Jeśli tworzysz ubezpieczenie, stwarzasz też okazje do nadużyć. Ale chodzi nie tylko o to, ale także o znacznie głębszy aspekt, a mianowicie o suwerenność. Nie sądzę, aby na tym etapie niemiecki Bundestag czy francuskie Zgromadzenie Narodowe były gotowe tak naprawdę zrezygnować ze swojego prawa do emisji długu w imieniu swoich krajów i przeniesienia tego prawa na poziom federalny.
Jako były doradca premiera Francji rozumie pan zapewne francuski punkt widzenia. Dlaczego prezydent Macron chce stworzenia wspólnego budżetu i głębszej integracji?
Francja rzeczywiście wywiera presję, aby stworzyć środki na poziomie strefy euro, które pozwalałyby wydawać więcej podczas większej recesji, oraz aby lepiej koordynować wydatki. Prawdopodobnie to osiągnie. To rozwiązanie będzie jednak rodzajem funduszu posiadającego możliwości pożyczkowe.
Kto będzie jego beneficjentem?
Najprawdopodobniej pieniądze będą wydawane na poziomie narodowym, a nie federalnym, bo nie mamy federalnego systemu wydawania pieniędzy. Pieniądze będą zatem zbierane od jednych członków strefy euro dla innych krajów strefy euro, które zostały dotknięte szokami, lub na potrzeby rynku strefy euro jako całości.
Jak duży powinien być taki fundusz?
Maksymalnie 0,5 lub 1 proc. proc. PKB strefy euro. Niewykluczone, że będzie niższy.
A jak będzie finansowany?
To zależy od jego natury – z podatków lub z innych składek. Obecnie nie wolno jednak w ten sposób finansować projektów (z wyjątkiem tych związanych ze środowiskiem). Najprawdopodobniej będzie zatem bazował na składkach narodowych.
Nie jest to etap głębokiej integracji strefy euro, ale być może początek głębszych zmian. Co powinna zrobić w tej sytuacji Europa Środkowa oraz Polska, która nie jest członkiem strefy euro?
Po Brexicie kraje spoza strefy euro będą w jeszcze bardziej zdecydowanej mniejszości w Unii Europejskiej. Konkluzją tego faktu nie powinna być jednak decyzja o szybkim wejściu do strefy euro. Taka decyzja ma poważne i istotne konsekwencje polityczne oraz ekonomiczne. Zdecydowanie zalecałbym dołączanie do strefy euro jedynie w sytuacji, kiedy kraj jest na to ekonomicznie i politycznie gotowy. Dużym błędem byłoby przedwczesne dołączenie do unii monetarnej, kiedy gospodarka kraju nie jest na to gotowa i gdy nie wykorzystuje korzyści płynących z takiego członkostwa. Dla Polski z ekonomicznego punktu widzenia przyjęcie euro na tym etapie byłoby przedwczesne.
Istnieje jednak presja ze strony strefy euro.
Jest ona nieodpowiednia i osobiście bym się jej zdecydowanie przeciwstawiał. Nie można zmuszać kraju do dołączenia do unii monetarnej. Oczywiście istnieje zobowiązanie prawne, ale ono nie określa, kiedy ma to nastąpić, a jedynie sugeruje, że w sytuacji spełnienia koniecznych warunków. Tendencją jest jednak ściślejsza integracja polityczna strefy euro, a kraje spoza strefy będą musiały się również ekonomicznie integrować z tzw. rdzeniem.
Czy w długim okresie możliwe jest utworzenie jednego rynku kapitałowego oraz rynku długu w Unii Europejskiej?
Rynek kapitałowy – tak. To absolutnie fundamentalna kwestia, aby rynek kapitałowy stał się bardziej zintegrowany i było więcej transgranicznych transakcji.
A rynek długu z jednym ministrem finansów decydującym o wszystkim?
Na pewno nie w najbliższych 5-10 latach. Spójrzmy na Stany Zjednoczone Ameryki, ścisła integracja monetarna zajęła im wiele dekad. Bardzo dużo może się wydarzyć w tym czasie.
Czy obecnie w Unii Europejskiej przepływ kapitału, usług i osób funkcjonuje dobrze?
Nie mamy jeszcze całkowicie wspólnego rynku, tylko jego niektóre aspekty. Zwłaszcza rynek usług jest fragmentaryczny. Jeśli chcemy większej integracji, należy przede wszystkim w tym samym czasie pracować nad społecznym wymiarem rynku federalnego. Chodzi tutaj o prawa państw narodowych do decydowania o ich właściwej polityce redystrybucji oraz kształcenia. Należałoby w efekcie wziąć pod uwagę takie problemy jak unikanie opodatkowania (tax evasion) oraz protesty społeczne. Państwa członkowskie w zintegrowanym rynku powinny mieć prawo do dostarczania takich usług społecznych, jakie chcą dostarczać z uwagi na fakt, że będą zarówno wygrani, jak i przegrani głębszej integracji.
Rozmawiała Katarzyna Stańko
Dr Guntram Wolff jest szefem Instytutu Bruegla w Brukseli; doradca premiera Francji w Radzie Analiz Ekonomicznych w latach 2012-2016, ekspert Komisji Europejskiej w zakresie polityki makroekonomicznej strefy euro, koordynator zespołu badawczego ds. podatków oraz polityki fiskalnej w Bundesbanku, doradca MFW, specjalista od polityki monetarnej i problematyki euro.
