Pandemia COVID-19 wyraźnie zakłóciła obroty handlu międzynarodowego. Według danych Światowej Organizacji Handlu (WTO) wartość światowej wymiany towarów wyrażona w dolarach amerykańskich zmniejszyła się w 2020 r. o 7,5 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Spadek ten to efekt powszechnych ograniczeń związanych z rozprzestrzenianiem się pandemii, jak też odpowiedź na silny wzrost niepewności. Obroty handlowe najsilniej obniżyły się w II kwartale ub.r. Wartość eksportu była wówczas o ponad 20 proc. niższa rdr. Aż 94 proc. gospodarek odnotowało spadek wartości eksportu w porównaniu z rokiem poprzednim.
W miarę poprawiającej się sytuacji epidemiologicznej, następowało wycofywanie restrykcyjnych zasad sanitarnych, a jednocześnie wiele gospodarek rozwiniętych otrzymało duże wsparcie ze strony polityki fiskalnej. W II połowie 2020 r. sytuacja w handlu międzynarodowym stopniowo się stabilizowała, a w IV kwartale światowy handel powiększył się o 2,5 proc. rdr. W końcu 2020 r. wzrost eksportu nastąpił już w większości krajów świata (ok. 60 proc.).
Największy spadek światowych obrotów handlowych od kryzysu 2009 r.
W całym 2020 r. w 80 proc. gospodarek wartość eksportu okazała się mniejsza w porównaniu z rokiem poprzednim. Największe spadki eksportu miały miejsce w krajach wysokorozwiniętych, które najsilniej zostały dotknięte pandemią oraz w krajach będących najważniejszymi eksporterami paliw. W tym drugim przypadku na spadek wartości eksportu wpłynęło zarówno zmniejszenie światowego popytu na surowce energetyczne, jak i silny spadek ich cen.
Lista krajów, gdzie nastąpił wzrost wartości eksportu w 2020 r. jest stosunkowo krótka. Znalazło się na niej czterdzieści spośród 211 gospodarek uwzględnionych w statystyce WTO. W Azji wzrost eksportu odnotowały m.in. Chiny, Wietnam i Tajwan. W Europie wartość eksportu zwiększyła się w Irlandii, Szwajcarii i Polsce. W Afryce eksport zwiększył się m.in. w Demokratycznej Republice Konga, Burkinie Faso i Gwinei. Z kolei w Ameryce Południowej sprzedaż zagraniczna wzrosła w Chile, Gujanie i Paragwaju.
Chiny pierwszym światowym eksporterem
Największy wzrost eksportu w 2020 r. w liczbach bezwzględnych nastąpił w Chinach. Jego wartość w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyła się o 92 mld dolarów, a więc o 3,7 proc. Nie był to spektakularny wzrost, biorąc pod uwagę dynamikę chińskiego eksportu w poprzednich latach. W latach 2001-2019 jego wartość rosła bowiem średnio w tempie 12,9 proc. rocznie. Jednak ze względu na wyraźny spadek eksportu w pozostałych krajach traktowanych łącznie (9,2 proc. rdr), dysproporcja między dynamiką eksportu Chin i pozostałych krajów świata była największa od piętnastu lat.
Wobec powyższego Chiny umocniły się na pozycji największego eksportera. Udział Państwa Środka w światowym eksporcie zwiększył się do 14,7 proc. – o 1,6 pkt proc. w porównaniu z 2019 r. Był to jak dotąd najsilniejszy wzrost udziału Chin w światowym eksporcie. Jednocześnie udział Stanów Zjednoczonych, drugiego największego eksportera, na skutek dużego spadku eksportu zmniejszył się z 8,6 proc. w 2019 r. do 8,1 proc. w 2020 r. Natomiast udział Niemiec w globalnym eksporcie nie zmienił się w 2020 r. i pozostał na poziomie 7,8 proc.
Zmiany w strukturze światowego popytu – korzystne dla Chin
Pandemia spowodowała przesunięcie się struktury światowego popytu w stronę środków ochrony osobistej, sprzętu medycznego, urządzeń wykorzystywanych do nauki i pracy zdalnej oraz produktów związanych z budownictwem i wyposażeniem wnętrz. Są to grupy produktów, w których już w poprzednich latach Chiny umocniły się na pozycji światowego lidera w eksporcie. Dodatkowo korzystne dla Chin było obserwowane przesunięcie popytu z usług do towarów.
Chińskim eksporterom sprzyjało również zróżnicowanie w czasie przebiegu pandemii w Chinach i pozostałych dużych gospodarkach. Paradoksalnie fakt, że pandemia zaczęła się w Chinach miał korzystny wpływ na eksport tego kraju. Chinom względnie szybko udało się opanować rozprzestrzenianie się epidemii. Kiedy więc większość gospodarek wprowadzała różnego rodzaju restrykcje i ograniczenia, w Chinach ponownie otwierano fabryki. Duże braki na początku 2020 r. środków ochrony osobistej, preparatów do dezynfekcji, instrumentów medycznych (m.in. termometrów) sprawiły, że silnie zwiększyła się ich produkcja. Po wyhamowaniu epidemii w Chinach ich produkcja kierowana była na eksport.
W Chinach największy spadek eksportu nastąpił w I kwartale 2020 r. kiedy jego wartość zmniejszyła się o 13,5 proc., najsilniej od 2009 r. W II kwartale zaczęła się stabilizować, osiągając zbliżony poziom do obserwowanego w 2019 r. Od III kwartału w chińskim eksporcie obserwowana była już wyraźna tendencja wzrostowa. Wobec ożywienia w globalnym handlu – w IV kwartale wartość eksportu Chin zwiększyła się o 17 proc. rdr. Był to najsilniejszy wzrost chińskiego eksportu od 2013 r.
Ponad połowa wzrostu chińskiego eksportu w 2020 r. (48,4 mld dolarów) przypadała na maseczki ochronne (tekstylne jednorazowe). Ponad ośmiokrotny wzrost wartości wywozu tej pozycji sprawił, że w 2020 r. maseczki stały się czwartą najważniejszą pozycją w eksporcie Chin – po telefonach komórkowych i urządzeniach łączności bezprzewodowej, komputerach oraz elektronicznych układach scalonych.
Eksportowi maseczek sprzyjało wprowadzenie obowiązku noszenia ich w przestrzeni publicznej. Ze względu na silny wzrost zapotrzebowania wiele krajów czasowo zawiesiło obowiązujące cła i podatki VAT w zakresie tej pozycji towarowej. Import z Chin stał się tym bardziej pożądany, gdyż w większości państw wprowadzono zakazy eksportu produktów przeznaczonych do zwalczania pandemii.
/>
Według danych China Customs blisko 80 proc. chińskiego eksportu maseczek skierowane było do krajów rozwiniętych. Ponad 30 proc. (17,6 mld dolarów) trafiło do krajów Unii Europejskiej, a niewiele mniej do Stanów Zjednoczonych (15,3 mld dolarów). Największe wzrosty eksportu nastąpiły do tych gospodarek europejskich, które najsilniej zostały dotknięte podczas pierwszej fali pandemii. Wartość eksportu maseczek do Włoch i Francji zwiększyła się ponad dwudziestokrotnie, a do Hiszpanii i Niemiec – piętnastokrotnie. We Francji i Hiszpanii maseczki były najważniejszą pozycją w imporcie z Chin w 2020 r.
W przypadku eksportu maseczek Chiny praktycznie nie miały konkurencji. Prawie 85 proc. importu Stanów Zjednoczonych pochodziło z Chin (pozostałymi dostawcami były Wietnam 4 proc. i Meksyk 3 proc.). Na bardzo podobnym poziomie ukształtował się udział chińskich eksporterów w krajach Unii Europejskiej. W Japonii 90 proc. wartości importu maseczek pochodziło z Chin.
Pozostałe grupy towarowe, gdzie nastąpił wzrost eksportu także miały bezpośredni lub pośredni związek z pandemią i obowiązującymi z tego względu ograniczeniami. Wzrost wartości eksportu komputerów w 2020 r. okazał się największy w ciągu całej dekady. Wysoką dynamiką charakteryzował się również eksport elektronicznych układów scalonych. Eksport wielu pozycji związanych z wyposażeniem wnętrz ukształtował się na historycznie wysokim poziomie.
/>
Najsilniej popyt na produkty związane z pandemią zwiększył się w gospodarkach rozwiniętych. Chiny najbardziej zwiększyły swój eksport do Stanów Zjednoczonych i Kanady oraz do Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii. Tak więc ponownie wzrost chińskiego eksportu opierał się na popycie krajów wysokorozwiniętych, Podczas gdy w poprzednich trzech latach najszybciej rósł eksport do gospodarek rozwijających się.
W 2020 r. zwiększył się udział importu z Chin na wszystkich głównych rynkach. W Stanach Zjednoczonych, po silnym spadku w 2019 r. spowodowanym wprowadzeniem administracyjnych ograniczeń wobec chińskiego importu, udział Chin ponownie zwiększył się, osiągając 19 proc., chociaż pozostawał nadal niższy w porównaniu z 2018 r. W imporcie zewnętrznym Unii Europejskiej udział Chin zwiększył się do 22,4 proc. Wartość importu UE z Chin po raz pierwszy była większa niż łączny import z USA i Wielkiej Brytanii. Z kolei w Japonii dostawy produktów z Chin stanowiły 25,8 proc. importu ogółem.
Rekordowa nadwyżka
Powiększyło się wyraźnie dodatnie saldo w chińskim handlu zagranicznym. Różnica między wartością eksportu i importu wyniosła w 2020 r. 535 mld dolarów, a więc zwiększyła się o 110 mld dolarów. Jest to najwyższe dodatnie saldo handlu spośród wszystkich gospodarek na świecie (drugą największą nadwyżkę notują Niemcy – 210 mld dolarów). Najbardziej powiększyła się nadwyżka w obrotach z USA. Duży wpływ na dodatniego salda miało obniżenie się cen paliw. Silnie zmniejszył się deficyt w handlu z Arabią Saudyjską i pozostałymi krajami, które dostarczają surowce energetyczne.