/>
W większości państw programy pomocy bezdomnym, jeśli istnieją, skupiają się na stopniowym wyprowadzaniu osoby bezdomnej na lepszą drogę. Ma ona możliwość skorzystania z tymczasowych noclegowni, a następnie przejściowych miejsc zamieszkania. Dopiero po spełnieniu określonych warunków i „naprawieniu” innych sfer swojego życia może dostać mieszkanie.
W Finlandii postanowiono zrobić zupełnie inaczej. W raporcie czterech ekspertów przedstawionym w 2007 roku fińskiemu ministerstwu do spraw mieszkalnictwa wyznaczono cel zlikwidowania długotrwałej bezdomności do 2015 roku. „Wymaga to przyjęcia zasady ‘Mieszkanie najpierw’, według której człowiek nie musi zmieniać swojego życia, żeby zdobyć podstawowe prawo do mieszkania. Zamiast tego mieszkanie jest podstawowym warunkiem, który pozwala na rozwiązanie pozostałych problemów” – napisano.
Na podstawie raportu stworzono narodowy program eliminacji długotrwałej bezdomności. Instytucjom krajowym i lokalnym przyświecał cel umożliwienia bezdomnym bardziej ludzkiego i godnego życia, a także przekonanie, że osoba, która nie musi martwić się o dach nad głową, szybciej poradzi sobie z innymi problemami w swoim życiu, takimi jak uzależnienia czy brak pracy.
Zasada „Mieszkanie najpierw” po raz pierwszy została zastosowana w Kalifornii w latach 80. w reakcji na szybki wzrost liczby bezdomnych rodzin z dziećmi. Do dziś jest stosowana w wielu miastach w Stanach Zjednoczonych, ale nigdy nie objęła całego kraju.
Dziś liczba osób bezdomnych w Finlandii jest najniższa od 1987 roku, przy czym ogromna większość tych osób przebywa tymczasowo u znajomych lub rodziny, a jedynie niewielki odsetek śpi na ulicy lub w tymczasowym schronisku. W latach 2008-2015 długoterminowa bezdomność spadła o 35 proc., a w niektórych miastach nawet o połowę. Finlandia w 2017 roku była jedynym krajem w Europie, w którym liczba bezdomnych malała.
Najważniejszym elementem programu było oczywiście pozyskanie mieszkań. Gminy, miasta i inne organizacje zarówno kupowały, jak i budowały mieszkania, a rząd dodatkowo wspierał budownictwo. Mieszkańcy mieli sami opłacać ich wynajem, korzystając z powszechnego systemu świadczeń społecznych, które obejmują również dopłaty do czynszu.
Duże miasta zaczęły likwidować schroniska dla bezdomnych, przekształcając je na mieszkania wspierane, gdzie każdy mieszkaniec ma własną umowę na wynajem prywatnego mieszkania – w byłym schronisku przy ulicy Alppikatu w Helsinkach mają one powierzchnię od 19 do 30 metrów kwadratowych – ale w budynku są też przestrzenie wspólne oraz całodobowa opieka pracowników socjalnych. Mieszkańcy mają więc zapewnioną prywatność i większą swobodę niż w typowym schronisku. Nie wymaga się od nich chociażby zachowania trzeźwości (nie można jednak pić alkoholu w pomieszczeniach wspólnych), a zasady dotyczące życia w budynku i prac społecznych są ustalane wspólnie.
>>> Czytaj też: Zacznie się program „Mieszkanie 500 Plus”?
W mieszkaniach, które bywają też większe niż te przy Alppikatu, mieszkańcy mają podstawowe wyposażenie i meble. W budynkach jest też sauna, która w Finlandii jest traktowana jako podstawowa potrzeba. Pracownicy socjalni indywidualnie pomagają mieszkańcom z problemami, które powodują ich trudną sytuację życiową, takimi jak uzależnienia, brak pracy czy niepełnosprawność.
/>
W miastach wciąż istnieją pojedyncze schroniska i inne formy tymczasowego zamieszkania, ale są one wykorzystywane tylko w przypadku pilnych potrzeb.
Mimo tak dobrych warunków, część mieszkańców nie chce pozostać w mieszkalnictwie wspomaganym. Nie podoba im się związane z takimi miejscami piętno społeczne i narzucone mimo wszystko zasady, a także poczucie, że nie powinni być w takiej sytuacji życiowej.
Mieszkania dla bezdomnych w Finlandii zapewnia założona w 1985 roku fundacja Y-Foundation. Zajmuje się ona budową mieszkań wspomaganych oraz wynajmem mieszkań prywatnych w „zwykłych” budynkach. Mieszkania te są następnie wynajmowane gminie, która podpisuje umowy z mieszkańcami. Pieniądze za wynajem otrzymywane od gminy są głównym źródłem finansowania działalności fundacji. Poza tym otrzymuje ona dofinansowanie z fińskiego stowarzyszenia gier hazardowych oraz fińskiego centrum mieszkalnictwa, korzysta też z kredytów bankowych przy inwestycjach w budowę i zakup nieruchomości.
Pracownicy w mieszkaniach wspomaganych są z kolei zatrudniani przez organizację, która wygrała w gminie przetarg na ich obsługę.
Program dawania mieszkań bezdomnych może brzmieć jak rozwiązanie dla bogatych krajów, ale Y-Foundation wskazuje, że przynosi on de facto oszczędności, ponieważ koszty generowane przez osoby bezdomne w Finlandii były dużo wyższe niż koszt zapewnienia im stałego miejsca zamieszkania. Rocznie może to oznaczać około 15 tys. euro oszczędności środków publicznych na osobę. Całkowity koszt programu walki z bezdomnością w latach 2012-2015 wyniósł 78 milionów euro.
Ważną częścią fińskiej strategii zwalczania bezdomności jest też jej zapobieganie, zarówno jeśli chodzi o pierwotną, jak i powtórną utratę dachu nad głową. W tym celu podejmuje się szereg kroków, głównie na szczeblu lokalnym – jest to między innymi budowa kolejnych mieszkań, ułatwianie dostępu do mieszkań na wolnym rynku, pomoc w wychodzeniu z długów czy strategie zapobiegania eksmisjom. „Krótko mówiąc”, pisze Y-Foundation, „pomagamy ludziom utrzymać miejsce zamieszkania”.
>>> Polecamy: Polska potrzebuje mieszkań dla seniorów. Jak powinny wyglądać?