Odpady komunalne i ich selektywne zbieranie. Podstawa prawna

Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 poz. 21), odpady komunalne to te, które powstają w gospodarstwach domowych, a także odpady pochodzące od innych podmiotów, jeżeli ich charakter i skład są zbliżone do odpadów domowych. Do tej kategorii zalicza się m.in.: papier i tekturę, szkło, metale, tworzywa sztuczne, bioodpady, drewno, tekstylia, opakowania, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, baterie i akumulatory, a także odpady wielkogabarytowe, takie jak meble czy materace.

Nie są natomiast uznawane za odpady komunalne odpady powstające w wyniku działalności produkcyjnej, rolniczej, leśnej, rybackiej, a także te pochodzące ze zbiorników bezodpływowych, sieci kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków, z pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych.

Zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 1996 nr 132 poz. 622), obowiązek zorganizowania systemu odbioru odpadów komunalnych od mieszkańców należy do zadań własnych gminy. Ustawa nakłada na gminy obowiązek prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów, obejmującej co najmniej: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady. Ponadto każda gmina musi zapewnić funkcjonowanie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK), w których – oprócz wyżej wymienionych frakcji – przyjmowane są również odpady niebezpieczne, przeterminowane leki, chemikalia, zużyte baterie i akumulatory, sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble, odpady wielkogabarytowe, opony oraz odpady budowlane i rozbiórkowe pochodzące z gospodarstw domowych.

Od 1 stycznia 2025 roku, zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r., która zmienia dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów, wprowadzono nową frakcję odpadów – tekstylia. Oznacza to, że punkty selektywnego zbierania odpadów od tego momentu są zobowiązane do przyjmowania również odzieży i innych wyrobów tekstylnych.

Polska, wdrażając zapisy unijnej dyrektywy, zdecydowała się na tzw. opcję minimum, co w praktyce oznacza, że w większości gmin nie pojawiły się nowe pojemniki ani worki przeznaczone specjalnie do zbiórki tekstyliów.

Podobnie jak dotychczas, właściciele nieruchomości, wykonując obowiązek selektywnego zbierania odpadów zgodnie z rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 10 maja 2021 r. w sprawie sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. 2021 poz. 906) oraz regulaminami obowiązującymi w poszczególnych gminach, mają do dyspozycji pojemniki lub worki w określonych kolorach, które odpowiadają poszczególnym kategoriom odpadów:

  • niebieski – przeznaczony na papier, np. kartony, tekturę, katalogi, gazety, ulotki, zeszyty, książki, papier biurowy, papier pakowy, torby papierowe i wytłoczki po jajkach;
  • żółty – na metale i tworzywa sztuczne, m.in. butelki PET, kartony po mleku i sokach, opakowania po kosmetykach i środkach czystości, folie, puszki, kapsle i zakrętki metalowe;
  • zielony – na szkło, czyli szklane butelki i słoiki po żywności, napojach oraz kosmetykach;
  • brązowy – przeznaczony na bioodpady, takie jak resztki roślinne z kuchni, obierki, fusy po kawie i herbacie, trawa, liście, gałęzie czy skórki od owoców i warzyw;
  • czarny – do odpadów zmieszanych, czyli tego, czego nie da się posegregować, np. resztki mięsa, kości, skorupki jaj, pieluchy jednorazowe, zanieczyszczony papier, ceramikę, odchody zwierzęce czy zimny popiół.

Wprowadzenie nowej frakcji odpadów – tekstyliów – to kolejny krok w kierunku zwiększenia poziomu recyklingu i bardziej zrównoważonego gospodarowania odpadami w Polsce. Dzięki temu część odzieży i tkanin, które dotychczas trafiały do odpadów zmieszanych, będzie mogła zostać ponownie wykorzystana lub przetworzona, ograniczając negatywny wpływ na środowisko.

Ważne

W latach poprzednich tekstylia można było wyrzucać do czarnych pojemników na odpady zmieszane. Od 1 stycznia 2025 r. jest to zabronione. Oddawać je trzeba w gminnych punktach selektywnego zbierania odpadów (tzw. PSZOK-ach) bądź wrzucać do ustawionych w tym celu przez gminy pojemników.

Od stycznia 2026 nowy kolor pojemników i worków na odpady (fioletowy). Będą w nich zbierane tekstylia

Nowelizacja przepisów nie zobowiązuje gmin do wyposażenia mieszkańców w oddzielne pojemniki ani worki przeznaczone do zbiórki tekstyliów. W praktyce oznacza to, że w wielu miejscowościach jedynym sposobem na pozbycie się tego rodzaju odpadów pozostaje samodzielne dostarczenie ich do punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). Dla osób starszych, z niepełnosprawnościami czy pozbawionych własnego środka transportu może to być zadanie trudne i uciążliwe. Właśnie dlatego wiele gmin podejmuje indywidualne inicjatywy, by ułatwić mieszkańcom oddawanie niepotrzebnych ubrań i tkanin. Część z tych działań może stanowić dobry przykład oraz inspirację dla innych samorządów, które stoją przed podobnym wyzwaniem.

Od stycznia 2026 w Gliwicach wchodzi nowy system odbioru odpadów tekstylnych. Mieszkańcy domów jednorodzinnych otrzymają fioletowe worki, które będą odbierane raz w miesiącu w systemie „worek za worek”. Natomiast dla mieszkańców zabudowy wielorodzinnej, w porozumieniu z zarządcami, ustawione zostaną fioletowe pojemniki, które będą opróżniane raz w miesiącu.

- Zależy nam, żeby zmiany, które wprowadzamy, były nie tylko zgodne z przepisami, ale przede wszystkim sensowne i wygodne dla mieszkańców. Stąd poszerzenie palety odbieranych w mieście odpadów o odzież nienadającą się już do użytku i odpady tekstylne. Zdecydowaliśmy się na rozwiązanie, które działa blisko ludzi, nie jest skomplikowane i – jestem przekonana – będzie odbierane jako duże ułatwienie – mówi Katarzyna Kuczyńska-Budka, prezydentka Gliwic.

Od października 2025 r. system zbierania tekstyliów do fioletowych worków funkcjonuje już w Kielcach. Tam odpady tekstylne odbierane są na kwartał.

Nowy kolor pojemników na śmieci (czerwony) na cmentarzach. Co do nich wrzucać?
Nowy kolor pojemników na śmieci (czerwony) na cmentarzach. Co do nich wrzucać?

Zobacz również

Kontenery na odzież zastąpiły Polakom śmietniki, dlatego wkrótce znikną z ulic

Rozwiązania, które ułatwią gospodarstwom domowym pozbywanie się niepotrzebnych tekstyliów, są dziś niezwykle potrzebne. W przeciwnym razie mieszkańcy sami szukają alternatywnych sposobów na ich oddanie. Dobitnym przykładem tego problemu jest sytuacja, o której poinformował Polski Czerwony Krzyż w komunikacie z 31 lipca 2025 roku – organizacja ogłosiła, że firma Wtórpol, dotychczas zajmująca się logistyką i sprzedażą odzieży z kontenerów PCK, wypowiedziała umowę o współpracy.

Polski Czerwony Krzyż informuje, że jest zmuszony znacznie ograniczyć działania dotyczące zbiórki odzieży używanej do kontenerów ze znakiem PCK ze względu na wypowiedzenie nam przez firmę Wtórpol umów o współpracy. Operator ten odpowiadał za logistykę i sprzedaż zbieranych tekstyliów, z których dochód wspierał nasze działania pomocowe – czytamy w oświadczeniu.

Jako główny powód zakończenia współpracy wskazano spadek jakości odzieży trafiającej do kontenerów, co znacząco zwiększyło koszty jej utylizacji. W rozmowie z PAP rzecznik prasowy firmy, Mateusz Bolechowski, wyjaśnił przyczyny tej decyzji.

Przyczyną, mówiąc wprost, było to, że nasza wieloletnia, wspólna działalność w ostatnim czasie stała się, niestety, nieopłacalna. Sytuacja zmieniła się po wprowadzeniu nowych regulacji dotyczących segregacji tekstyliów jako odrębnej frakcji odpadów. Zgodnie z obecnymi przepisami od 1 stycznia 2025 r. odpady tekstylne nie mogą być już przez konsumentów wyrzucane do kontenerów z odpadami zmieszanymi, a obowiązek ich przyjmowania mają PSZOK-i. W krótkim czasie znacząco wzrosła ilość odzieży, która trafiała do pojemników, ale wiązało się to z drastycznym pogorszeniem jakości tych ubrań – tłumaczył Bolechowski.

W rezultacie do końca 2025 roku zlikwidowanych zostanie aż 28 tysięcy kontenerów PCK przeznaczonych na zbiórkę używanej odzieży. Dla organizacji to ogromna strata – tylko w 2024 roku sprzedaż ubrań przyniosła PCK ponad 7 milionów złotych, które zostały przeznaczone m.in. na działania pomocowe i szkolenia ratowników. Obecnie PCK ostrzega, że utrata tych środków „może poważnie zagrozić realizacji działań statutowych”, co unaocznia, jak pilne staje się stworzenie nowego, efektywnego systemu zbiórki tekstyliów w Polsce.

Przeciętny Europejczyk produkuje 11 kg odpadów tekstylnych rocznie

Problem odpadów tekstylnych jest znacznie bardziej złożony, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Statystyczny mieszkaniec lub mieszkanka Europy każdego roku kupuje średnio około 26 kilogramów odzieży. Eksperci Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) podkreślają, że głównymi czynnikami napędzającymi wzrost konsumpcji są rozwój handlu internetowego, wpływ mediów społecznościowych oraz niskie koszty produkcji tkanin syntetycznych. Nowe kolekcje pojawiają się w sklepach coraz częściej, a konsumenci – kuszeni atrakcyjnymi cenami – kupują więcej niż kiedykolwiek wcześniej. W efekcie równie szybko pozbywają się ubrań, które przestają być modne lub po prostu zalegają w szafie.

Z raportu Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) wynika, że już w 2019 roku łączna ilość odpadów tekstylnych, obejmujących m.in. ubrania, obuwie, tekstylia domowe, wyroby techniczne oraz odpady poprzemysłowe i przedkonsumenckie, osiągnęła 12,6 miliona ton. Z tego 10,9 miliona ton stanowiły odpady pokonsumenckie, a 1,7 miliona ton – poprzemysłowe i przedkonsumenckie. Same odpady z odzieży i obuwia odpowiadały za 5,2 miliona ton, co przekłada się na około 11 kilogramów na osobę rocznie w krajach Unii Europejskiej.

Jeśli przełożyć te dane na realia Polski, skala problemu staje się jeszcze bardziej widoczna. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), na koniec czerwca 2025 roku populacja naszego kraju wynosiła około 37,4 miliona osób. Oznacza to, że w skali roku Polacy wytwarzają ponad 411 tysięcy ton odpadów tekstylnych.

Do tej kategorii zalicza się szeroką gamę produktów – zarówno odzież i obuwie, jak i tekstylia domowe oraz akcesoria. Wśród nich znajdują się: zużyte ubrania, buty, pościel, zasłony, ręczniki, obrusy, koce, firany, bielizna, skarpetki, rękawiczki, czapki, szaliki, portfele, torebki, paski, wyroby ze skóry, plecaki, pluszowe zabawki, a także dywany. Wszystkie te przedmioty po utracie przydatności trafiają do kategorii odpadów tekstylnych, stając się coraz poważniejszym wyzwaniem dla systemu gospodarki odpadami w Europie.

Podstawa prawna:

  • Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 poz. 21)
  • Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 1996 nr 132 poz. 622)
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów
  • Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 10 maja 2021 r. w sprawie sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. 2021 poz. 906)