W bardziej dojrzałych demokracjach, modyfikacje dotyczące ustroju największego miasta, posiadają przede wszystkim merytoryczne przesłanki. W nawiązaniu do tematu metropolii warszawskiej warto sprawdzić, jak są zorganizowane znacznie większe stolice z Europy. Ciekawym przykładem może być blisko dziewięciomilionowy Londyn albo Berlin o liczbie ludności dwukrotnie większej niż polska stolica.
W Londynie wielka zmiana administracji była poprzedzona referendum …
Przykład Londynu jest ciekawy nie tylko ze względu na wielkość tego miasta położonego nad Tamizą. Warto zdawać sobie sprawę, że stolica Wielkiej Brytanii ma znacznie większy udział w krajowym PKB niż Warszawa. Londyn obecnie generuje około 30% brytyjskiego produktu krajowego brutto (patrz poniższa tabela). Analogiczny wynik dla Warszawy jest niższy od 20%. Obydwa wymienione miasta nie mogą się jednak równać z Tallinnem (61% krajowego PKB w 2012 r.), Budapesztem (48%) i Dublinem (48%).
Warto wiedzieć, że obecny ustrój administracyjny Londynu ukształtował się pod koniec XX wieku. Ta zmiana została poprzedzona lokalnym referendum (1998 r.). Londyńczycy zdecydowaną większością głosów (72%) zadecydowali o przywróceniu dwupoziomowego systemu lokalnej administracji. Po zmianach z 2000 r. w skład Londynu wchodzą 33 dystrykty (autonomiczne centrum – City of London i 32 gminy). Warto zwrócić uwagę, że historyczne centrum (City of London), funkcjonuje jako osobne hrabstwo. Pozostałe 32 gminy tworzą hrabstwo Greater London.
Cały obszar współczesnego Londynu dodatkowo wchodzi w skład rejonu administracyjnego zwanego Wielkim Londynem (ang. Greater London). Nad kwestiami dotyczącymi całego miasta, czuwają władze określane mianem Greater London Authority (GLA). Do GLA należy organ wykonawczy (burmistrz - Mayor of London) oraz dwudziestopięcioosobowe zgromadzenie (London Assembly), pełniące funkcje ustawodawcze i kontrolne. Wszystkie 26 osób pełniących najważniejsze role w GLA (burmistrz i 25 członków zgromadzenia), pochodzą z powszechnych wyborów. Obowiązkiem Greater London Authority jest dbałość o strategiczne obszary związane m.in. z transportem, rozwojem gospodarczym miasta, bezpieczeństwem publicznym oraz służbami mundurowymi. Do zadań 33 mniejszych jednostek administracyjnych należy m.in. organizowanie opieki społecznej oraz dbałość o edukację, wywóz odpadów i miejscową infrastrukturę. Władze gmin również pochodzą z powszechnych wyborów. Warto dodać, że w City of London obowiązuje inny system wyborczy, który jest zgodny ze średniowiecznymi tradycjami. Prawo głosu posiadają bowiem nieliczni mieszkańcy City oraz przedstawiciele lokalnych firm. W obecnych warunkach, to właśnie środowisko biznesowe wywiera decydujący wpływ na wybór władz City of London.
Berlin posiada między innymi własną konstytucję i status osobnego landu
Ciekawe rozwiązania administracyjne można zaobserwować również u naszych zachodnich sąsiadów – nadmienia Andrzej Prajsnar z portalu RynekPierwotny.pl. Warto wiedzieć, że Berlin jako największe miasto Niemiec, posiada status osobnego kraju związkowego (landu). Takie rozwiązanie funkcjonujące w ramach systemu federalnego, zapewnia lokalnym władzom sporą autonomię i jest korzystne finansowo w kontekście rozdziału środków pochodzących z budżetu centralnego. Z uwagi na specyficzny podział administracyjny, nadburmistrz Berlina (Regierender Bürgermeister), stoi również na czele kraju związkowego. Burmistrz pełni swoją funkcję wykonawczą razem z dziesięcioma członkami zarządu (Senat).
W przypadku Berlina, funkcję ustawodawczą realizuje Izba Deputowanych (Abgeordnetenhaus of Berlin) licząca sobie 160 członków. Członkowie tego zgromadzenia wybierani w bezpośrednich wyborach, później decydują o obsadzeniu stanowiska burmistrza. Poza funkcjami kontrolnymi, priorytetem dla Izby Deputowanych jest coroczne uchwalenie budżetu miasta. Zaspokajaniem codziennych potrzeb mieszkańców Berlina, zajmują się okręgi administracyjne (Bezirke) podlegające zarządowi. W ramach oszczędności, liczbę tych okręgów zmniejszono z 23 do 12 (2001 r.).
Własna konstytucja jest kolejnym ciekawym elementem berlińskiego samorządu. Ten dokument oczywiście nie ma nic wspólnego z ustawą zasadniczą Republiki Federalnej Niemiec. Berlińska konstytucja jako akt prawa lokalnego przyjęty w referendum (1995 r.), określa zasady funkcjonowania miasta zgodnie z zakresem autonomii, który posiadają wszystkie niemieckie landy. W porównaniu ze statutami polskich miast, opisywana konstytucja została poszerzona o zapisy dotyczące m.in. praw i wolności obywatelskich.
W opracowaniach i artykułach na temat niemieckiej stolicy, można również znaleźć informacje o Berlińskim lub Berlińsko - Brandenburskim Obszarze Metropolitalnym. Wspomniany obszar został wyodrębniony tylko ze względu na powiązania ekonomiczne oraz społeczne i nie posiada osobowości prawnej jako jednostka administracyjna. Dlatego konieczna jest ścisła współpraca dwóch landów (Berlina oraz Brandenburgii) w kwestiach dotyczących np. transportu metropolitalnego. Podobna sytuacja miałaby miejsce, gdyby zgodnie z pojawiającymi się czasem zapowiedziami, Warszawa została wyodrębniona jako osobne województwo.
Autor: Andrzej Prajsnar
