Po wprowadzeniu euro Rada Polityki Pieniężnej nie będzie już ustalać wysokości stóp procentowych. Instytucja ta może w ogóle zniknąć z polskiego porządku prawnego.
Zasadnicze znaczenie dla wprowadzenia w Polsce euro będą mięć nowelizacje przepisów ogólnych, dotyczących finansów publicznych. Pierwsza w nowelizacyjnej kolejce jest konstytucja. Zmian wymaga przede wszystkim rozdział X - Finanse Publiczne.
Zmiany w konstytucji
Na konieczność wprowadzenia tych zmian zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 2004 roku (K 18/04) Trybunał wskazał, że rewizji wymagają przepisy dotyczące kompetencji Narodowego Banku Polskiego i Rady Polityki Pieniężnej.
Reklama
Niezbędne więc będzie przeredagowanie artykułu 227 konstytucji. Zgodnie z jego obecnym brzmieniem NBP jest wyłącznie uprawniony do emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Na Narodowy Bank Polski nałożono również odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza. Rola polskiego banku centralnego, jakim jest NBP, koliduje zatem z kompetencjami, które posiada Europejski Bank Centralny.
W strefie euro organem uprawnionym na zasadzie wyłączności do kształtowania polityki pieniężnej jest Rada Prezesów EBC. W jej skład, po przyjęciu przez Polskę euro, wejdzie prezes NBP. Uzyska w ten sposób wpływ na politykę pieniężną strefy. Radzie Prezesów zostaną także przekazane kompetencje Rady Polityki Pieniężnej dotyczące sprawowania polityki monetarnej.
- Niewykluczone, że okaże się konieczna zmiana wskazanego w art. 203 konstytucji modelu kontroli Narodowego Banku Polskiego przez NIK. Należy całkowicie pozbawić Izbę roli kontrolera NBP albo znacznie uszczuplić jej kompetencje - uważa Michał Tomczak.
Rozpoczęcie procedury zmiany Konstytucji RP jest planowane na pierwszy kwartał 2009 r.
Rola RPP się zmieni
Zmiana konstytucji w konsekwencji wymusi zmianę ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 1997 r. nr 140, poz. 938 ze zm.). NBP pozostanie bankiem centralnym Polski, ale utraci funkcję emisyjnego banku centralnego czyli wyłączne prawo do emitowania znaków pieniężnych.
- Zmianie będzie więc musiał ulec artykuł 4 ustawy, który przewiduje wyłączne prawo NBP do emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Podobnie stanie się z art. 31 i 32. Według nich prawnymi środkami płatniczymi w Polsce są banknoty i monety opiewające na złote i grosze - zauważa Tomasz S. Kiercel, prawnik w kancelarii Chałas i Wspólnicy.
W strefie euro Europejski Bank Centralny ma prawo do kontrolowania sposobu wykorzystania przez banki centralne rezerw dewizowych. Obecnie, według art. 3 polskiej ustawy o NBP, gospodarowanie rezerwami należy do Narodowego Banku Polskiego.
- Generalnie w wyniku wstąpienia do strefy euro większość zadań należących tradycyjnie do zakresu działania krajowych banków centralnych przechodzi na Eurosystem, czyli Europejski Bank Centralny współdziałający z bankami centralnymi państw, których walutą jest euro - komentuje Michał Tomczak.
Konieczne będzie również wprowadzenie zmian w przepisach dotyczących organów NBP, czyli w rozdziale 2 ustawy. Być może znikną przepisy dotyczące Rady Polityki Pieniężnej (art. 12-16). Francuska odpowiedniczka naszej RPP miała podobne kompetencje i utraciła je po zamianie franka na euro. Dlatego ją zlikwidowano. Nad Sekwaną było to jednak o tyle łatwiejsze, że tamtejsza rada nie miała umocowania konstytucyjnego.
Zmian nie unikną także przepisy dotyczące prezesa NBP. Przykładowo - jak wynika z przygotowanego na zlecenie banku centralnego raportu Prawne przygotowania do wejścia Polski do strefy euro - trzeba będzie wykreślić art. 9 ust. 5 pkt 3 ustawy, zgodnie z którym odwołanie prezesa NBP może nastąpić, gdy Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwa. Według art. 14 ust. 2 Statutu EBC istnieją bowiem tylko dwie przesłanki, które mogą uzasadniać odwołanie prezesa krajowego banku centralnego, mianowicie, gdy prezes przestał spełniać warunki konieczne dla wykonywania swoich obowiązków oraz jeżeli dopuścił się poważnego uchybienia.
NBP bardziej niezależny
Wątpliwości budzi także niezależność instytucjonalna NPB. Europejski Bank Centralny w raporcie z 2008 roku wyraził zastrzeżenia do braku przepisu przewidującego zakaz zwracania się przez NBP i członków jego organów zarządzających o instrukcje z zewnątrz i przyjmowania takich instrukcji. Krytykę wzbudził także brak wyrażonego wprost zakazu prób wywierania przez rząd wpływu na członków organów zarządzających NBP w sytuacji, gdyby mogło to mieć wpływ na wykonanie zadań związanych z EBC.
EBC wskazał także na konieczność zmiany art. 11 ust. 3 ustawy o NBP. Przepis ten przewiduje reprezentowanie przez prezesa NBP interesów Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Na temat zależności instytucjonalnej NBP nieraz wypowiadała się również Komisja Europejska. W swoim raporcie z 2008 roku o konwergencji wskazała na konieczność zmian w art. 21 ust. 1 oraz art. 23 ust. 1 i 2 ustawy o NBP. Z przepisów tych wynikają obowiązki ścisłej współpracy NBP z właściwymi organami państwa (m.in. nakaz przedkładania projektu założeń polityki pieniężnej oraz składania określonych sprawozdań). Organy państwa mają więc możliwość wywierania wpływu na politykę pieniężną i finansową prowadzoną przez polski bank centralny.
W kontekście planowanego wprowadzenia euro warto także wspomnieć o tym, że nie obowiązuje już u nas zasada walutowości. Wcześniej zapisy prawa nakazywały, że zobowiązania pieniężne mogły być wyrażane tylko w pieniądzu polskim - czyli w złotym, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w prawie dewizowym. Jednak zmieniło się to dzięki ustawie z 23 października ub.r., nowelizującej kodeks cywilny i prawo dewizowe (Dz.U. nr 228 poz. 1506). Obecnie każde zobowiązanie, którego przedmiotem jest suma pieniężna, może być wyrażane w walucie obcej.
- W praktyce oznacza to, że chociaż od wprowadzenia euro w Polsce dzieli nas jeszcze długa droga, już dziś można dokonywać transakcji, w których zobowiązania pieniężne wyrażane są w tej walucie - zauważa Michał Tomczak.
Waluty obce nieco inaczej
Prawo dewizowe (Dz.U. z 2002 r. nr 141, poz. 1178) będzie wymagać zmiany w zakresie definicji zawartych w artykule 2, zwłaszcza definicji krajowego środka płatniczego.
Konieczne będzie również doprecyzowanie definicji walut obcych, zagranicznych środków płatniczych, dewiz, zagranicy, obrotu wartościami dewizowymi z zagranicą.
- Zmianom należy też poddać ustawę Prawo bankowe w zakresie kompetencji nadzorczych i kontrolnych Komisji Nadzoru Finansowego - mówi Marta Mackiewicz z kancelarii Stopczyk i Mikulski.
KNF po wejściu do unii walutowej nie będzie mogła nadzorować czynności NBP wykonywanych w ramach realizacji uprawnień krajowego banku centralnego.
/>