Tempo wzrostu gospodarczego w Polsce w 2023 r. zgodnie z korektą prognozy Komisji Europejskiej z maja 2023 r. powinno wynieść 0,7 proc. (wzrost o 0,3 pp w stosunku do prognozy z lutego 2023 r.), a inflacja – 11,7 proc. Prognozy dotyczące PKB Polski w 2024 r. zostały podwyższone do 2,7 proc., podobnie inflacji – do 6 proc. Czynniki decydujące o spadku tempa wzrostu gospodarczego Polski w stosunku do 2022 r. to przede wszystkim zaostrzone warunki finansowe, niski popyt i spadek zaufania do działań podejmowanych przez państwo, a także możliwość zwiększania nieuzasadnionych z punktu widzenia budżetu wydatków w kontekście zbliżających się wyborów. Dodatkowe czynniki zewnętrzne – skutki pandemii, zmiany geopolityczne oraz wojna w Ukrainie – wpływają na utrzymującą się niepewność odnośnie do przyszłości.
/>
Dla branży TSL 2022 r. był kolejnym, w którym zanotowano bardzo wysokie przyrosty przychodów, determinowane również dynamicznymi zmianami stawek na rynku transportowym. Wzrost cen paliw znalazł odzwierciedlenie w klauzuli paliwowej, która jest już standardowo elementem kontraktu. Natomiast same kontrakty nieco zmieniły swój charakter w kontekście doświadczeń związanych z wahającymi się dość mocno cenami na rynku i dynamicznymi, często nieoczekiwanymi zmianami popytu. Część umów bazuje obecnie na umowach długoterminowych odnośnie do cen, natomiast znaczna część wykorzystuje tzw. stawki spotowe, które kształtują się na giełdzie transportowej. W ten sposób firmy włączają również swoich dostawców i klientów jako partnerów, co zwiększa elastyczność całego łańcucha dostaw.
Analiza firm w rankingu. W 2023 r. w rankingu wzięło udział 75 przedsiębiorstw, dla których działalność w zakresie TSL stanowi podstawę ich przychodów. W analizowanym okresie (2022 r.) przychody ze sprzedaży wzrosły w porównaniu z 2021 r. o ponad 23 proc. (23,6), zysk netto – o ponad 27 proc., a liczba zatrudnionych zmniejszyła się o prawie 2 proc (1,9). W rezultacie wzrósł również wskaźnik rentowności – do 4,6 proc. (z 4,4 proc., dane dla 54 firm). Wzrosły również wydatki na system IT i stanowiły one prawie 1,7 proc. przychodów (wzrost o 6,2 pp).
Tak więc sumarycznie wartość przychodów analizowanych przedsiębiorstw osiągnęła w 2022 r. poziom prawie 45 mld zł (wobec 36,35 mld zł w 2021 r.). Warto pamiętać, że w 2022 r. (a w zasadzie też w 2021 r.) dochodziło do przejęć, co spowodowało, że część przedsiębiorstw, które dotychczas znajdowały się na ogół w pierwszej „20”, została wchłonięta przez globalne korporacje. To zjawisko w Polsce, ale również na świecie, ma miejsce zwłaszcza w branżach, gdzie koncepcja specjalizacji zaczyna być pewnego rodzaju przeszkodą w rozwijaniu biznesu. Duże globalne podmioty decydują się poszerzać swój asortyment usług, kupując firmę, która zapewni im rozwój brakującej kompetencji. Przykładowo podmioty specjalizujące się w logistyce morskiej poszerzają swoje portfolio o logistykę drogową, magazynowanie czy też nawet o logistykę kurierską. O ile w przypadku operatorów specjalizujących się w logistyce dużych jednostek ładunkowych (drobnica, przewozy całopojazdowe) takie przejęcia są związane z rozszerzeniem kompetencji już zatrudnionych pracowników, to logistyka przewozów kurierskich wymaga zdecydowanie innego zestawu kompetencji. Dlatego też należy liczyć się z ryzykiem związanym z czasem i jakością obsługi w przypadku operatorów, którzy nie mają wydzielonej jednostki do obsługi przewozów kurierskich, a decydują się oferować tego typu usługę na rynku.
W 2022 r. wzrósł również majątek trwały netto – średnio o 15 proc. (dane podało 55 firm).
W przypadku pierwszej „10” wskaźniki również wypadły imponująco. Świadczy o tym prawie 19-proc. (18,6) wzrost przychodów w ujęciu r/r i wzrost zatrudnienia o ponad 2 proc. Zwiększyły się również wydatki na systemy IT – o 14 pp, co prawdopodobnie wynikało z dodatkowych inwestycji podjętych jeszcze w okresie pandemii. Pozostałe dane nie mogą podlegać analizie, ponieważ informacje zostały podane jedynie przez dwie lub trzy firmy z 10. Sumarycznie wielkość przychodów pierwszej „10” to 23,5 mld zł. W tym roku w tej grupie znalazły się dwie polskie firmy – Rohlig Suus oraz Omida (10. pozycja z bardzo wysoką dynamiką przychodów – 29 proc.). Dominacja kapitału zagranicznego (zwłaszcza niemieckiego) się utrzymała, ale również po raz pierwszy w „10” znalazło się przedsiębiorstwo koreańskie LX Pantos Poland. W sześciu firmach (grupach firm) przychody przekroczyły 2 mld zł w 2022 r., podczas gdy w 2021 r. były to trzy firmy. Lider rankingu – grupa Raben – osiągnął w 2022 r. przychody w wysokości 4,3 mld zł i 25 proc. wzrostu w stosunku do 2021 r., z kolei druga firma w kolejności DSV, z przychodami 3,3 mld zł, zanotowała 26-proc. wzrost r/r. Z kolei Geodis już w 2020 r. ogłosił zakup wszystkich udziałów w spółce Pekaes od środkowoeuropejskiego funduszu inwestycyjnego. Tak więc jeszcze w poprzednim rankingu obie spółki występowały oddzielnie, ale już na Gali TSL pojawił się nowy właściciel. W rankingu tegorocznym marka Pekaes zniknęła z rynku wchłonięta przez francuskiego operatora Geodis Road Transport. Również w tym przypadku wzrost przychodów sięgnął w ujęciu r/r 22 proc. Największą jednak dynamikę przychodów r/r osiągnęła firma Kuehne+Nagel – 44 proc. Po rozszerzeniu portfolio swoich usług w wyniku przejęć firma staje się dynamicznie rozwijającym się operatorem na globalnym rynku logistycznym. Jest również wymieniana oprócz DSV jako potencjalny nabywca DB Schenker, który również przygotowuje się do sprzedaży, o czym świadczy m.in. informacja o bardzo wysokiej dynamice zysku brutto (dane dotyczące zysku netto nie zostały podane). Wśród „10” trzy firmy zanotowały zmniejszenie liczby pracowników w stosunku do 2021 r., przy czym największe właśnie Schenker (-8 proc).
Wśród przedsiębiorstw, których dynamika przychodów sięgnęła 20 proc. i więcej, znalazła się również firma FM Logistic.
Dynamika przychodów w pozostałej grupie firm (65) była na bardzo wysokim poziomie – prawie 30 proc. w ujęciu r/r. Zatrudnienie zmalało o ponad 6 pp. W rezultacie wzrósł również wskaźnik rentowności – o prawie 6 pp – osiągając poziom niespełna 4,8 proc. Zysk netto wzrósł o prawie 28 proc. (dane dla 50 firm).
Analiza w podziale z uwagi na główne źródło przychodów. Jako główne źródło przychodów usługi logistyczne zadeklarowało 12 firm, których łączny przychód wynosi prawie 21 mld zł. Tak więc są to przede wszystkim globalni operatorzy działający zarówno na rynku europejskim, jak i światowym. Średnio wzrost przychodów przekroczył w tej grupie 20 proc., co w kontekście wielkości przedsiębiorstwa oznacza bardzo wysoką dynamikę. O ponad 2 proc. zmalało średnio zatrudnienie, a wskaźnik rentowności – o 24 pp, choć tych danych nie można uznać za pełnowartościowe w stosunku do całej grupy, ponieważ można je było obliczyć w oparciu o jedynie cztery wyniki. Wydatki na system IT wzrosły o 18 pp i stanowiły średnio 2,8 proc. całości przychodów.
Działalność spedycyjną jako główne źródło przychodów wskazało 35 przedsiębiorstw, których przychody sumarycznie wyniosły ponad 16 mld zł. Dynamika ich przychodów sięgnęła prawie 25 proc. W tej grupie wzrosło również zatrudnienie – średnio o 5,6 proc. Wskaźnik rentowności osiągnął 4,3 proc., co oznaczało spadek o ponad 15 pp w stosunku do 2021 r. (średnia wyliczona dla 28 firm). Obniżeniu (o ponad 10 pp) uległy również wydatki na system IT – i stanowiły średnio 1,12 proc. przychodów. W tej grupie znalazło się również 28 firm, które jako główne źródło podały spedycję drogową, i sześć firm, które podały spedycję morską/oceaniczną. Analiza w podziale na powyższe podgrupy pozwala na przytoczenie wskaźników. I tak w przypadku spedycji drogowej przychody ze sprzedaży wzrosły o prawie 27 proc. (sumarycznie wielkość przychodów –13,8 mld zł). Rosło również zatrudnienie (o 5,4 proc.), natomiast wskaźnik rentowności zmalał o ponad 33 pp i osiągnął niespełna 3 proc. (dane dla 22 firm). Wydatki na systemy IT praktycznie utrzymały się na poziomie 2021 r. i stanowiły 1,3 proc. przychodów. W przypadku spedycji morskiej/oceanicznej przychody rosły średnio o 15 proc. (suma przychodów sześciu firm to 1,5 mld zł). Rosło również zatrudnienie – o prawie 12 proc., a wskaźnik rentowności osiągnął prawie 9 proc. (wzrost o ponad 21 pp, dane dla pięciu firm). Ponad dwukrotnie zmalały wydatki na systemy IT i ich udział w przychodach osiągnął 0,4 proc.
Transport jako główne źródło przychodów wskazały 23 firmy (w tym 22 – transport drogowy). Przychody w tej grupie firm rosły średnio o niespełna 26 proc. (suma przychodów to 6,4 mld zł). Zatrudnienie zmalało o 1 proc., a wskaźnik rentowności wyniósł prawie 5 proc. (wzrost o 33 pp). Wydatki na systemy IT zmalały o 5,5 pp i stanowiły średnio 1,45 proc. przychodów firmy.
Ze względu na zbyt małą liczbę firm, które reprezentują inną działalność jako główną niż wskazaną powyżej, nie można było również dokonać bardziej szczegółowych analiz.
Analiza ze względu na udział kapitału. Poniższa analiza zawiera podział na firmy polskie oraz zagraniczne, rozumiane jako firmy w 100 proc. oraz z częściowym udziałem kapitału zagranicznego. Podział ten jest utrzymywany od samego początku analizy ze względu na przyjęte założenie, potwierdzone w innych badaniach, że udział kapitału zagranicznego ma wpływ na zmianę modelu zarządzania, ale także powoduje zwiększenie koncentracji na analizach kosztowych i analizie ryzyka. Jednak powyższa teza może ulec zmianie, ponieważ zauważa się, że coraz częściej polscy menedżerowie i menedżerki, którzy swoje kompetencje zdobywali w zagranicznych przedsiębiorstwach, przechodzą do polskich i wprowadzają zmiany bazujące na swoim doświadczeniu. W ten sposób następuje również dyfuzja wiedzy.
Kapitał polski zadeklarowało 40 firm, sumaryczna wielkość przychodów których wynosi 14,7 mld zł. Dynamika przychodów w tej grupie sięgnęła prawie 26 proc. Rosła również rentowność – o ponad 14 pp, osiągając wartość 4,1 proc. (dane dla 31 firm). Zatrudnienie wzrosło o 6,5 proc. Zmniejszyły się wydatki na systemy IT – o 5,5 pp – i stanowiły 1,2 proc. przychodów firmy. Pozostała grupa, reprezentująca kapitał zagraniczny i mieszany, osiągnęła dynamikę przychodów na poziomie 22 proc. (suma przychodów dla tej grupy stanowiła ponad 30 mld zł). Tak więc nadal jest widoczne, że polskie firmy są generalnie mniejsze, trudno im działać na skalę europejską czy też globalną, ale i w tej grupie są przedsiębiorstwa (dwa w pierwszej „10”), które podważają tę tezę. Wprawdzie tempo wzrostu przychodów w tej grupie było niższe niż w przypadku firm z polskim kapitałem, ale wynika to przede wszystkim z wyższej bazy wyjściowej. Zatrudnienie w tej grupie firm malało średnio o 4,2 proc. Zmalał również wskaźnik rentowności (o 2,8 pp), osiągając wartość 5,3 proc. (dane dla 23 firm). W tej grupie wzrosły również wydatki na systemy IT (o 15,6 pp) i stanowiły 2,2 proc. przychodów przedsiębiorstw.
Jeśli porównać zasięg działania analizowanych przedsiębiorstw – 36 wskazało tylko kraje europejskie (dynamika przychodów wyniosła w tej grupie 26,5 proc, a suma – 15,2 mld zł), a 38 – cały świat (dynamika przychodów wyniosła prawie 22 proc., a suma – 30 mld zł). W przypadku firm działających na terenie Europy zatrudnienie rosło średnio o prawie 3 proc., podczas gdy w grupie firm globalnych malało o ponad 4 proc. W pierwszej grupie wskaźnik rentowności zmalał do 4,1 proc. (o 7 pp, dane dla 29 firm), w drugiej wzrósł do 5,3 proc. (o 20 pp, dane dla 25 firm). Podobną tendencję wykazywały wydatki na systemy IT. W pierwszej grupie nastąpił spadek o 10 pp, do 1,2 proc., w drugiej wzrost o prawie 20 pp – do 2 proc. przychodów przedsiębiorstwa.
/>
Przygotowanie raportu społecznego deklaruje 26 firm o łącznych przychodach ponad 28 mld zł. Są to zatem firmy duże, które niekiedy już wcześniej, niż wymagają regulacje prawne, opracowują niezbędne wskaźniki i śledzą ich dynamikę. Ich wskaźniki są nieco niższe w porównaniu z firmami, które jeszcze nie podjęły takich działań. Jednak regulacje (dyrektywa unijna CSRD – Corporate Sustainability Reporting Directive), które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2024 r., będą zobowiązywały przedsiębiorstwa do przygotowania raportów nie tylko w zakresie własnej działalności, lecz także z uwzględnieniem podmiotów, które biorą udział w całym łańcuchu dostaw. Raportowanie niefinansowe w zakresie środowiska, odpowiedzialności społecznej i ładu korporacyjnego (ESG), które jest również elementem wdrożenia założeń Europejskiego Zielonego Ładu, ma na celu wzrost świadomości przedsiębiorstw i doprowadzenie do neutralności klimatycznej. Tak więc istotne będzie w najbliższej przyszłości przygotowanie się przez każdy podmiot działający na rynku do działań w tym zakresie. Jest to związane również z koniecznością stworzenia odpowiednich procedur w celu pozyskiwania danych oraz ustalenia standardów obowiązujących przy wyliczeniach. Taką rolę spełnia częściowo m.in. taksonomia. W grudniu 2019 r. Komisja Europejska przyjęła Europejski Zielony Ład, który stanowi podstawę transformacji gospodarki unijnej w kierunku zrównoważonego rozwoju. Narzędzie, które ma wspierać powyższą transformację, jest określane właśnie jako taksonomia. W tym rozporządzeniu zostały ustalone kierunki transformacji modeli biznesowych, a także wsparcie finansowe przez UE.
Poradnik w zakresie wdrażania raportowania ESG wydała m.in. Giełda Papierów Wartościowych. Może on stanowić dobrą pomoc dla wszystkich firm z branży TSL. Niektóre duże podmioty, jak np. globalni operatorzy notowani na giełdzie, podjęły również działania w zakresie edukacji swoich dostawców (na ogół firm mniejszych) w ramach budowania spójnych danych i transparentności łańcucha dostaw. Konieczne też jest ustandaryzowanie sposobu zbierania danych (a zwłaszcza zwrócenie uwagi na bezbłędne wprowadzanie informacji do systemu) oraz wykorzystania określonych systemów IT. Pomocne mogą być również wnioski zebrane z testowego wprowadzenia projektu Paperless realizowanego przez GS1.
O poziomie wykorzystania kanałów cyfrowych do sprzedaży usług logistycznych świadczy m.in. udział e-commerce w portfolio operatorów. Taką informację podają 34 przedsiębiorstwa (46 proc.), których suma przychodów wynosi 33 mld zł. Z tej grupy aż 18 zanotowało wzrost przychodów z działalności logistyki w zakresie handlu internetowego w porównaniu z 2021 r. (suma przychodów „18” – 27 mld zł). Zważywszy na to, że już ponad 23 mln Polaków realizuje zakupy za pomocą internetu (dane z 2022 r.), przy czym wzrasta udział grupy osób 50+, że rozwija się również praca hybrydowa, warto uwzględnić ten rodzaj usługi w portfolio firmy. Młodzi klienci, ale też coraz młodsze osoby obejmujące wyższe stanowiska menedżerskie chętnie korzystają z takiej możliwości. Jednocześnie warto pamiętać, że można do nich najłatwiej dotrzeć z taką informacją za pomocą mediów społecznościowych – TikToka, Snapchata, FB czy Instagrama. Obecnie wartość rynku e-commerce w Polsce wynosi 92 mld zł (szacunki z 2022 r.). Jednak ocenia się, że już w 2027 r. się podwoi.
Największą grupę przedsiębiorstw stanowią firmy, których przychody roczne sięgają 200 mln zł i więcej. Jest ich już 44, przy czym dla 14 z nich wartość przychodów przekroczyła 1 mld zł (dla czterech – powyżej 2 mld zł, dla jednej – ponad 3 mld zł i dla jednej – ponad 4 mld zł). Suma ich przychodów sięga 41,6 mld zł. Druga grupa, licząca 24 firmy, obejmuje przedsiębiorstwa, których przychody znalazły się w przedziale 51–199 mln zł. Suma ich przychodów stanowi 3 mld zł. W grupie, w której przychody mieszczą się między 10 a 49 mln zł, znalazło się pięć firm. Tak więc widoczny jest trend konsolidacji rynku, przy czym przejęcia mogą zachodzić w przypadku włączenia do globalnych struktur operatorów nie tylko mniejszych firm, lecz także dużych podmiotów. W przypadku dwóch grup o przychodach poniżej 200 mln zł wskaźnik zatrudnienia był wyższy w porównaniu z poprzednim rokiem. Natomiast firmy duże zdecydowały się na zwolnienia w kontekście programów optymalizacji kosztów.
Barometr optymizmu menedżerów TSL wskazuje, że nastroje z kwietnia–maja 2022 r. utrzymują się również w tym okresie w 2023 r. Wskaźnik ukształtował się na poziomie 91 p [pp, proc.? – kor.] (wobec 90 w 2022 r.). Brak zdania odnośnie do obecnej gospodarczej sytuacji Polski deklaruje aż 71 proc. badanych (odpowiedź: „ani dobrze, ani źle”), optymistów (odpowiedź: „dobrze”) jest 11 proc., a pesymistów (odpowiedź: „źle” – 17 proc.). Bardziej zdecydowaną postawę zajmują firmy z 100-proc. kapitałem zagranicznym – tam optymistów jest 17 proc., pesymistów 29 proc., a niezdecydowanych („ani dobrze ani źle”) – 54 proc. Najmniej zdecydowane są firmy, które jako główną działalność wskazują spedycję drogową – 82 proc. przy 4 proc. oceniających sytuację Polski jako dobrą i 14 proc. jako złą. Niepewność wzrasta odnośnie do przyszłości Polski w ciągu najbliższych 12 miesięcy, jeśli chodzi o gospodarkę – 17 proc. uważa, że się ona poprawi, 31 proc., że się nie zmieni, i również 31 proc., że się trochę pogorszy. Zdecydowane pogorszenie prognozuje 8 proc., a 13 proc. nie ma zdania („trudno powiedzieć”). „Największy” optymizm odnośnie do przyszłości gospodarki, a zarazem bardzo wysoką niepewność wskazują firmy z pierwszej „10” – 30 proc. uważa, że sytuacja się poprawi, 30 proc. – że się nie zmieni, a 30 proc. – że trochę się pogorszy, 10 proc. nie jest w stanie się wypowiedzieć. Z kolei pesymistami są firmy, które jako główne źródło wskazują transport drogowy – 42 proc. z nich uważa, że sytuacja ulegnie niewielkiemu pogorszeniu, ale 38 proc. – że nie ulegnie zmianie. Optymistami jest 13 proc. respondentów.
Większość menedżerów ocenia sytuację własnej firmy jako bardzo dobrą (28 proc.) i dobrą (63 proc.). Odpowiedź „częściowo dobrze, częściowo źle” wskazało 8 proc. Jednak procentowy rozkład nieco się zmienia, jeśli chodzi o ujęcie dynamiczne – ocenę kondycji ekonomicznej firmy w stosunku do poprzedniego roku. W tym przypadku poprawę dostrzega 51 proc., brak zmian – 37 proc., a pogorszenie – 12 proc. Jeśli zaś chodzi o prognozowane zmiany na kolejne 12 miesięcy, to zdecydowanej poprawy kondycji własnej firmy oczekuje 7 proc., umiarkowanej poprawy – 37 proc., utrzymania – 29 proc., niewielkiego pogorszenia – 12 proc., a 15 proc. nie podjęło się zajęcia wyraźnego stanowiska w tej kwestii. Tak więc mimo pozytywnej oceny obecnie (91 proc. wystawiło ocenę bardzo dobrą i dobrą) odnośnie do przyszłości ten optymizm ulega zdecydowanemu zachwianiu – jedynie 44 proc. menedżerów ocenia, że kondycja ekonomiczna firmy się poprawi (suma odpowiedzi „zdecydowana poprawa” i „umiarkowana poprawa”).
Opracowanie metodologii badań: dr Anna Brdulak.
Pobierz dodatek: 28. Ranking firm TSL