Najczęściej Nobla dostawali pisarze i poeci z obszaru języka angielskiego - 26 razy. Twórców francuskojęzycznych na liście dotychczasowych noblistów jest 13, tyle samo razy odbierał Nobla literat niemieckojęzyczny. Kolejna grupa laureatów nagrody Nobla to Słowianie (11), w tym czwórka Polaków oraz czwórka Rosjan, jeden Serb i jeden Czech. Listy nagrodzonych Słowian dopełnia Josif Brodski, piszący zarówno po rosyjsku, jak i angielsku (nagrodę otrzymał jako obywatel USA).

Tyle samo jest noblistów włoskich co hiszpańskich - po pięciu. Jeśli jednak doliczyć do tych ostatnich sześciu laureatów z Ameryki Łacińskiej, to hiszpańskojęzycznych noblistów będzie jedenastu. Gao Xsingjian to jedyny Chińczyk w gronie pisarzy nagrodzonych Noblem, Imre Kertesz - jedyny noblista języka węgierskiego, a Orhan Pamuk - tureckiego. Jedyny pisarz arabski nagrodzony Noblem to Naguib Mahfouz.

Precyzyjne określanie liczby noblistów według obywatelstwa, narodowości i obszaru językowego jest nieco zwodnicze. Isaac Bashevis Singer to Żyd z Polski, tworzący w USA w języku jidysz, znany na świecie w angielskich tłumaczeniach. Elias Canetti to pisarz zaliczany do literatury austriackiej, z pochodzenia Żyd rumuński, obywatel brytyjski. Amerykanie zaliczają do "swoich" noblistów Brodskiego i Miłosza. Ivo Andrić pisał po serbsku i chorwacku, a urodził się w Bośni.

Osobną kategorię stanowią pisarze tworzący na emigracji - są wśród nich emigranci z własnej woli i twórcy wydaleni z rodzinnego kraju, np. emigrantka z RPA Nadine Gordiner. Nagrodzony Noblem w 1969 r. Samuel Beckett, urodzony w Irlandii dramatopisarz i powieściopisarz, większość życia spędził w Paryżu, pisząc zazwyczaj po francusku i tłumacząc swoje własne dzieła na angielski.

Reklama

Najmłodszym literackim noblistą był Rudyard Kipling, który w 1907 roku, gdy przyznano mu nagrody miał zaledwie 42 lata, najstarszą laureatką była Doris Lessing, która w 2007 roku, gdy przyznano jej nagrodę, miała 88 lat.

Akademię Szwedzką, na wzór Akademii Francuskiej, założył król Gustaw III w 1786 r. Liczy ona 18 członków. W skład Akademii wchodzą pisarze, poeci, filolodzy i językoznawcy. Jej statutowym zadaniem jest opracowywanie wielkiego słownika języka szwedzkiego, ukończenie tego dzieła planuje się dopiero na rok 2020. Akademicy organizują też konferencje, przyznają nagrody i stypendia, wydają monografie szwedzkich pisarzy.

W 1897 r. członkowie Akademii Szwedzkiej dowiedzieli się z testamentu Alfreda Nobla - wynalazcy dynamitu - że mają stanowić jury międzynarodowej nagrody, przyznawanej co roku jakiemuś pisarzowi za "najwybitniejsze dzieło o tendencjach idealistycznych". Członkowie Akademii, której zadaniem była troska o czystość języka szwedzkiego i popularyzowanie szwedzkiej literatury, nie czuli się powołani do oceniania literatury światowej. Pięć lat później - w 1901 roku - uznali jednak, że francuski poeta Rene Sully Proudhomme spełnia podane w testamencie Nobla kryteria i przyznali mu nagrodę.

Kandydatów do literackiego Nobla zgłaszają poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii.

Kandydatury można zgłaszać do końca stycznia. Jest ich zazwyczaj ok. 500, po pierwszej selekcji zostaje 150-200 nazwisk. W marcu lista zawęża się do 10-20 nazwisk, przed wakacjami obejmuje maksymalnie 5-8 propozycji. We wrześniu dyskutuje się przeważnie już tylko nad dwiema kandydaturami. Głosowanie odbywa się następująco: sekretarz Akademii obchodzi stół ze srebrną tacą, a akademicy składają na niej karteczki z wybranym nazwiskiem. Obowiązuje absolutna większość głosów - jeżeli nie uda się za pierwszym razem, głosowanie odbywa się ponownie.

W historii nagrody tylko dwa razy przyznano ją pośmiertnie - w 1931 r. uhonorowano nią Erika Axela Karfeldta, wybitnego poetę i członka Szwedzkiej Akademii, który przez 20 lat pełnił funkcję jej sekretarza. Choć dwukrotnie w ciągu jego życia akademicy głosowali na niego, za każdym razem oponował, tłumacząc, że nie powinno się nagradzać samego siebie. W 1961 roku zdarzyło się, że laureat, Dag Hammarskjoeld, zmarł pomiędzy ogłoszeniem werdyktu akademii a ceremonią wręczenia Nobla. W 1974 roku w regulaminie nagrody zastrzeżono, że może być ona przyznawana tylko żyjącym literatom.

Siedem razy - w latach 1914, 1918, 1935 i 1940-43 nagrody w ogóle nie przyznawano.

Czterokrotnie literacką Nagrodę Nobla przyznano podwójnie. Otrzymali ją wspólnie w 1904 r. hiszpański dramatopisarz Jose Echegaray i francuski poeta Frederic Mistral, autor słownika dialektu prowansalskiego. W 1917 r. dwoma noblistami zostali Duńczycy: Henrik Pontoppidan i Karl Gjellerup. Kolejny raz dwoma laureatami byli w 1966 r. szwedzka poetka Nelly Sachs i prozaik z Izraela, tworzący w języku hebrajskim Joseph Samuel Agnon, który pisał m.in. powieści o polskich Żydach. Po raz czwarty podwójny Nobel został przyznany w 1974 r. Szwedom: pisarzowi Eyvindowi Johnsonowi i poecie Harry'emu Martinsonowi.

Tylko dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody - Jean Paul Sartre (argumentował, że "pisarz nie powinien dać się przekształcić w instytucję") i Borys Pasternak (któremu przyjęcia nagrody zakazały władze radzieckie).

Poniżej lista dotychczasowych laureatów literackiego Nobla:

2010 - Mario Vargas Llosa (Peru, język hiszpański)

2009 - Herta Mueller (Niemcy, język niemiecki)

2008 - Jean-Marie Gustave Le Clezio (Francja, język francuski)

2007 - Doris Lessing (Wielska Brytania, język angielski)

2006 - Orhan Pamuk (Turcja, język turecki)

2005 - Harold Pinter (Wielka Brytania, język angielski)

2004 - Elfriede Jelinek (Austria, język niemiecki)

2003 - John Coetzee (RPA, język angielski)

2002 - Imre Kertesz (Węgry, język węgierski)

2001 - Vidiadhar Surajprasad Naipaul (Trynidad i Tobago, język angielski)

2000 - Gao Xingjian (Chiny, od 1998 roku obywatel Francji, język chiński)

1999 - Guenter Grass (Niemcy, język niemiecki)

1998 - Jose Saramago (Portugalia, język portugalski)

1997 - Dario Fo (Włochy, język włoski)

1996 - Wisława Szymborska (Polska, język poslki)

1995 - Seamus Heaney (Irlandia, język angielski)

1994 - Kenzaburo Oe (Japonia, język japoński)

1993 - Toni Morrison (USA, język angielski)

1992 - Derek Walcott (Saint Lucia, język angielski)

1991 - Nadine Gordimer (RPA, język angielski)

1990 - Octavio Paz (Meksyk, język hiszpański)

1989 - Camilo Jose Cela (Hiszpania, język hiszpański)

1988 - Nadżib Mahfuz (Egipt, język arabski)

1987 - Josif Brodski (ZSRR, od 1977 roku obywatel USA, język rosyjski i angielski)

1986 - Wole Soyinka (Nigeria, język angielski)

1985 - Claude Simon (Francja, język francuski)

1984 - Jaroslav Seifert (Czechosłowacja, język czeski)

1983 - William Golding (Wielka Brytania, język angielski)

1982 - Gabriel Garcia Marquez (Kolumbia, język hiszpański)

1981 - Elias Canetti (Bułgaria, od 1952 roku obywatel Wielkiej Brytanii, język niemiecki)

1980 - Czesław Miłosz (Polska, od 1970 roku obywatel USA, język polski)

1979 - Odysseus Elytis (Grecja, język grecki)

1978 - Isaac Bashevis Singer (Polska, od 1943 roku obywatel USA, język jidysz)

1977 - Vicente Aleixandre (Hiszpania, język hiszpański)

1976 - Saul Bellow (Kanada, od 1941 roku obywatel USA, język angielski)

1975 - Eugenio Montale (Włochy, język włoski)

1974 - Eyvind Johnson (Szwecja, język szwedzki), Harry Martinson (Szwecja, język szwedzki)

1973 - Patrick White (Australia, język angielski)

1972 - Heinrich Boell (RFN, język niemiecki)

1971 - Pablo Neruda (Chile, język hiszpański)

1970 - Aleksander Sołżenicyn (ZSRR, język rosyjski)

1969 - Samuel Beckett (Irlandia, języki angielski i język francuski)

1968 - Yasunari Kawabata (Japonia, język japoński)

1967 - Miguel Asturias (Gwatemala, język hiszpański)

1966 - Samuel Agnon, (Izrael, język hebrajski)

1965 - Michaił Szołochow (ZSRR, język rosyjski)

1964 - Jean-Paul Sartre (Francja, język francuski)

1963 - Giorgos Seferis (Grecja, język grecki)

1962 - John Steinbeck (USA, język angielski)

1961 - Ivo Andric (Jugosławia, język serbsko-chorwacki)

1960 - Saint-John Perse (Francja, język francuski)

1959 - Salvatore Quasimodo (Włochy, język włoski)

1958 - Borys Pasternak (ZSRR, język rosyjski)

1957 - Albert Camus (Francja, język francuski)

1956 - Juan Ramon Jimenez (Hiszpania, język hiszpański)

1955 - Halldor Laxness (Islandia, język islandzki)

1954 - Ernest Hemingway (USA, język angielski)

1953 - Winston Churchill (Wielka Brytania, język angielski)

1952 - Francois Mauriac (Francja, język francuski)

1951 - Paer Lagerkvist (Szwecja, język szwedzki)

1950 - Bertrand Russell (Wielka Brytania, język angielski)

1949 - William Faulkner (USA, język angielski)

1948 - Thomas Stearns Eliot (USA, od 1927 roku obywatel Wielksiej Brytanii, język angielski)

1947 - Andre Gide (Francja, język francuski)

1946 - Hermann Hesse (Niemcy, od 1923 roku obywatel Szwajcarii, język niemiecki)

1945 - Gabriela Mistral (Chile, język hiszpański)

1944 - Johannes Jensen (Dania, język duński)

W latach 1940 - 1943 nagrody nie przyznawano

1939 - Frans Sillanpaa (Finlandia, język fiński)

1938 - Pearl Buck (USA, język angielski)

1937 - Roger Martin du Gard (Francja, język francuski)

1936 - Eugene O'Neill (USA, język angielski)

1935 - nagrody nie przyznano

1934 - Luigi Pirandello (Włochy, język włoski)

1933 - Iwan Bunin (Rosja, język rosyjski)

1932 - John Galsworthy (Wielka Brytania, język angielski)

1931 - Erik Axel Karlfeldt (Szwecja, język szwedzki)

1930 - Sinclair Lewis (USA, język angielski)

1929 - Thomas Mann (Niemcy, język niemiecki)

1928 - Sigrid Undset (Norwegia, język norweski)

1927 - Henri Bergson (Francja, język francuski)

1926 - Grazia Deledda (Włochy, język włoski)

1925 - George Bernard Shaw (Irlandia, język angielski)

1924 - Władysław Reymont (Polska, język polski)

1923 - William Butler Yeats (Irlandia, język angielski)

1922 - Jacinto Benavente (Hiszpania, język hiszpański)

1921 - Anatole France (Francja, język francuski)

1920 - Knut Hamsun (Norwegia, język norweski)

1919 - Carl Spitteler (Szwajcaria, język niemiecki)

1918 - nie przyznano nagrody

1917 - Karl Adolph Gjellerup (Dania, język duński), Henrik Pontoppidan (Dania, język duński)

1916 - Verner von Heidenstam (Szwecja, język szwedzki)

1915 - Romain Rolland (Francja, język francuski)

1914 - nie przyznano nagrody

1913 - Rabindranath Tagore (Indie, język bengalski i język angielski)

1912 - Gerhart Hauptmann (Niemcy, język niemiecki)

1911 - Maurice Maeterlinck (Belgia, język francuski)

1910 - Paul Heyse (Niemcy, język niemecki)

1909 - Selma Lagerloef (Szwecja, język szwedzki)

1908 - Rudolf Eucken (Niemcy, język niemiecki)

1907 - Rudyard Kipling (Wielka Brytania, język angielski)

1906 - Giosue Carducci (Włochy, język włoski)

1905 - Henryk Sienkiewicz (Polska, język polski)

1904 - Frederic Mistral (Francja, język oksytański), Jose Echegaray y Eizaguirre (Hiszpania, język hiszpański)

1903 - Bjoernstjerne Martinus Bjoernson (Norwegia, język norweski)

1902 - Christian Matthias Theodor Mommsen (Niemcy, język niemiecki)

1901 - Sully Prudhomme (Francja, język francuski)