Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
- Co się zmienia od 2025 roku? Nowe przepisy o kontroli L4
- Czy można iść na zakupy lub do kina na L4?
- Pracujesz w dwóch miejscach? Będziesz mógł pracować u drugiego pracodawcy na L4
- Wyjazd za granicę na L4? Tak, ale nie na imprezę
- Kiedy ZUS może zabrać zasiłek? Te błędy grożą utratą pieniędzy
Najprawdopodobniej jeszcze w 2025 roku pacjenci przebywający na zwolnieniu lekarskim będą podlegać nowym, bardziej elastycznym, ale i niejednoznacznym zasadom kontroli. Zgodnie z projektowaną nowelizacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, choremu wolno będzie m.in. wyjść z domu – pod warunkiem, że nie szkodzi to rekonwalescencji. Jednak nieprecyzyjne definicje „zwykłych czynności dnia codziennego” i „czynności incydentalnych” budzą poważne wątpliwości prawników, pracowników i pracodawców. W artykule wyjaśniamy, co się zmieni, jak rozumieć nowe przepisy i kiedy grozi utrata prawa do zasiłku.
Co się zmienia od 2025 roku? Nowe przepisy o kontroli L4
Planowana nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2022 poz. 1006 ze zm.) ma doprecyzować zasady dopuszczalnego zachowania osoby przebywającej na zwolnieniu lekarskim. Kluczową zmianą jest wprowadzenie definicji aktywności niezgodnej z celem L4 oraz dopuszczenie tzw. zwykłych czynności dnia codziennego i incydentalnych.
Zgodnie z projektowanym art. 17 ust. 1b ustawy, aktywnością niezgodną z celem zwolnienia lekarskiego są wszystkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia albo rekonwalescencji. Wyjątek stanowią:
- zwykłe czynności dnia codziennego,
- czynności incydentalne, które muszą być uzasadnione „istotnymi okolicznościami”.
Tak sformułowana norma ma z jednej strony chronić uczciwych pacjentów, z drugiej – pozwolić ZUS i pracodawcom skuteczniej wychwytywać nadużycia. Problem w tym, że przepisy w obecnym kształcie pozostawiają zbyt wiele pola do interpretacji.
Czy można iść na zakupy lub do kina na L4?
Zgodnie z założeniem nowelizacji, chory może podjąć pewne aktywności – ale tylko takie, które nie wpływają negatywnie na proces zdrowienia. Przykładowo:
- Wyjście po leki do apteki – uznawane jest za oczywistą czynność dnia codziennego.
- Zakup bułek w piekarni – również mieści się w dopuszczalnym katalogu i wiąże się z koniecznością zapewnienia podstawowych potrzeb życiowych.
- Wizyta w sklepie z "elektroniką" lub galerii handlowej – już budzi wątpliwości. ZUS może uznać ją za nadmierną aktywność.
To właśnie pojęcia „zwykłych czynności dnia codziennego” i „czynności incydentalnych” są jednak najbardziej problematyczne. Nie mają one precyzyjnej definicji ani w ustawie, ani w orzecznictwie, a projektodawca przyznaje wprost, że opiera się na „pojęciach niedookreślonych”. To może tworzyć pole do nadużyć.
Pracujesz w dwóch miejscach? Będziesz mógł pracować u drugiego pracodawcy na L4
Kolejna zmiana dotyczy możliwości wykonywania pracy u jednego pracodawcy, mimo zwolnienia od drugiego. Jeśli praca w jednym miejscu wymaga wysiłku fizycznego, a w drugim jest zdalna i umysłowa – nowelizacja pozwala kontynuować tę drugą.
Przykład
Pracownik ze zwichniętą nogą nie może fizycznie pracować w magazynie, ale może pisać raporty dla drugiego pracodawcy z domu. Wówczas nie traci zasiłku chorobowego z tytułu pierwszego zatrudnienia.
Problem pojawia się jednak wtedy, gdy uraz powstał w wyniku wypadku przy pracy – wtedy zasiłek chorobowy wynosi 100 proc. podstawy, więc podjęcie innej pracy nie opłaca się finansowo. Dodatkowo, brak informacji o rodzaju choroby w e-ZLA (ze względu na tajemnicę lekarską) utrudnia ocenę, czy praca jest dopuszczalna.
Wyjazd za granicę na L4? Tak, ale nie na imprezę
Wbrew medialnym nagłówkom – podróż zagraniczna podczas zwolnienia lekarskiego będzie możliwa. O ile lekarz wyrazi na nią zgodę, a sama podróż nie szkodzi rekonwalescencji.
W wielu przypadkach wyjazd może być wręcz pomocny w leczeniu – np. zmiana klimatu czy oderwanie od stresujących warunków domowych w depresji. Problemem pozostaje jednak ocena celu wyjazdu – ZUS może go zakwestionować, jeśli uzna, że miał charakter rekreacyjny, a nie terapeutyczny.
Pracownik ma obowiązek poinformować ZUS i pracodawcę o zmianie miejsca pobytu w ciągu trzech dni.
Kiedy ZUS może zabrać zasiłek? Te błędy grożą utratą pieniędzy
ZUS ma prawo przeprowadzić kontrolę – jeśli nie zastanie chorego w domu, może zażądać wyjaśnień. W przypadku kodu zwolnienia „1” (chory ma leżeć), nawet wyjście do sklepu spożywczego może być ryzykowne. Przy kodzie „2” (może chodzić), dopuszcza się więcej, ale...
ZUS może odebrać zasiłek, jeśli:
- chory był na koncercie, imprezie lub wakacjach typu all inclusive,
- wykonywał czynności zawodowe zlecane przez pracodawcę,
- podjął działania pogarszające stan zdrowia.
Co ważne – aktywność incydentalna musi być podyktowana istotnymi okolicznościami i nie może służyć uzyskiwaniu dochodu, chyba że nikt inny nie może jej wykonać.
Co z jednoosobową działalnością? Czy można coś podpisać na L4?
Projekt przewiduje możliwość wykonywania drobnych czynności zawodowych, o ile nie zostały zlecone przez pracodawcę, mają charakter incydentalny i nie szkodzą rekonwalescencji.
Przykład
Podpisanie listy obecności przez właściciela firmy lub pełnomocnictwa dla innej osoby – to działanie uznawane za dopuszczalne.
To dobra wiadomość dla osób prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze, które w sytuacjach awaryjnych muszą zatwierdzić jakiś dokument czy zareagować na pilne zgłoszenie – o ile nie zarabiają na tym w sposób systemowy.
Nowe obowiązki i uprawnienia pracowników: co trzeba wiedzieć?
Nowelizacja ma też wymiar społeczny – umożliwia pracownikowi większą samodzielność w ocenie, co może, a czego nie powinien robić na L4. Równocześnie jednak, niesie ryzyko błędnej interpretacji przepisów, które są zbyt ogólne.
Najważniejsze zmiany:
- chory może podejmować codzienne czynności (z zastrzeżeniami),
- dopuszcza się niektóre aktywności zawodowe,
- wyjazd za granicę jest możliwy – po poinformowaniu ZUS i pracodawcy,
- nieprecyzyjne definicje budzą ryzyko odebrania zasiłku.
Z punktu widzenia systemu ubezpieczeń – to próba znalezienia kompromisu między nadużyciami a normalnym funkcjonowaniem chorego człowieka.
Jak nowe przepisy wpłyną na relacje pracodawca–pracownik?
Nowe prawo może wywołać napięcia między pracownikami a pracodawcami. Ci drudzy mogą nieformalnie wywierać presję na chorych, by wykonali „niewielką pomoc” w czasie L4 – choć formalnie jest to zakazane. Pracownik, który odmówi, może obawiać się nieformalnych konsekwencji po powrocie do pracy.
Jednocześnie pracownicy zyskają większą odpowiedzialność – to oni będą decydować, czy dana czynność mieści się w granicach prawa. Zmiany te wymagają więc rzetelnej edukacji po stronie ZUS, firm i pracowników.
Zasiłki chorobowe w liczbach: ile Polacy tracą na błędach?
W 2024 roku ZUS przeprowadził ponad 400 tys. kontroli zwolnień lekarskich, w wyniku których zakwestionowano 43 tys. przypadków. Łączna kwota cofniętych zasiłków przekroczyła 35 mln zł – wynika z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Najczęstsze błędy:
- nieobecność w miejscu pobytu bez uzasadnienia,
- praca zarobkowa mimo kodu „1”,
- wyjazdy bez zgłoszenia do ZUS.
W obliczu wzrostu liczby zwolnień lekarskich (w 2024 roku – ponad 29 mln dni L4) nowelizacja ma być odpowiedzią na rosnące koszty systemu i społeczne niezadowolenie z nadużyć.
