Program Infrastruktura i Środowisko zasilany z Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego kwotą 27,9 mld euro wdrażany jest zgodnie z wymogami unijnymi. Oznacza to, że projekty wybrane do dofinansowania muszą być zgodne z politykami Wspólnoty, m.in. w zakresie zrównoważonego rozwoju i środowiska. Zasada ta widoczna jest w charakterze oferowanego wsparcia, a także w procedurach.

Korzyści dla sześciu sektorów

Na programie zyska duża infrastruktura w 6 sektorach gospodarki: środowisko, transport, energetyka, kultura, ochrona zdrowia i szkolnictwo wyższe. Gros alokacji w programie (71 proc.) przeznaczono na połączenia transportowe – drogowe, kolejowe, lotnicze, śródlądowe i morskie.
Program Infrastruktura i Środowisko w znacznym stopniu włączony jest w ochronę środowiska naturalnego i dbałość o stabilność klimatu. Wydatki w ramach POIiŚ na działania sprzyjające środowisku do 2015 roku wyniosą 13 mld euro, które pochodzić będą z funduszy unijnych. To oznacza, że połowa alokacji będzie przeznaczona na działania równoważące, pozostała kwota zaś na inwestycje ukierunkowane stricte na rozwój gospodarczy, które często niosą za sobą zagrożenia dla środowiska naturalnego (np. budowa autostrad, ropociągów, sieci elektrycznych). Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko programu wykonana ex ante wskazuje, iż ten ogrom inwestycji będzie prowadzony zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju.
Inwestycje w ramach programu można realizować pod warunkiem zapewnienia właściwej jakości środowiska naturalnego:
● osiągnięcie norm środowiskowych wymaganych przez UE (jakość wody, powietrza, utylizacja odpadów)
● zachowanie obszarów o wysokich wartościach krajobrazowych i przyrodniczych
● minimalizowanie negatywnego wpływu inwestycji transportowych, klęsk naturalnych i awarii technologicznych
● ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
● oszczędność energii
● ekoinnowacje
W przypadku inwestycji, które mogą mieć negatywny wpływ na środowisko, realizowane są tzw. działania mitygacyjne oraz kompensacyjne mające na celu jego ograniczenie, m.in poprzez:
● prawidłowe zabezpieczenie techniczne sprzętu i placu budowy, w tym zwłaszcza w miejscach, gdzie zewnętrzne oddziaływania mogą spowodować nieodwracalne zmiany warunków siedliskowych w lokalnym ekosystemie;
● stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych;
● dostosowanie terminów prac do okresów lęgowych/rozrodu zwierząt;
● maskowanie elementów zaburzających harmonię krajobrazu;
● odtwarzanie zniszczonych siedlisk w miejscach zastępczych;
● sztuczne zasilanie osłabionych populacji zwierząt;
● tworzenie alternatywnych połączeń przyrodniczych i tras wędrówek zwierząt, ptaków i płazów.
Dotychczas w programie zakontraktowano projekty prośrodowiskowe o wartości planowanego dofinansowania 4,7 mld zł. Te projekty dotyczą m.in. gospodarki wodno-ściekowej i odpadami w miastach, doskonalenia stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń (GIOŚ), wdrożenia nowoczesnych technik monitorowania powietrza, wód i hałasu poprzez zakupy aparatury kontrolnopomiarowej i analitycznej dla sieci laboratoriów Inspekcji Ochrony Środowiska, ograniczania emisji zanieczyszczeń w przedsiębiorstwach, przetwórstwa odpadów, ochrony siedlisk i gatunków, edukacji ekologicznej, termomodernizacji
W ocenie jest ponad 1100 wniosków sprzyjających środowisku na kwotę 21 mld zł. Ponadto zidentyfikowano tzw. projekty indywidualne kluczowe dla ochrony środowiska i transportu ekologicznego. Nie wszystkie inwestycje będą współfinansowane, gdyż suma oczekiwanego wsparcia wynosi 43,4 mld zł z funduszy UE. Projekty kluczowe nie startują w szrankach konkursowych – zostały wstępnie wyłonione w drodze konsultacji społecznych. Czekamy na dokumentację aplikacyjną w tym zakresie.

Jak oceniać projekty

Każdy projekt inwestycyjny badany jest pod kątem oddziaływania na środowisko i uspołecznienia procesów podejmowania decyzji dotyczących lokalnego otoczenia. Instrumentem oceny są między innymi odpowiednie pozwolenia wraz z raportem oddziaływania na środowisko oraz informacje zawarte w studium wykonalności lub biznesplanie. Jeśli aspekt środowiskowy jest elementem dominującym z punktu widzenia celów realizacji projektu i efektów, które przyniesie, projekt może liczyć na uzyskanie dodatkowego punktu w ocenie merytorycznej. Wnioskodawca może także liczyć na dodatkowy punkt w ocenie, gdy pozytywny wpływ na środowisko będzie efektem pobocznym, a nie głównym. Ocena projektu odbywa się w oparciu o kryteria wyboru projektów przyjęte przez komitet monitorujący po konsultacjach społecznych.
Inwestycje w programie prowadzone są z dbałością o środowisko naturalne, co widoczne jest w kryteriach wyboru projektów, z których wynika, że niedozwolone jest współfinansowanie projektów, które negatywnie oddziałują na potencjalne obszary Natura 2000. Inwestycje muszą być w pełni zgodne z postanowieniami dyrektywy OOŚ, siedliskowej i ptasiej. Nieprawidłowo przeprowadzone postępowanie w sprawie oceny oddziaływania inwestycji na środowisko stanowi podstawę do odrzucenia wniosku. Zasadą jest wykonywanie analizy wielu wariantów inwestycji dla wyboru najwłaściwszego z punktu widzenia uzyskania efektu gospodarczego i ekologicznego, przy najniższym koszcie dla społeczeństwa.

Ochrona środowiska w... ochronie środowiska

Nawet inwestycje stricte środowiskowe muszą być ocenione co do wpływu na środowisko. Na przykład budowa oczyszczalni ścieków może negatywnie oddziaływać na bioróżnorodność w przypadku lokalizacji inwestycji na terenach o dużych walorach przyrodniczych. Zabudowa hydrotechniczna w dolinach rzek chroniąca przed powodziami zagraża ekosystemowi wodnemu. Budowa linii kolejowej może stanowić barierę ekologiczną, wprowadzać uciążliwy hałas. Farma wiatrowa dająca zieloną energię jest uciążliwa, jeżeli działa na trasie przelotu ptaków oraz w pobliżu ich miejsc koncentracji. Decyduje dobór kryteriów oceny wniosku o dofinansowanie, niezbędna jest indywidualna ocena każdego projektu.

Wskazówki dla inwestorów

Obowiązkową lekturą dla beneficjentów są wytyczne ministra rozwoju regionalnego, w których znajdują się wskazówki, jak prawidłowo przygotować dokumentację aplikacyjną:
● wytyczne w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych,
● wytyczne do przygotowania inwestycji w zakresie środowiska współfinansowanych przez Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w latach 2007–2013,
● wytyczne w zakresie zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym generujących dochód.
Utworzona w 2008 roku Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska z oddziałami regionalnymi (RDOŚ) dba o ujednolicenie orzecznictwa. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako instytucja koordynująca wdrażanie programów unijnych w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata 2007–2013 zadbała, by wesprzeć zasoby kadrowe tych instytucji. Z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna dofinansowane jest zatrudnienie i szkolenia pracowników oraz zakup sprzętu biurowego. Ministerstwo Środowiska przeprowadziło szkolenia dla pracowników GDOŚ i RDOŚ w zakresie ocen oddziaływania na środowisko.
Program dla 5 milionów osób
Program zakłada, iż 5 mln osób zostanie włączonych w system gospodarowania odpadami i zmniejszy się o 1/3 objętość odpadów na składowiskach. Ponad 300 nowych lub zmodernizowanych oczyszczalni ścieków oraz 9 tys. km kanalizacji sanitarnej zapewni bezpieczeństwo ekologiczne. Bioróżnorodność przyrody będzie zachowana lub zostanie przywrócony stan pierwotny tam, gdzie nastąpiły niekorzystne zmiany, zwiększy się bezpieczeństwo przeciwpowodziowe i zasoby wodne. Przedsiębiorcy zyskają kapitał na inwestycje w czysty przemysł. Zwiększy się również wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, zaoszczędzimy energię, m.in. w wyniku sprawniejszej dystrybucji oraz termomodernizacji. Wzmocnienie transportu publicznego opartego na szynach zmniejszy ogólny bilans emisji spalin.
Główni beneficjenci
● jednostki samorządu terytorialnego i ich związki
● administracja rządowa
● organizacje pozarządowe
● przedsiębiorcy
● inspekcje i straże działające w ochronie środowiska
● partnerstwa publiczno- -prywatne
● kościoły i związki wyznaniowe
Kiedy będą konkursy
Najbliższe konkursy w Programie Infrastruktura i Środowisko Działanie 4.1 Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego – II półrocze 2010, Działanie 5.2 Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych – II kwartał 2010,
działanie 5.3 Opracowanie planów ochrony – I kwartał 2010, Działanie 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych – I kwartał 2010, Działanie 9.6 Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych, Działanie 10.3 Rozwój przemysłu dla OZE – I półrocze 2010.
Harmonogram konkursów dostępny jest na www.pois.gov.pl w zakładce Nabór wniosków.
www.pois.gov.pl