Dla wielu pacjentów w podeszłym wieku, którzy przyjmują wiele leków, odstawienie ich nie jest takie proste. Polifarmacja – często definiowana jako regularne przyjmowanie pięciu lub więcej leków przez jednego pacjenta – to rosnący problem. Wszystko wskazuje na to, że zjawisko to będzie nasilać się wraz z wydłużaniem się średniej długości życia i starzeniem się światowej populacji – pisze Helen Santoro na łamach BBC Future. Osoby starsze nie tylko przyjmują więcej leków, ale także narażone są na większe ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych, ponieważ ich wątroby są mniej wydajne w metabolizowaniu i usuwaniu leków z krwiobiegu. Ryzyko to zwiększa fakt, że interakcje między niektórymi lekami mogą być szkodliwe, a nawet połowa pacjentów przyjmujących cztery lub więcej leków nie przyjmuje ich zgodnie z zaleceniami – wynika z analizy przeprowadzonej w 2020 r. w Annual Review of Pharmacology and Toxicology.

Nie uczy się o odstawianiu leków

Światowa Organizacja Zdrowia uważa polifarmację za poważny problem zdrowia publicznego, przyczyniający się do milionów hospitalizacji z powodu niepożądanych reakcji na leki. To miliardy dolarów niepotrzebnych wydatków na zdrowie. Naukowcy i farmaceuci zastanawiają się, jak rozwiązać ten problem nadmiernej ilości leków. Jest to trudne, między innymi dlatego, że rzadko uczy się o odstawieniu leków pacjenta podczas zajęć w szkole medycznej lub farmaceutycznej.

„Historycznie rzecz biorąc, wytyczne dotyczące leczenia klinicznego nie zawierają żadnych zaleceń ani komentarzy na temat tego, jak i kiedy należy odstawić leki” – mówi Emily Reeve, badaczka i farmaceutka z Uniwersytetu Południowej Australii w Adelajdzie, która przez ostatnią dekadę badała sposoby ograniczenia wpływu polifarmacji u starszych dorosłych.

Przybywa seniorów i przyjmowanych leków

Na całym świecie liczba osób dorosłych w wieku 65 lat i starszych wzrasta. W Wielkiej Brytanii, na przykład, przewiduje się, że liczba osób starszych wzrośnie o 67 proc. (lub dodatkowe 8,2 miliona osób, to populacja mniej więcej wielkości współczesnego Londynu) od 2019 do 2068 roku. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że w latach 2018-2060 liczba starszych osób dorosłych wzrośnie o około 81 proc., czyli o 42,3 miliona więcej.

Wraz z wiekiem coraz powszechniejsze stają się przewlekłe schorzenia: od osteoporozy, przez choroby układu krążenia, po nowotwory. A dla systemów medycznych w wielu krajach przepisywanie leków jest metodą leczenia tych schorzeń. Według raportu Instytutu Lown, think tanku non-profit, 42 proc. wszystkich starszych dorosłych w USA przyjmuje pięć lub więcej leków na receptę dziennie. Prawie 20 proc. przyjmuje 10 lub więcej leków, a w ciągu ostatnich 20 lat częstość stosowania polifarmacji wzrosła trzykrotnie w całym kraju.

Nieoczekiwane interakcje i skutki uboczne

Model for-profit przemysłu farmaceutycznego może wpływać na lekarzy, aby przepisywali więcej leków – wynika z dochodzenia przeprowadzonego przez redakcję ProPublica. Lekarze, którzy otrzymują pieniądze za konkretny lek, przepisują go częściej niż lekarze, którzy nie czerpią z tego korzyści finansowych. W 2015 r. około połowa wszystkich lekarzy w USA przyjęła płatności od firm farmaceutycznych, na łączną kwotę 2,4 mld dolarów.

Innym czynnikiem jest brak kontaktu pomiędzy różnymi lekarzami pacjenta, co prowadzi do przepisywania leków bez odpowiedniej komunikacji. W konsekwencji to, co wydaje się być nową chorobą, może w rzeczywistości być skutkiem ubocznym leku.

Czasami, oczywiście, konieczne jest przepisanie wielu leków naraz. Na przykład, aby uchronić pacjenta, który miał atak serca, przed kolejnym – leczenie może obejmować leki, które obniżają poziom cholesterolu, zmniejszają ciśnienie krwi i powstrzymują krwinki przed sklejaniem się. Ale kiedy ryzyko związane z lekami przewyższa ich potencjalne korzyści, pacjenci są narażeni na poważne konsekwencje zdrowotne. Każdego dnia 750 starszych osób dorosłych trafia do szpitala z powodu poważnych skutków ubocznych przyjmowanych leków, takich jak upadki, reakcje alergiczne i krwawienia wewnętrzne. A z każdym kolejnym przepisanym lekiem ryzyko wystąpienia działań niepożądanych wzrasta o 7 do 10 proc.

Jeśli tendencje się utrzymają, szacuje się, że polifarmacja doprowadzi do prawie 150 tys. przedwczesnych zgonów w USA w ciągu następnej dekady – podaje raport Instytutu Lown. Będzie ona również odpowiedzialna za co najmniej 4,6 miliona hospitalizacji w USA w latach 2020-2030, co będzie kosztować około 62 mld dolarów, przewiduje raport.

Eksperci twierdzą, że forsowanie systemu opieki zdrowotnej, który promuje bardziej rozsądne stosowanie leków i wypisywanie recept jest niezwykle trudne. Wielu lekarzom brakuje wiedzy, aby zrobić to bezpiecznie. Tzw. „derecepta” obejmuje identyfikację potencjalnie niepotrzebnego lub niebezpiecznego leku, porozumienie między lekarzem a pacjentem w celu przepisania leku, często powolne zmniejszanie dawki leku przy jednoczesnym ścisłym monitorowaniu pacjenta.