Problem zanieczyszczeń powietrza nabrał tak dużej wagi, że państwa czując moralną odpowiedzialność za efekty zanieczyszczenia podpisały porozumienie zobowiązujące do ograniczania emisji zanieczyszczeń - Konwencję Ramową Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (1992 r.), a następnie Protokół z Kioto. Porozumieniem tym kraje uprzemysłowione zobligowały się do redukcji ogólnej emisji gazów powodujących efekt cieplarniany o przynajmniej 5% do roku 2012 w stosunku do poziomu tej emisji z 1990 r.
W przypadku niedoboru bądź nadwyżki emisji tych gazów, sygnatariusze umowy z Kioto zobowiązali się do zaangażowania w „wymianę handlową”, polegającą na odsprzedaży lub odkupieniu limitów od innych krajów (handel emisjami).
Komisja Europejska zaproponowała później dla swoich krajów członkowskich osiągnięcie znacznie bardziej ambitnego celu: zredukowania emisji o 20-40 % w okresie do 2020 r. Polska ratyfikowała Konwencję Ramową w 1994 r., a Protokół z Kioto w 2002 r.
Pozwolenia zintegrowane
Starania Unii Europejskiej na rzecz realizacji postanowień z Kioto pociągnęły za sobą wdrożenie szeregu instrumentów obligujących zakłady produkcyjne do ograniczania emisji zanieczyszczeń. Jednym z takich instrumentów jest pozwolenie zintegrowane wprowadzone przez Dyrektywę 96/61/WE, dotyczącą zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli zwaną Dyrektywą IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control). Stosowanie pozwoleń zintegrowanych obowiązuje w państwach członkowskich Unii Europejskiej już od końca 1999 roku. Dyrektywa IPPC 96/61/WE została transponowana na płaszczyznę polską Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami).
Dzięki rozwiązaniu, jakim jest pozwolenie zintegrowane, można w sposób trwały i bardziej ekonomiczny ograniczyć oddziaływanie przemysłu na środowisko. Instrument ten wymaga od inwestorów zastosowania technologii, która powoduje możliwie jak najmniejszą emisję szkodliwych czynników do powietrza, wody czy też ziemi. Obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego dotyczy prowadzących instalacje, których funkcjonowanie, ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej w nich działalności, może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (art. 201 Ustawy Prawo ochrony środowiska). Rodzaje takich instalacji określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 roku (Dz. U. Nr 122, poz. 1055). Obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego przewidziany jest zarówno dla instalacji nowych, jak i już istniejących, a także dla każdej istotnej zmiany instalacji. W Rozporządzeniu wymieniono instalacje przemysłu:
• energetycznego (spalanie paliw o mocy powyżej 50 MWt),
• hutniczego,
• metalurgicznego,
• mineralnego,
• chemicznego,
• gospodarki odpadami,
• inne instalacje potencjalnie uciążliwe dla środowiska, w tym branży spożywczej i przemysłu papierniczego.
Pozwolenie zintegrowane stanowi szczególny rodzaj pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do wszystkich komponentów środowiska, przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska według zasad Najlepszych Dostępnych Technik (Best Available Techniques – BAT). Jest ono swego rodzaju licencją na prowadzenie działalności gdyż ustawa POŚ (art. 365) nakazuje wstrzymanie funkcjonowania instalacji eksploatowanych bez wymaganego pozwolenia.
Najlepsza Dostępna Technika (Best Available Techniques – BAT) - to natomiast najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, mających na celu eliminowanie emisji lub - jeżeli nie jest to praktycznie możliwe - ograniczanie emisji i wpływu na środowisko jako całość.
Spełnienie wymogów pozwoleń zintegrowanych wymaga jednak inwestycji, a co się z tym wiąże - środków finansowych. Są to powody dla których przedsiębiorstwa nie są skłonne do podejmowania z własnej inicjatywy działań proekologicznych. Z tego względu państwa i organizacje międzynarodowe tworzą instrumenty polityczne nakładające pewne wymogi i egzekwujące od przemysłu spełnienie określonych standardów. Niejednokrotnie udostępniają też pomoc publiczną na dostosowanie do norm ekologicznych.
Jak sfinansować inwestycje proekologiczne
Unia Europejska wymaga od przemysłu ekologicznej postawy, ale i daje fundusze na dostosowanie do nowych rygorystycznych wymogów. Programy unijne regulujące wdrażanie polityki regionalnej przewidziały budżet na rozwiązywanie problemów zanieczyszczeń atmosfery. Polska jest największym beneficjentem funduszy unijnych w historii zjednoczonej Europy. W perspektywie finansowej 2007-2013 wchłoniemy w sumie ponad 85 mld euro z czego 67 mld będą stanowiły środki wspólnotowe. Od uruchomienia bieżącej perspektywy finansowej mijają właśnie trzy lata. Według danych z Krajowego Systemu Informatycznego wynika iż, od początku uruchomienia programów do 3 stycznia 2010 r. podpisano z beneficjentami 27 184 umów o dofinansowanie na kwotę 104 mld zł. wydatków kwalifikowalnych, w tym dofinansowanie z UE wynosi 72,8 mld zł, co stanowi 26,9 proc. alokacji na lata 2007-2013. Gro tych środków jest w tej chwili konsumowane na realizację inwestycji w przedsiębiorstwach.
Na przedsięwzięcia dostosowujące do wymogów ochrony środowiska w firmach przewidziano budżet w wysokości 667 mln euro, w tym 200 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Na inwestycje dostosowujące do najlepszych dostępnych technik (BAT), Unia Europejska przeznaczyła wkład ze środków unijnych w wysokości 55 mln eur. Dodatkowo rząd przekazał budżet z krajowych środków publicznych w wysokości 18,43 mln eur. Jest to niezwykła szansa dla polskiej gospodarki, a w tym szczególnie dla przestarzałego sektora przemysłowego. Wielu przedsiębiorców czekało na tą pomoc. Bez wsparcia unijnego gro inwestycji nie doczekałoby się realizacji, albo ich zasięg i rozmiar byłby znacznie mniejsze w przypadku realizacji tylko i wyłącznie nakładem własnym inwestora.
Jakie korzyści przynosi gospodarce realizacja przedsięwzięć wspieranych dotacjami unijnymi? Efekty jakie osiąga i przedsiębiorstwo i otoczenie z wdrożenia takiego projektu może zobrazować przykład inwestycji realizowanej Zakłady Tworzyw Sztucznych „IZO-ERG” S.A. z województwa śląskiego.
Praktyczne wykorzystanie funduszy
Przedsiębiorstwo uzyskało z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko dofinansowanie w wysokości 30% wartości całkowitej inwestycji. Dotacja została przyznana w ramach wdrażania działania 4.3. (POIiŚ) zatytułowanego „Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik (BAT).”
Maksymalna pomoc jaką można było uzyskać na realizację inwestycji to 20 mln PLN. Przy czym minimalna wartość projektu w przypadku MSP musiała wynieść przynajmniej 8 mln PLN, duże przedsiębiorstwa nie były objęte tym ograniczeniem. Dotacje były przyznawane do wysokości 30% wartości inwestycji. Przystępując do aplikowania o dotację w ramach określonego źródła finansowania, planowany projekt musi się wpisywać w cele i założenia danego instrumentu. Założeniem działania 4.3 było przyznawanie środków na zmiany technologii służące:
• eliminowaniu szkodliwych oddziaływań i uciążliwości poprzez zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń do środowiska;
• zmniejszeniu zapotrzebowania na energię, wodę oraz surowce, oraz eliminacji wytwarzania odpadów;
• ograniczeniu wielkości emisji niektórych substancji i zużycia energii do poziomu określonego w przepisach krajowych i wspólnotowych oraz w dokumentach referencyjnych BAT,
• inwestycje w celu spełnienia wymogów pozwolenia zintegrowanego.
Dotychczas odbyły się dwa konkursy naboru projektów do działania 4.3. POIiŚ. W pierwszym przyznano dotacje 12 przedsiębiorstwom, na łączną kwotę ponad 128 mln zł. Do drugiego konkursu złożono 28 wniosków o dofinansowanie, projekty są w tej chwili w trakcie oceny.
Projekt firmy „IZO – ERG” S.A. wpisał się w założenia Działania 4.3. POIiŚ stawiając sobie za cel ograniczenie ładunku zanieczyszczeń emitowanych przede wszystkim do powietrza poprzez dostosowanie istniejącej instalacji do wymogów najlepszych dostępnych technik (BAT) i uzyskał wsparcie! Postawienie takiego celu wynikało z wymogów nałożonych przez Pozwolenie Zintegrowane wydane dla Zakładów „IZO – ERG” S.A. przez Wojewodę Śląskiego już w 2007 r. Dokument ten zobowiązał Spółkę do przeprowadzenia planu obniżenia emisji lotnych związków organicznych. Realizacja planu obniżenia emisji LZO zagwarantuje firmie dotrzymanie od września 2010 roku standardu emisyjnego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 20 grudnia 2005 w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (DZ. U. Nr 260, poz. 2181).
Działalność Zakładów polega na produkcji materiałów elektroizolacyjnych i konstrukcyjnych oraz komponentów powstałych z tych materiałów. Planowana do realizacji w ramach dofinansowanego projektu inwestycja stanowi element instalacji powlekania, do powierzchniowej obróbki substancji, przedmiotów lub produktów z wykorzystaniem rozpuszczalników organicznych. Instalacja składa się obecnie z sześciu linii.
W jaki sposób powstaje zanieczyszczenie powietrza w procesie produkcyjnym materiałów elektroizolacyjnych? Otóż zasadnicza część procesu produkcyjnego odbywa się na powlekarce. Urządzenie składa się z walców, na które nakładane są zwoje nośników; wanny lakierniczej, w której przebiega proces nasycania nośnika; tunelu suszącego, w którym następuje odparowanie rozpuszczalników oraz wstępna polikondensacja żywicy, oraz układu nawijania lub cięcia nasyconego nośnika. Produkcja polega na nasyceniu nośnika żywicą, po czym przekazywany jest on do tunelu suszącego, gdzie w zetknięciu z wysoką temperaturą następuje odparowanie rozpuszczalnika i wstępna polikondensacja żywicy. Odparowany w tunelach rozpuszczalnik kierowany jest do katalicznych dopalaczy – instalacji w których ulega częściowemu spaleniu. Na dzień dzisiejszy powietrze poprocesowe odprowadzane jest do dopalaczy jedynie z czterech tuneli suszących powlekarek, nie jest natomiast oczyszczane zanieczyszczone powietrze zawierające LZO odciągane znad wanien lakierniczych powlekarek, jak również nie są oczyszczane gazy odlotowe z dwóch kolejnych powlekarek zainstalowanych na terenie zakładu.
Do nowego, wysokosprawnego dopalacza termiczno - regeneracyjnego, poza LZO z czterech tuneli suszących już obecnie objętych oczyszczaniem, zostaną dodatkowo doprowadzone gazy odlotowe znad wanien lakierniczych oraz gazy odlotowe z pozostałych dwóch urządzeń powlekających. Te ostatnie w chwili obecnej w ogóle nie są objęte oczyszczaniem.
Dodatkowo realizacja projektu pozwoli objąć oczyszczaniem gazy odlotowe z tunelu suszącego i opary znad wanny z nowej dodatkowej powlekarki, którą zakład planuje dopiero włączyć do procesu produkcyjnego. Tym samym realizacja inwestycji pozwoli firmie dodatkowo na zwiększenie mocy produkcyjnych.
Wdrożenie przedsięwzięcia pozwoli zrealizować zasadę eliminacji źródła zanieczyszczenia na jak najwcześniejszym etapie jego powstania. Koniecznie trzeba mieć na uwadze, że proces produkcyjny Zakładów, nie jest możliwy bez wytwarzania powietrza poprocesowego zawierającego lotne związki organiczne. Proces ograniczania emisji LZO następuje zaraz po wytworzeniu półproduktu. Gazy odlotowe pochodzące bezpośrednio z produkcji (tuneli suszarniczych oraz wanien lakierniczych) będą w całości zbierane i transportowane do centralnego dopalacza.
Zamontowanie nowego dopalacza termiczno - regeneracyjnego na miejsce 4 wyżej opisanych dopalaczy katalitycznych, jak również modernizacja i rozbudowa infrastruktury/systemu dostarczania gazów odlotowych do nowego spalacza pozwoli na zmniejszenie, dla obecnego poziomu produkcji i przy obecnej emisji zorganizowanej, emisji lotnych związków organicznych do szacowanego poziomu około 12 ton/rok. Wdrożenie projektu zapewni dostosowanie istniejących instalacji do wymogów najlepszych dostępnych technik BAT. Dla istniejącej instalacji standard emisyjny zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 20 grudnia 2005 w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (DZ. U. Nr 260, poz. 2181) wynosi 50 mg/m3. Realizacja dofinansowanej inwestycji w przedsiębiorstwie pozwoli na osiągnięcie niższego niż wskazany w/w Rozporządzeniu poziomu emisji a mianowicie 20 mg/m3.
Nie trzeba dodawać, że ograniczenie emisji lotnych związków organicznych emitowanych przez Zakłady „IZO-ERG” S.A. do atmosfery wpłynie dodatnio na stan powietrza w najbliższej okolicy.
Realizacja przedsięwzięcia zapewni także znaczącą zmianę procesu produkcyjnego w sensie zmiany sposobu i zakresu odciągu zanieczyszczeń w trakcie procesu technologicznego. Cały proces technologiczny powlekania zostanie objęty systemem odciągu gazów odlotowych, co do tej pory nie miało miejsca. Dzięki temu zmieni się jakość procesu produkcji m.in. pod kątem efektywności i ochrony środowiska.
Wdrożenie w życie inwestycji przyczyni się w znacznej mierze do spełnienia polskich i unijnych wymogów legislacyjnych w zakresie ograniczania emisji zanieczyszczeń do atmosfery i podnoszenia jakości powietrza, zwłaszcza na terenie woj. śląskiego. Dodatkowo dzięki przyznanej dotacji z Unii Europejskiej Beneficjent pomocy mógł rozszerzyć zakres inwestycji. Poza spełnieniem wymogów pozwolenia zintegrowanego udało się dzięki temu osiągnąć dodatkowe efekty, jak możliwość zwiększenia mocy produkcyjnych zakładu. Przykład firmy „IZO-ERG” S.A. może być zachętą dla przedsiębiorców, którzy dotychczas nie odważyli się jeszcze skorzystać z pomocy publicznej. Warto poszukiwać wsparcia w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który jest instytucją realizującą politykę ekologiczną państwa poprzez finansowanie inwestycji w ochronę środowiska, w obszarach ważnych z punktu widzenia procesu dostosowawczego do standardów i norm UE. Również Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska wspierają środkami pomocowymi przedsiębiorców w swoich regionach. Wciąż dostępne są ponadto instrumenty wspierania inwestycji proekologicznych, w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, wdrażanych w 16 województwach.
