Czym jest lista surowców krytycznych Unii Europejskiej?
Na początku września (3.09) Komisja Europejska opublikowała kolejny już wykaz surowców krytycznych (critical raw materials) dla Unii Europejskiej. Wcześniej Komisja robiła to już trzy razy – po raz pierwszy w 2011 roku, później w 2014 i 2017. Tegoroczna lista jest najdłuższa ze wszystkich dotychczas publikowanych, gdyż zawiera aż 30 surowców. Pierwszy wykaz sprzed 9 lat obejmował tylko 14 surowców.
Zmianie uległa też liczba pierwotnie rozpatrywanych surowców, zanim trafią na listę surowców krytycznych. Przy okazji sporządzania listy w 2011 roku KE brała pod uwagę 41 surowców, zaś 9 lat później liczba ta wzrosła ponad dwukrotnie do 83.
Co to znaczy, że surowiec jest „krytyczny”?
Mogłoby się wydawać, że takie klasyczne surowce, jak ropa naftowa czy węgiel kamienny znajdą się wśród surowców krytycznych. Tymczasem choć ich znaczenie dla gospodarki może być duże i są uznawane za surowce kluczowe i strategiczne w wymiarze krajowym, to już nie ma ich na liście surowców krytycznych dla Unii Europejskiej. Dlaczego? KE przyjęła dwa kryteria oceny, czy dany surowiec należy do kategorii surowców krytycznych.
Pierwsze z nich to znaczenie dla nowoczesnej gospodarki i integralności współczesnych systemów przemysłowych. Szczególne znaczenie mają tu te surowce, które pełnią ważną rolę w procesie transformacji energetycznej Europy w kierunku odnawialnych źródeł energii i realizacji tzw. Zielonego Ładu.
Drugim kryterium oceny „krytyczności” danego surowca jest wysokie ryzyko jeśli chodzi o dostępność dostaw. Zdecydowana większość surowców krytycznych z listy KE pochodzi z krajów pozaeuropejskich.
/>
Jakie surowce znalazły się na tegorocznej liście KE?
W tym roku na liście KE znalazło się 30 surowców:
Antymon (Antimony)
Baryt (Baryte)
Beryl (Beryllium)
Bizmut (Bismuth)
Boksyt (Bauxite)
Borat (Borate)
Fosfor (Phosphorus)
Fluoryt (Fluorspar)
Fosforyt (Phosphate rock)
Gal (Gallium)
German (Germanium)
Grafit naturalny (Natural Graphite)
Hafn (Hafnium)
Ind (Indiom)
Kauczuk naturalny (Natural Rubber)
Kobalt (Cobalt)
Krzem metaliczny (Silicon metal)
Lit (Lithium)
Magnez (Magnesium)
Metale ciężkie ziem rzadkich (Heavy Rare Earth Elements)
Metale lekkie ziem rzadkich (Light Rare Earth Elements)
Niob (Niobium)
Platynowce (Platinum Group Metals)
Skand (Scandium)
Stront (Strontium)
Tantal (Tantalum)
Tytan (Titanium)
Wanad (Vanadium)
Węgiel koksujący (Coking Coal)
Wolfram (Tungsten)
Po raz pierwszy na liście znalazły się w tym roku boksyty, lit, stront oraz tytan. Z kolei względem wersji z 2017 usunięto hel, choć pozostaje on objęty monitoringiem Komisji.
Jakie jest znaczenie gospodarcze surowców krytycznych?
Bez surowców krytycznych niemożliwy byłby rozwój takich kluczowych technologii, jak baterie litowo-jonowe, ogniwa paliwowe (znaczenie dla paliwa wodorowego), energetyka wiatrowa, elektryczne silniki trakcyjne (kluczowe w elektromobilności), fotowoltaika, robotyka, drony, druk 3D, technologie cyfrowe.
Wszystkie powyższe technologie w ramach prognozy Komisji Europejskiej zostały uznane za fundamentalnie ważne dla rozwoju trzech sektorów gospodarczych, które będą miały kluczowy wpływ na gospodarki przyszłości. Chodzi o sektor odnawialnych źródeł energii (OZE), sektor elektromobilności oraz sektor obronności i przestrzeni kosmicznej.
Zapotrzebowanie na surowce krytyczne będzie rosło. „W przypadku samych tylko baterii na potrzeby samochodów elektrycznych i magazynowania energii Europa będzie potrzebowała na przykład do 2030 r. nawet 18 razy więcej litu, a do 2050 r. – nawet 60 razy więcej” – ocenił Maroš Šefčovič, wiceprzewodniczący do spraw stosunków międzyinstytucjonalnych i prognozowania, przy okazji publikacji tegorocznej listy surowców krytycznych.
Z kolei zapotrzebowanie na metale ziem rzadkich, które mają zastosowanie np. w technologiach cyfrowych czy turbinach wiatrowych, do 2050 roku może wrosnąć dziesięciokrotnie.
/>
Skąd Unia Europejska sprowadza surowce krytyczne?
Źródła, z których Unia Europejska pozyskuje surowce krytyczne są w zdecydowanej większości mocno skoncentrowane. Często dany surowiec pochodzi głównie z jednego kraju. Skrajnym przykładem tego rodzaju zależności są lekkie i ciężkie metale ziem rzadkich – odpowiednio aż 99 i 98 proc. z nich pochodzi z Chin. Z kolei 88 proc. berylu Unia sprowadza z USA, 85 proc. dostaw Niobu odpowiada Brazylii, zaś 71 proc. dostaw platyny wiąże się ze źródłami w Republice Południowej Afryki.
Koncentracja źródeł surowców krytycznych ma nie tylko charakter geograficzny, ale też gospodarczy. Otóż w wielu przypadkach sprowadzaniem i pozyskiwaniem danego surowca zajmuje się bardzo wąskie grono firm, a w niektórych przypadkach są to pojedyncze przedsiębiorstwa – to przypadek dostaw choćby hafnu i strontu.
W obliczu tak dużej koncentracji źródeł oraz dostaw surowców krytycznych Unia Europejska wskazała na pilną potrzebę dywersyfikacji.
„Aby Europa mogła realizować ekologiczną i cyfrową transformację oraz pozostać pierwszym przemysłowym kontynentem na świecie, potrzebuje szeregu surowców. Nie możemy sobie pozwolić na pełną zależność od państw trzecich, a w przypadku niektórych metali ziem rzadkich – zależność od pojedynczych krajów.” – ocenił Thierry Breton, komisarz ds. rynku wewnętrznego. Jak dodaje komisarz: „Dywersyfikując dostawy z państw trzecich i rozwijając własne zdolności w zakresie wydobycia, przetwarzania, recyklingu, rafinacji i segregacji metali ziem rzadkich, możemy uczynić naszą gospodarkę bardziej odporną i zrównoważoną”.
/>
Jakie surowce krytyczne występują w Polsce?
Polska ma duże złoża i znaczenie jeśli chodzi o produkcję węgla koksującego, który jest niezbędny przy wytwarzaniu stali. Produkcją tego surowca zajmuje się JSW (ponad 10 mln ton surowca rocznie) oraz PGG (prawie milion ton rocznie). Od 2023 roku, gdy Czesi zamkną kopalnie węgla, Polska stanie się jednym w Unii Europejskiej producentem tego krytycznego dla Wspólnoty surowca. Z informacji Państwowego Instytutu Geologicznego – Polskiego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) wynika, że wśród polskich złóż węgla koksującego znajduje się dobry jakościowo węgiel ortokoksowy.
Wśród występujących w Polsce surowców znajdują się także kobalt, gal, german, wanad, wolfram i lit, ale w niewielkich ilościach. Surowce te przyjmują formę substancji towarzyszących polimetalicznym rudom miedzi oraz cynku i ołowiu – ocenia PIG-PIB.
Kobalt w śladowych ilościach znajduje się m.in. w wydobywanych przez KGHM rudach miedzi. Podobnie niewiele mamy kluczowego dla przemysłu produkcji baterii litu. Występuje on w solankach, jednak jego odzysk nie jest opłacalny.
W Polsce znajdują się również złoża barytu i fluorytu na terenie Sudetów oraz w Górach Świętokrzyskich, ale eksploatacji tych surowców zaniechano. Na obszarze tych samych gór występują też fosforyty, przy czym jedyną eksploatację tego surowca prowadzono w Górach Świętokrzyskich. Zaprzestano jej w roku 1970. Obecnie fosforyty są skreślone z zasobów i wymagają ponownej weryfikacji – ocenia PIB-PIB.
Państwowy Instytut Geologiczny wskazuje także, że Polska posiada złoża tytanu w masywie suwalskim.
/>
Jak rozwiązać problem wysokiego ryzyka związanego z dostawami surowców krytycznych?
Oprócz dywersyfikacji źródeł dostaw surowców krytycznych z państw trzecich i wzmocnienia łańcuchów dostaw, Unia Europejska zwraca uwagę na możliwości korzystania z pozyskanych surowców w obiegu zamkniętym. Oznacza to konieczność recyklingu i odzyskiwania wykorzystanych już surowców i użycie ich po raz kolejny. W przypadku niektórych surowców możliwości ponownego wykorzystania już dziś są całkiem duże i tak na przykład 42 proc. wolframu i 31 proc. litu w Europie pochodzi z recyklingu. Wciąż jednak wiele produktów, które zawierają surowce krytyczne, trafia na składowiska odpadów lub jest wywożonych za granicę jako odpady i złom.
/>
UE wskazuje też na potrzebę wzmocnienia zrównoważonego i odpowiedzialnego zaopatrzenia w surowce w wymiarze wewnętrznym. Pewna część surowców krytycznych może być bowiem pozyskiwana na terenie Unii.
/>