Wraz z wejściem do strefy euro zmieni się rola Narodowego Banku Polskiego. Za politykę pieniężną będzie odpowiedzialny europejski podmiot – powołany w 1998 roku, na pół roku przed powstaniem strefy euro – Europejski Bank Centralny. EBC jest bowiem bankiem centralnym dla wszystkich państw Unii Europejskiej, których walutą jest euro, czyli obecnie dla 16 krajów. Głównym zadaniem banku, który wraz z jego krajowymi odpowiednikami ze strefy euro tworzy Eurosystem, jest ochrona siły nabywczej euro.
Mimo że Polska dopiero stara się o wejście do strefy europejskiej waluty, jest już w pewnym stopniu związana z EBC. Europejski Bank Centralny ze wszystkimi krajowymi bankami centralnymi Unii Europejskiej tworzy Europejski System Banków Centralnych. W teorii ma on istnieć równolegle z Eurosystemem tak długo, aż wszystkie kraje UE nie wejdą do strefy euro. W praktyce będzie to oznaczać, że albo będzie istnieć zawsze (Wielka Brytania nie zamierza dziś bowiem przyjmować euro), albo prawo wspólnotowe będzie musiało zostać zmienione.
Zadania EBC
Główne cele, zadania i kompetencje Europejskiego Banku Centralnego zostały określone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską oraz Statucie ESBS i samego EBC. Europejski Bank Centralny został utworzony, by kierować polityką pieniężną państw, które weszły do strefy euro. Kontroluje więc podaż pieniądza, by nie doprowadzić do nadmiernej inflacji. W praktyce oznacza to między innymi ustalanie stóp procentowych obowiązujących w całej strefie euro. Bank ma również wyłączne prawo do wydawania zgody na emisję banknotów na obszarze euro. Po wstąpieniu do strefy euro narodowe banki centralne tracą moc decyzyjną w tej kwestii.
W nawiązaniu do tego EBC jest odpowiedzialny również za utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi wszystkich państw, które przyjęły euro. Ma on również prawo interwencji na rynku walutowym. EBC ma również kompetencje prawotwórcze. Inaczej niż w przypadku krajowych banków centralnych, na przykład Narodowego Banku Polskiego, bank europejski może wydawać rozporządzenia, decyzje, zalecenia oraz opinie. W wyjątkowych przypadkach bank jest również uprawniony do stosowania kar i różnego rodzaju grzywien.
Europejski Bank Centralny ma osobowość prawną w świetle prawa międzynarodowego. Współpracuje również z instytucjami zarówno europejskimi, jak i tymi o zasięgu globalnym. EBC jako jedyny bank centralny uzyskał bowiem status obserwatora przy Międzynarodowym Funduszu Walutowym. Bierze również udział w spotkaniach grup G7 czy G20. Dodatkową funkcją banku jest również doradzanie instytucjom wspólnoty europejskiej oraz poszczególnym krajom systemu, co jednak nie wydaje się niczym szczególnym, jako że krajowe banki centralne często pełnią funkcje doradcze dla podmiotów krajowych.
Niezależność i przejrzystość
Wspominając o Europejskim Banku Centralnym, mówi się o zasadzie niezależności tej instytucji. Jest to stale podkreślany element, jako że stanowi podstawę jej funkcjonowania, określoną już w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską oraz Statucie ESBC i EBC. Oznacza to, że EBC, banki krajowe i ich organy decyzyjne nie mogą być instruowane przez inne instytucje czy to europejskie, czy krajowe. Nie mogą również prosić o wytyczne inne organy.
Niezależność objawia się również w kwestii finansowej, bo chociaż Europejski Bank Centralny jest w pewnym stopniu powiązany z Unią Europejską (chociażby przez członków), posiada budżet niezwiązany z Wspólnotą Europejską. Kapitał został opłacony przez zrzeszone w Eurosystemie banki centralne, które przez to są jego udziałowcami. Udziały poszczególnych członków zostały określone na podstawie tzw. klucza subskrypcji, czyli udziale danego państwa w ogólnej liczbie ludności Wspólnoty oraz w PKB.
Aby wyeliminować naciski ze strony organów wspólnotowych i krajowych, EBC nie może również udzielać im kredytów.
Powaga instytucji EBC wymaga również przejrzystości działania, dlatego też informacje o strategii czy działaniach związanych z zadaniami banku są udostępniane. Jak EBC radzi sobie z obowiązkami, można dowiedzieć się z tygodniowych skonsolidowanych sprawozdań finansowych, biuletynu miesięcznego czy raportu rocznego.
