Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
- Szkodliwe warunki pracy - co to jest?
- Jakie zawody obejmują pracę w warunkach szkodliwych w 2025 roku?
- Wcześniejsza emerytura za pracę w szkodliwych warunkach - zasady
- Nowe zawody na liście? Kucharze walczą o swoje prawa - petycja
- Praca w warunkach szkodliwych a dodatki finansowe
Praca w warunkach szkodliwych to nie tylko niekomfortowe warunki – to ryzyko dla zdrowia i życia. Osoby wykonujące takie zawody mogą jednak liczyć na rekompensaty, w tym prawo do wcześniejszej emerytury. W tym artykule wyjaśniamy, czym są warunki szkodliwe według prawa, jakie zawody obejmują te przepisy i jakie korzyści z tego wynikają. Opisujemy także nowe postulaty, by rozszerzyć tę listę – na przykład o kucharzy.
Szkodliwe warunki pracy - co to jest?
Warunki szkodliwe to takie środowisko pracy, które może zagrażać zdrowiu lub życiu pracownika – nawet mimo stosowania środków ochrony. Definicję i klasyfikację znajdziemy m.in. w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 1983 nr 8 poz. 43).
Do czynników szkodliwych zalicza się m.in.:
- kontakt z substancjami toksycznymi, rakotwórczymi lub mutagennymi,
- praca w wysokiej temperaturze,
- hałas przekraczający dopuszczalne normy,
- promieniowanie jonizujące,
- zapylenie lub zadymienie,
- praca pod ziemią lub pod wodą.
Pracodawca ma obowiązek przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego i określić, czy dane stanowisko spełnia kryteria szkodliwych warunków. Informacje te są też wykorzystywane przez ZUS przy ocenie uprawnień do wcześniejszej emerytury.
Jakie zawody obejmują pracę w warunkach szkodliwych w 2025 roku?
Lista zawodów uznawanych za pracę w szczególnych warunkach pochodzi z załączników do wspomnianego rozporządzenia z 1983 roku. Należą do nich m.in.:
- górnicy,
- hutnicy,
- pracownicy energetyki jądrowej,
- operatorzy pieców przemysłowych,
- spawacze,
- pracownicy narażeni na działanie azbestu,
- osoby pracujące przy produkcji środków chemicznych,
- pracownicy kanałów ściekowych,
- kierowcy pojazdów uprzywilejowanych i ciężkich,
- rybacy morscy.
Wymienione zawody są uznawane za niosące długotrwałe zagrożenie dla zdrowia – w związku z czym przysługują im dodatkowe uprawnienia.
Wcześniejsza emerytura za pracę w szkodliwych warunkach - zasady
Osoby, które przepracowały odpowiednią liczbę lat w warunkach szkodliwych, mogą ubiegać się o emeryturę w obniżonym wieku – nawet o kilka lat wcześniej niż standardowo. W zależności od rodzaju pracy, wiek emerytalny może być obniżony do:
- 55 lat dla kobiet,
- 60 lat dla mężczyzn.
Wymagany okres pracy w warunkach szczególnych to zazwyczaj co najmniej:
- 15 lat pracy w warunkach szczególnych,
- 20 lat ogólnego stażu dla kobiet,
- 25 lat ogólnego stażu dla mężczyzn.
Emerytura przysługuje na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. 2009 nr 153 poz. 1227) – tzw. emerytura na starych zasadach, o ile dana osoba zaczęła pracę przed 1 stycznia 1999 r.
Nowe zawody na liście? Kucharze walczą o swoje prawa - petycja
W 2025 roku do Ministerstwa Zdrowia trafiła petycja złożona przez pracowników gastronomii, naukowców i lekarzy, domagająca się uznania zawodu kucharza za pracę w warunkach szkodliwych.
Sygnatariusze podkreślają, że kuchnie – szczególnie zasilane gazem – generują emisję niebezpiecznych substancji, takich jak benzen, formaldehyd, NO2 czy pyły PM2.5. Wieloletnie narażenie na te czynniki znacząco zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego, sercowo-naczyniowego i nowotworów.
Postulaty obejmują m.in.:
- uznanie pracy w kuchni jako szkodliwej dla zdrowia,
- obowiązkowe pomiary stężeń zanieczyszczeń,
- poprawę wentylacji i nadzór PIP oraz Sanepidu,
- edukację i kampanie informacyjne,
- promocję płyt indukcyjnych jako bezpieczniejszej alternatywy.
Jeśli postulaty kucharzy zostaną uznane, może to otworzyć im drogę do wcześniejszych emerytur i dodatków z tytułu pracy w warunkach szkodliwych.
Praca w warunkach szkodliwych a dodatki finansowe
Nie tylko wcześniejsza emerytura należy się pracownikom narażonym na czynniki szkodliwe. Wielu z nich otrzymuje tzw. dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Jego wysokość ustala pracodawca na podstawie wewnętrznego regulaminu pracy lub układów zbiorowych.
Dodatek ten może wynosić od kilkudziesięciu do kilkuset złotych miesięcznie – w zależności od branży, ryzyka i specyfiki stanowiska. Pracownik ma też prawo do częstszych badań lekarskich, środków ochrony osobistej i zmniejszonej normy czasu pracy.
Powiązane świadczenia: renta z tytułu niezdolności do pracy
Wieloletnie narażenie na warunki szkodliwe może prowadzić do trwałej utraty zdrowia. W takich przypadkach pracownik może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Warunki jej przyznania określa ustawa o emeryturach i rentach z FUS.
Od 1 marca 2025 najniższa renta to 1 878,91 zł brutto dla całkowitej niezdolności, 1 409,18 zł dla częściowej - dane ZUS z marca 2025 r. Osoba ubiegająca się o to świadczenie musi:
- być uznana przez lekarza orzecznika ZUS za niezdolną do pracy,
- mieć wymagany okres składkowy i nieskładkowy.
Renta może być też przyznana czasowo lub na stałe – w zależności od stanu zdrowia.
Jak zmienia się lista zawodów szkodliwych?
Obowiązujące przepisy pochodzą sprzed ponad 40 lat – z 1983 roku. Mimo postępu technologicznego i zmieniających się realiów pracy, lista zawodów w warunkach szczególnych nie była istotnie aktualizowana.
Postulaty rozszerzenia tej listy – jak w przypadku kucharzy – pojawiają się regularnie. Eksperci wskazują, że zawody takie jak kierowcy autobusów miejskich, sprzątaczki, pracownicy ochrony czy nauczyciele w szkołach specjalnych również powinni być brani pod uwagę.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapowiedziało w 2024 roku przegląd przepisów dotyczących prac szczególnych, jednak do czerwca 2025 roku nie opublikowano jeszcze konkretnych projektów zmian.
