rozwiń >

Dłużnik przepisał majątek na inną osobę? - co zrobić?

Zdarza się, że dłużnik – chcąc uniknąć odpowiedzialności – przepisuje cały swój majątek na inną osobę. Często takie osoby pracują „na czarno”, co sprawia, że egzekucjawierzytelności, np. alimentacyjnych, staje się praktycznie niemożliwa.

Na szczęście istnieją mechanizmy prawne, które mogą chronić wierzyciela w takiej sytuacji, jednym z nich jest tzw. skarga paulińska – instytucja znana już w prawie rzymskim. Jej współczesną formę reguluje Kodeks cywilny w art. 527:

„Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć”.

Jakie przesłanki muszą zostać spełnione, aby wierzyciel mógł unieważnić przepisaniu majątku przez dłużnika

Aby móc skorzystać z tej instytucji prawnej, muszą zostać spełnione wszystkie z poniższych przesłanek:

  • dłużnik dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli,
  • korzyść majątkową uzyskała osoba trzecia,
  • dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
  • osoba trzecia wiedziała o pokrzywdzeniu wierzycieli, lub - przy zachowaniu należytej staranności - mogła się o tym dowiedzieć,
  • w wyniku tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny, lub jego stopień niewypłacalności uległ pogłębieniu.

Aby można było uznać daną czynność za bezskuteczną – wszystkie te warunki muszą być spełnione łącznie.

Przykład

Jeżeli dłużnik, obawiając się utraty majątku, przepisze swoje mieszkanie na swoje dzieci, to taka czynność może zostać uznana za bezskuteczną.

Pojawia się jednak pytanie: czy osoba trzecia wiedziała o pokrzywdzeniu wierzycieli, albo czy zachowując należytą staranność – mogła się o tym dowiedzieć?

Ocena tej przesłanki należy do sądu. Jeżeli jednak korzyść uzyskała osoba pozostająca w bliskim związku z dłużnikiem, istnieje domniemanie, że wiedziała ona o pokrzywdzeniu wierzycieli. Podobne domniemanie stosuje się wobec przedsiębiorców, których Kodeks cywilny traktuje jako podmioty profesjonalne.

Ważne

Jeśli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową nieodpłatnie, czynność może zostać uznana za bezskuteczną nawet wtedy, gdy nie wiedziała (i nie mogła się dowiedzieć) o pokrzywdzeniu wierzycieli.

Ponadto, jeśli dłużnik w chwili dokonania czynności (np. przepisania majątku) wiedział już o swojej niewypłacalności, przyjmuje się domniemanie, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Można się również domagać uznania czynności za bezskuteczną również wtedy, gdy dłużnik rozporządził majątkiem zanim powstała wierzytelność – pod warunkiem, że działał ze świadomością przyszłego zadłużenia, a osoba trzecia miała świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Innymi słowy jest to sytuacja w której dłużnik wie że wkrótce popadnie w długi i z tego powodu pozbywa się swojego majątku.

Upadłość konsumencka a interes wierzyciela

Z punktu widzenia wierzyciela, upadłość konsumencka może wiązać się zarówno z korzyściami, jak i zagrożeniami. Ogłasza się ją wobec dłużnika, który stał się niewypłacalny. Samo zainicjowanie postępowania upadłościowego oznacza, że dłużnik wyraża wolę uregulowania swoich zobowiązań.

Dzięki tej instytucji powstaje plan spłaty wierzycieli, ustalany z uwzględnieniem możliwości zarobkowych dłużnika oraz kosztów utrzymania jego rodziny. Dla wierzyciela może to być rozwiązanie korzystniejsze niż tradycyjna egzekucja komornicza, szczególnie w sytuacjach, gdy dłużnik nie posiada oficjalnych dochodów lub majątku.

W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd:

  • wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty,
  • dokonuje podziału funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli uczestniczących w planie spłaty (jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości),
  • ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa oraz
  • określa, w jakim zakresie i okresie, nie dłuższym niż 36 miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania oraz jaka część zobowiązań upadłego, powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości, zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.

W przypadku ustalenia przez sąd – w toku postępowania – że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa – plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż 36 miesięcy ani dłuższy niż 84 miesiące.

Po stwierdzeniu przez sąd wykonania przez dłużnika planu spłat wierzycieli – wszystkie pozostałe, nieuregulowane zobowiązania zostaną definitywnie umorzone, tym samym – uwalniając upadłego od wszelkich ograniczeń oraz obowiązków związanych z upadłością konsumencką (do których należą m.in. określone obowiązki sprawozdawcze, o których będzie mowa poniżej). Z drugiej strony, w określonych przypadkach upadłość konsumencka może prowadzić do całkowitego umorzenia zobowiązań – bez obowiązku dokonywania jakichkolwiek spłat. Dla dłużnika oznacza to „nowy start”, ale z punktu widzenia wierzyciela – często stratę bez możliwości odzyskania środków.

Należy pamiętać, że nie wszystkie długi można umorzyć w ramach postępowania upadłościowego. Należą do nich:

  • długi alimentacyjne
  • długi z tytułu rent i odszkodowań, czyli – długi, które stanowią rekompensatę za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
  • długi z orzeczeń w sprawach karnych i o wykroczenia – czyli długi, których źródłem jest orzeczenie przez sąd: grzywny, obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązki lub zobowiązania do naprawienia szkody oraz
  • długi umyślnie zatajone – czyli długi nieuwzględnione przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości.

Warto jednak pamiętać, że jeśli dłużnik przed ogłoszeniem upadłości celowo przepisał swój majątek na osobę trzecią, wierzyciel może domagać się uznania takiej czynności za bezskuteczną – na podstawie wyżej omówionej skargi paulińskiej.

Unieważnienie rozporządzenia majątkiem dłużnika - opłaty sądowe

Zaskakującym, lecz w pełni uzasadnionym jest to, że uznanie czynności, w wyniku której dłużnik stał się niewypłacalny za nieważną, następuje w drodze powództwa cywilnego lub zarzutu skierowanego przeciwko osobie trzeciej, a nie przeciwko samemu dłużnikowi.

To właśnie osoba trzecia - wskutek rozporządzenia majątkiem – znajduje się obecnie w jego posiadaniu i to wobec niej należy kierować roszczenia.

Opłata sądowa od pozwu jest ustalana według wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia i wynosi:

  • do 500 złotych - 30 złotych,
  • ponad 500 złotych do 1500 złotych - 100 złotych,
  • ponad 1500 złotych do 4000 złotych - 200 złotych,
  • ponad 4000 złotych do 7500 złotych - 400 złotych,
  • ponad 7500 złotych do 10 000 złotych - 500 złotych,
  • ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych - 750 złotych,
  • ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych - 1000 złotych.

Warto pamiętać, że wytoczenie powództwa wobec osoby trzeciej nie wyklucza możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych bezpośrednio od dłużnika. W tym celu należy jednak złożyć odrębny pozew przeciwko dłużnikowi.

Odpowiedzialność karna dłużnika

W kontekście unikania odpowiedzialności przez dłużników warto również zwrócić uwagę na regulacje zawarte w art. 300 Kodeksu karnego.

Przepis ten przewiduje sankcje wobec osób, które – będąc dłużnikami wielu wierzycieli – podejmują działania zmierzające do utrudnienia lub uniemożliwienia zaspokojenia wierzycieli poprzez przenoszenie majątku na inne podmioty. Zgodnie z przepisem:

"Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3".

Jeżeli powyższy czyn dotyczy orzeczenia sądowego - kara pozbawienia wolności może wynieść od 3 miesięcy do 5 lat.

Nawet 8 lat – tyle może spędzić w więzieniu dłużnik, który wyrządził w ten sposób szkodę wielu wierzycielom.

Ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, chyba że sprawa dotyczy Skarbu Państwa – w takim przypadku ściganie przestępstwa następuje z urzędu.

Skala zadłużenia w Polsce

Problem zadłużenia budzi coraz więcej emocji. Według danych Biura Informacji Gospodarczej – Krajowego Rejestru Długów, aż 371 konsumentów posiada niespłacone zobowiązania przekraczające milion złotych.1

Najwięcej, bo aż 389,6 mln zł, dłużnicy są winni funduszom sekurytyzacyjnym i firmom zarządzającym wierzytelnościami. Na drugim miejscu znajdują się sądy, które oczekują spłaty należności w wysokości 231,3 mln zł. Banki, SKOK-i, firmy pożyczkowe i ubezpieczeniowe czekają natomiast na zwrot łącznej kwoty 109,7 mln zł.

Największe zadłużenie dotyczy osób starszych. Jak mówi Adam Łącki, prezes Zarządu Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej:

„Na szczęście nie notujemy jeszcze w KRD „milionerów” w wieku 18-25 lat, choć przyrost dłużników w tej grupie wiekowej ogólnie z roku na rok jest coraz wyższy. Pierwszy milion zadłużenia nie przychodzi jednak tak łatwo i tak szybko. Częściej pojawia się wśród starszych. Seniorzy mierzą się zwykle z konsekwencjami decyzji finansowych sprzed lat – ich długi trafiły już pod zarządzanie funduszy sekurytyzacyjnych. Natomiast wśród wierzycieli młodszych dłużników dominują banki, sądy i towarzystwa ubezpieczeniowe. Widzimy natomiast, że młodzi dłużnicy mają drugie pod względem wysokości obciążenie per capita, co może oznaczać poważne konsekwencje społeczno-ekonomiczne w przyszłości”.

1Zadłużenie XXL – 371 Polaków ma milionowe długi, w tym gronie jest 100 seniorów, Kaczmarski Group Sp. j.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny

Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny

Ustawa z dnia 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe