Podstawą prawną do dokonania inwestycji jest zawsze umowa. W szczegółowy sposób opisuje sposób dokonania inwestycji, strukturę właścicielską, prawa i obowiązki inwestora i przedsiębiorcy, strategię rozwoju spółki i dopuszczalne sposoby wyjścia z inwestycji. W umowie jest odzwierciedlone to, co strony uzgodniły na etapie negocjacji.
Każda ze stron umowy powinna uważnie się przyjrzeć, czy chroni ona jej interesy, i mieć na uwadze to, że w przypadku konfliktu postanowienia umowy inwestycyjnej będą pierwszą rzeczą, do której odwołają się i dotychczasowi wspólnicy, i inwestor.
Zapisać można wszystko
Nie ma aktu regulującego sporządzanie umów inwestycyjnych. Zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą kształtować treść dowolnie. Muszą jednak pamiętać, że zapisy umowy w znacznej mierze dotyczą funkcjonowania spółki i powinny być zgodne z przepisami kodeksu spółek handlowych.
Podstawową kwestią, którą reguluje umowa, jest sposób dokonania inwestycji. Należy podkreślić, że pozyskując inwestora venture capital, zarówno fundusz, jak i anioła biznesu, przedsiębiorca otrzymuje kapitał i nowego wspólnika.
Inwestor z pewnością przystąpi tylko do takiej spółki, która będzie mu gwarantowała bezpieczeństwo i umożliwiała przejrzysty podział praw i obowiązków wspólników. Z pewnością nie będzie się godził na ponoszenie odpowiedzialności całym swoim majątkiem za zobowiązanie przedsiębiorstwa. Nie przystąpi więc do spółek osobowych (chyba że jako komandytariusz w spółce komandytowej lub akcjonariusz w spółce komandytowo-akcyjnej) ani nie zawiąże z osobą prowadzącą działalność gospodarczą spółki cywilnej. W takim przypadku inwestycję poprzedza przekształcenie struktury prawno-organizacyjnej przedsiębiorstwa.
Gdy przedsiębiorstwo pozyskujące inwestora działa już w formie spółki kapitałowej, inwestor dokonuje inwestycji poprzez objęcie i opłacenie akcji bądź udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki. Natomiast w sytuacji gdy projektodawca nie prowadzi jeszcze działalności, to wraz z inwestorem zawiązują nową spółkę.
Czasami objęciu udziałów bądź akcji mogą towarzyszyć także inne transakcje, jak odkupienie udziałów od części wspólników (np. niezgadzających się z nowym kierunkiem rozwoju spółki) czy też udzielenie pożyczki przez inwestora.
Kolejną kwestią opisywaną w umowie jest określenie, jak powinna wyglądać struktura właścicielska po dokonaniu inwestycji.
Bardzo ważną kwestią są postanowienia odnoszące się do praw i obowiązków wspólników. W umowie zostają określone m.in. zasady powoływania organów spółki i kompetencje poszczególnych organów, uprawnienia kontrolne inwestora, zasady bieżącego raportowania o sytuacji spółki, zasady zatrudniania i wynagradzania kluczowych pracowników itd.
Często w umowie znajdują się klauzule precyzyjnie określające, na jakie cele zostaną przeznaczone środki wniesione przez inwestora. Bywają także ustalenia ograniczające rozporządzanie i obciążanie udziałów lub akcji czy też przyznające prawo pierwszeństwa nabycia dotychczasowym wspólnikom, gdyby któryś z nich chciał sprzedać swoje udziały.
Bez niedomówień
Ciekawymi opcjami ustanawianymi w umowach inwestycyjnych są opcje sprzedaży akcji na wypadek dokonywania przez któregoś ze wspólników transakcji ze stroną trzecią, np. sprzedaż akcji inwestorowi finansowemu lub branżowemu. Są to opcje przyłączenia się do sprzedaży, gdy drugi wspólnik wychodzi z inwestycji (tag along) i opcja przymuszenia drugiego wspólnika do sprzedaży (drag along).
Dobrze przygotowana umowa nie powinna pozostawiać miejsca na niedomówienia, a w sytuacjach konfliktowych powinna wskazywać drogę ich najszybszego rozwiązania, tak aby konflikty między wspólnikami w jak najmniejszym stopniu odbiły się na funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.
Umowa inwestycyjna powinna zawierać:
- określenie stron umowy
- preambułę i definicje
- oświadczenia o stanie przedsiębiorstwa
- przedmiot umowy – objęcie nowych udziałów + transakcje towarzyszące
- warunki dokonania inwestycji
- określenie struktury udziałowej po inwestycji
- zobowiązania do dokonania odpowiednich zmian w umowie spółki
- określenie zasad powoływania i kompetencji organów spółki
- określenie praw i obowiązków wspólników
- określenie uprawnień kontrolnych inwestora
- zasady zatrudniania i wynagradzania kluczowych pracowników
- zakaz konkurencji
- zobowiązania w zakresie rozporządzania udziałami (prawo pierwszeństwa, opcje: call, put, buy-sell, tag along, drag along)
- sposoby wyjścia z inwestycji
- zasady rozstrzygania sporów i przypadki rozwiązania umowy
- postanowienia końcowe (zmiana umowy, sąd właściwy, adresy do doręczeń itp.)
