Pokontrolne zalecenia NIK dla nadzorującego OC szefa resortu spraw wewnętrznych nie pozostawiają wątpliwości. Zadaniem ministra ma być zapewnienie skutecznego nadzoru nad obroną cywilną i jej szefem oraz wyegzekwowanie rzetelnych danych dotyczących prawdziwego stanu tej formacji. Obecnie takich danych nie ma.
Wnioski płynące z obszernego raportu krótko i mocno przedstawia rzecznik izby Paweł Biedziak: – Obrona cywilna nie jest przygotowana do wykonywania żadnego ze swoich zadań. W przypadku klęski żywiołowej nie pomoże w sprawnym usuwaniu jej skutków, w przypadku wojny nie ochroni ludności cywilnej.
Zgodnie z prawem szefem obrony cywilnej jest komendant główny straży pożarnej, a nadzór sprawuje szef MSW. Izba krytycznie oceniła pracę kolejnych szefów resortu, określając ją jako „nierzetelne wywiązywanie się ze swoich obowiązków”. – W 2006 roku podjęliśmy próbę naprawy sytuacji, ale się nie udało. Potem zresztą nas zmieniono, a wypracowaną koncepcję zarzucono, nie tworząc żadnej nowej – odpiera zarzuty jeden z wiceministrów odpowiedzialnych w ostatnich latach właśnie za funkcjonowanie OC. Wtedy pomysł polegał na przygotowaniu ustawy, która uregulowałaby kwestie związane z obroną cywilną i np. jej rolę w systemie zarządzania kryzysowego. Jednak sześć lat nie wystarczyło, aby powstał ostateczny projekt przepisów. Dlatego sprawy toczyły się dotychczasowym rytmem. – Minister spraw wewnętrznych nie egzekwował od szefa obrony cywilnej danych dotyczących aktualnego stanu organizacyjnego oraz funkcjonowania tej formacji – napisali kontrolerzy. Ostatni taki dokument pochodzi z 2008 r. Nawet jeśli rok później komendant główny straży pożarnej przeprowadził kontrolę obrony, a jej wnioski były niezwykle krytyczne, to dokument nie stał się przedmiotem analiz w resorcie spraw wewnętrznych.
– Pewnie było wiele poważniejszych, bardziej palących zdaniem ministra problemów. Obrona cywilna od 20 lat jest traktowana po macoszemu, nikt nie chce w te sprawy się zagłębiać – przyznaje doświadczony urzędnik resortu spraw wewnętrznych.
Nieco lepiej wypadła lustracja pionów obrony cywilnej na niższym poziomie, czyli wojewódzkim i gminnym. NIK-owcy stwierdzili, że tylko jeden spośród siedmiu kontrolowanych planów działań wojewódzkiej obrony cywilnej „nie spełniał wymogów”. Gorzej nieco było w gminach, gdzie niemal co drugi był do korekty. Aby poprawić sytuację, komendant główny straży pożarnej przygotował specjalny dziesięcioletni „program doskonalenia obrony cywilnej”. W sierpniu 2009 r. trafił on do resortu spraw wewnętrznych i znalazł się w szufladzie. – Zadania obrony cywilnej są w dużej mierze zbieżne z zadaniami określonymi w ustawach; o ochronie przeciwpożarowej, państwowej straży pożarnej, o stanie klęski żywiołowej i zarządzaniu kryzysowym. Regulacje nie są jednak skorelowane, co powoduje, że do ich realizacji powołano kilku wykonawców, – napisali kontrolerzy.
Dziś sytuacja może być jeszcze bardziej skomplikowana, gdyż raport NIK nie obejmuje ostatnich miesięcy, gdy rozdzielono dawne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych na dwa resorty. Dodatkowo zagmatwało to kompetencje ministrów administracji i cyfryzacji oraz spraw wewnętrznych w sytuacjach kryzysowych, a także spowodowało np. ich dublujący się nadzór nad działalnością straży pożarnej. Co więcej – nowelizacja ustawy o działach administracji rządowej, która miała precyzyjniej podzielić działania między ministrów, utknęła w Sejmie.
Kolejnym odkryciem NIK-owców była zawartość magazynów obrony cywilnej. Znaleźli sprzęt z połowy ubiegłego wieku: zużyte maski przeciwgazowe, przestarzałe przyrządy rozpoznania chemicznego i leciwe sygnalizatory promieniowania. – Wnioskujemy do ministra i szefa obrony cywilnej o liczne i pilne zmiany – mówi Paweł Biedziak. Zdaniem NIK komendant główny straży powinien się skupić na tworzeniu skutecznych planów obrony cywilnej województw i powiatów oraz stworzeniu standardów wyposażenia w sprzęt.
prawo: Organizacja i zadania obrony cywilnej
W Polsce służba cywilna działa na podstawie ustawy z 21 listopada 1967 r. Centralnym organem jest szef obrony cywilnej kraju. Terenowymi są wojewodowie, starostowie, wójtowie oraz burmistrzowie i prezydenci miast. Do zakresu ich działania należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe i samorządowe, podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne działające na ich terenach.
Zadania OC w czasie pokoju to m.in.:
· planowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony przed skutkami działań zbrojnych ludności, jak i zakładów pracy oraz urządzeń użyteczności publicznej i dóbr kultury,
· przygotowanie schronów dla ludności,
· wyposażenie formacji obrony cywilnej w specjalistyczny sprzęt ratowniczy, przyrządy i aparaturę do wykrywania różnego rodzaju zagrożeń,
· systematyczne szkolenie w zakresie OC kadr kierowniczych administracji rządowej i samorządowej,
· współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwanie ich skutków.
