Koniec abonamentu RTV? Rząd szykuje rewolucję w mediach publicznych. Likwidacja Rady Mediów Narodowych, nowe zasady i gwarancje apolityczności

Nowe zasady finansowania mediów publicznych. Koniec abonamentu RTV i 2,5 mld zł z budżetu państwa

Minister kultury Marta Cienkowska zapowiedziała zniesienie abonamentu radiowo-telewizyjnego i zastąpienie go finansowaniem mediów publicznych bezpośrednio z budżetu państwa. Jak podkreśliła, obecny system jest „absolutnie nieskuteczny”, „archaicznym tworem” oraz„bardzo słabo ściągalną opłatą”.

Według projektu, media publiczne – TVP i Polskie Radio – otrzymają 2,5 mld zł rocznie z budżetu. Kwota ta ma być „konkretnym i stabilnym finansowaniem”, uzupełnionym o waloryzację uwzględniającą inflację. Jak tłumaczy Cienkowska, to wynik audytu TVP, rozmów z Ministerstwem Finansów oraz analiz MKiDN „w trosce o budżet państwa” i o potrzebę zapewnienia ciągłości misji publicznej.

Nowy model ma gwarantować stabilność działania mediów, ale także większą przejrzystość finansową. Minister podkreśliła, że finansowanie z budżetu ma być oparte o jasne kryteria i mechanizmy waloryzacji. Tym samym skończyć ma się era sporów wokół ściągalności abonamentu RTV, który od lat budził kontrowersje i był krytykowany jako anachroniczny.

Likwidacja Rady Mediów Narodowych (RMN) i nowa Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT)

Projekt zakłada likwidację Rady Mediów Narodowych (RMN), a jej kompetencje przejmie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT). Minister Cienkowska wyjaśniła, że chce w ten sposób uprościć strukturę nadzoru nad mediami publicznymi.

Zapowiedziała, że nowa KRRiT będzie liczyć dziewięciu członków powoływanych na sześć lat, przy czym co dwa lata następować ma rotacja jednej trzeciej składu. Czterech członków wybierze Sejm, dwóch Senat, a trzech Prezydent. Dodatkowym wymogiem będzie poparcie organizacji pozarządowych. Każdy kandydat przejdzie publiczne wysłuchanie z udziałem przedstawicieli NGO, związków zawodowych i organizacji pracodawców.

Cienkowska podkreśliła, że uchwały Sejmu i Senatu w sprawie wyboru członków KRRiT będą musiały zawierać pełne uzasadnienie. Jak powiedziała: „Nie wyobrażam sobie innego scenariusza niż zakończenie kadencji obecnej KRRiT po wejściu w życie ustawy”.

Zgodnie z zapowiedzią minister, nowa KRRiT ma być organem apolitycznym, odpowiedzialnym zarówno za nadzór, jak i powoływanie władz spółek medialnych. To właśnie ona będzie decydować o obsadzie zarządów i rad nadzorczych TVP, Polskiego Radia oraz spółek regionalnych.

Apolityczność i eksperckość – to mają być filary nowego systemu mediów publicznych

Cienkowska podkreśliła, że projekt opiera się na trzech filarach: niezależności władz, stabilnym finansowaniu oraz ograniczeniu wydawania prasy przez samorządy. Jak tłumaczyła, kluczowe będzie zapewnienie, by osoby powoływane do władz mediów publicznych spełniały kryteria apolityczności i eksperckości. „Potrzebujemy transparentnych konkursów, które będą oparte na kryteriach kompetencji. Każdy kandydat i kandydatka, która będzie wybierana do ciał związanych z mediami publicznymi, musi przede wszystkim spełniać wymogi apolityczności oraz eksperckości” – zaznaczyła szefowa MKiDN.

Apolityczność ma oznaczać m.in. brak przynależności do partii politycznej przez pięć lat wstecz, brak pełnienia funkcji w partii oraz brak kandydowania w wyborach powszechnych przez co najmniej 10 lat. Eksperckość natomiast to „wyróżnianie się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu, kultury i mediów”, a także minimum pięcioletnie doświadczenie w pracy związanej z prawem medialnym lub kulturą.

Te zasady obejmą wszystkich kandydatów – od członków zarządów spółek, przez rady nadzorcze i programowe, aż po członków KRRiT. Każdy etap naboru ma być w pełni jawny i transmitowany publicznie.

Nowe zasady w spółkach medialnych. Jawne konkursy, transparentne wybory i jednoosobowe zarządy

Projekt przewiduje duże zmiany w organizacji spółek mediów publicznych. Zarządy mają być jednoosobowe i wybierane na pięć lat przez apolityczną KRRiT na wniosek komisji konkursowej.

W skład komisji mają wchodzić członkowie rady nadzorczej oraz – w przypadku spółek ogólnopolskich – dwóch członków rady programowej, a w spółkach regionalnych – jeden. Kandydaci będą musieli przedstawić projekt ramowej koncepcji funkcjonowania jednostki i uzyskać rekomendacje organizacji pozarządowych. Rozmowy z kandydatami będą transmitowane na żywo na stronach internetowych spółek.

Rady nadzorcze w spółkach ogólnopolskich mają liczyć pięciu członków, a w regionalnych trzech. Kadencja ma trwać pięć lat. W spółkach ogólnopolskich trzech członków będzie powoływanych przez KRRiT w drodze konkursu, a dwóch przez ministra kultury. W spółkach regionalnych dwóch wybierze KRRiT, jednego minister.

Rady programowe w spółkach ogólnopolskich będą składać się z dziewięciu członków – siedmiu wybieranych z kandydatów zgłoszonych przez organizacje pozarządowe i dwóch przez pracowników. W regionalnych – pięciu, z czego czterech z NGO i jednego z pracowników. Wszystkie rady będą miały pięcioletnią kadencję.

Proces wyboru każdego z organów ma być w pełni jawny, a wszystkie rekomendacje i protokoły publicznie dostępne. Jak podkreśliła Cienkowska, to „koniec zamkniętych gabinetów” i początek „pełnej przejrzystości w zarządzaniu mediami publicznymi”.

Zakaz wydawania prasy przez samorządy. Wsparcie dla niezależnych mediów lokalnych

Projekt ustawy wprowadza także ograniczenia dla jednostek samorządu terytorialnego w zakresie wydawania prasy. Cienkowska jasno wskazała: „Do zadań jednostek samorządu terytorialnego nie należy wydawanie prasy. W ogóle zależną od władzy prasę należy uznać za negatywne zjawisko z punktu widzenia rozwoju niezależnych mediów lokalnych, a także dostępu obywateli do rzetelnych i obiektywnych informacji”. Samorządy będą mogły wydawać jedynie biuletyny informacyjne, które nie zawierają publicystyki ani reklam. Muszą także zawierać informację o finansowaniu ze środków publicznych.

Minister zapowiedziała jednocześnie, że MKiDN przygotowuje program wsparcia dla niezależnych mediów lokalnych, który ma zostać ogłoszony w przyszłym roku. Celem jest wzmocnienie rynku lokalnych redakcji, które nie są powiązane z władzami samorządowymi. Ten element ustawy ma – według resortu – chronić wolność prasy i ograniczyć wpływ władzy na media lokalne, które w ostatnich latach były często wykorzystywane jako narzędzia promocji samorządowców.

Proces legislacyjny i harmonogram. Projekt w Zespole ds. Programowania Prac Rządu

Minister Cienkowska poinformowała, że projekt nowelizacji trafi do Zespołu ds. Programowania Prac Rządu, a następnie zostanie skierowany do konsultacji publicznych i międzyresortowych. Jak zapowiedziała, ustawa medialna to priorytet tego rządu i kluczowe zadanie dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Według planów, projekt może trafić pod obrady Sejmu na początku przyszłego roku.

Minister podkreśliła, że reforma ma zostać zakończona w momencie wejścia ustawy w życie. „Wtedy, kiedy będziemy mogli wprowadzić zmiany, media publiczne będą całkowicie odpolitycznione, będą miały nowe zasady funkcjonowania, będziemy mieć nowe zarządy, nowy budżet, stabilne finansowanie” – zaznaczyła.

Dodała również, że cofnięcie likwidacji obecnych spółek nie nastąpi teraz. „Chcemy wprowadzić nowe standardy i tylko ustawą jesteśmy w stanie zmienić sytuację mediów publicznych w Polsce” – podkreśliła.

Głos krytyki. KRRiT ostrzega przed chaosem i brakiem konsultacji

Do propozycji resortu kultury odniosła się szefowa KRRiT dr Agnieszka Glapiak, która przesłała PAP krytyczny komentarz. Wskazała, że projekt nie został w żaden sposób przedstawiony opinii publicznej ani przekazany do konsultacji.

„Jakiekolwiek zarzuty, wyrażone przez minister Martę Cienkowską, dotyczące »upolitycznienia« KRRiT, są bezpodstawne i kłamliwe. Kwestia finansowania mediów publicznych, w tym abonamentu RTV, ponownie została przedstawiona w sposób wybiórczy, bez wskazania konkretnych rozwiązań. To kolejna zapowiedź »końca abonamentu« bez określenia terminu” – napisała Glapiak.

Przewodnicząca KRRiT dodała również, że z niepokojem przyjmuje informację o utrzymaniu likwidacji spółek publicznej radiofonii i telewizji. „Taki stan rzeczy prowadzi do trwałego chaosu organizacyjnego, w którym tracą przede wszystkim pracownicy i odbiorcy. KRRiT wielokrotnie apelowała o zakończenie procesu likwidacji, wskazując, że obecny stan szkodzi pozycji i przyszłości mediów publicznych” – zaznaczyła.

Krytyka Glapiak pokazuje, że wokół projektu toczy się coraz ostrzejszy spór. Z jednej strony resort zapowiada gruntowną reformę i nowe standardy, z drugiej – KRRiT ostrzega przed zbyt gwałtownymi decyzjami i brakiem szerokiej debaty.

Kluczowe pytania wokół reformy. Czy to rzeczywista zmiana, czy ryzyko chaosu?

Wśród ekspertów pojawiają się dwa główne pytania. Po pierwsze, czy stałe finansowanie z budżetu rzeczywiście zapewni niezależność mediów publicznych. Po drugie, czy nowe zasady apolityczności i jawnych konkursów faktycznie wyeliminują wpływy polityczne.

Zwolennicy projektu wskazują, że mechanizm waloryzacji i jasne procedury wyboru władz mogą wreszcie zlikwidować patologie i niejasności, które towarzyszyły mediom publicznym przez lata. Krytycy natomiast ostrzegają, że finansowanie z budżetu naraża media na uzależnienie od władzy politycznej, a „apolityczność” kandydatów może pozostać jedynie na papierze. Jak podkreślają analitycy, o sukcesie reformy zdecydują dwa elementy:

• sposób przeprowadzenia konsultacji i etap uzgodnień międzyresortowych,
• praktyczne wdrożenie zasad jawności i konkursów w strukturach mediów publicznych.

To właśnie te czynniki pokażą, czy nowa ustawa stanie się początkiem rzeczywistej reformy, czy jedynie kolejną polityczną obietnicą „nowych standardów” w mediach publicznych.