rozwiń >

Gminny ośrodek odmówił wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego

Pan Kacper zrezygnował z pracy, by móc na co dzień opiekować się swoją niepełnosprawną babcią. Mimo to gminny ośrodek pomocy społecznej odmówił mu wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego. Urzędnicy uznali, że skoro babcia ma dzieci, to one – jako osoby najbliższe i prawnie zobowiązane – powinny się nią opiekować. Co więcej, ośrodek wskazał, że świadczenie nie przysługuje w przypadku osób, które utraciły sprawność po 60. roku życia, ponieważ takie świadczenie jest przeznaczone wyłącznie dla opiekunów osób, które stały się niepełnosprawne w dzieciństwie.

Zróżnicowanie świadczeń ze względu na wiek powstania niepełnosprawności

Przed zmianą przepisów, świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało również opiekunom osób starszych, pod warunkiem, że niepełnosprawność tych osób powstała przed ukończeniem 18 roku życia lub w trakcie nauki – nie później niż do 25. roku życia. To rozwiązanie było wynikiem protestów rodziców dzieci z niepełnosprawnością. W zamian za wyższe świadczenie obecny wówczas rząd ograniczył jego przyznawanie tylko do opiekunów dzieci.

Jednak już w 2014 roku Trybunał Konstytucyjny uznał takie różnicowanie za niezgodne z Konstytucją, podkreślając, że nie można dzielić opiekunów na lepszych i gorszych w zależności od wieku osoby, którą się opiekują. Mimo to przepisy te obowiązywały aż do końca 2023 roku.

RPO wspiera wnuka osoby niepełnosprawnej przed sądami administracyjnymi

Rzecznik Praw Obywatelskich przyłączył się do sprawy pana Kacpra, wspierając go przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym oraz Naczelnym Sądem Administracyjnym. RPO wskazał, że doszło do błędnej interpretacji przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez:

  • nieuwzględnienie rzeczywistego celu ustawy, jakim jest wsparcie osób sprawujących opiekę nad bliskimi z niepełnosprawnością,
  • przyjęcie, że sam fakt opieki wnuka nad babcią nie wystarcza do przyznania świadczenia, ponieważ babcia ma dzieci – nawet jeśli faktycznie się nią nie opiekują,
  • uznanie, że obowiązek alimentacyjny dzieci wobec matki (babci pana Kacpra) zawsze wyprzedza obowiązek wnuka – niezależnie od sytuacji życiowej,
  • pominięcie możliwości wyboru między świadczeniem pielęgnacyjnym a zasiłkiem dla opiekuna, choć taki wybór przewiduje ustawa.

Pomimo argumentów RPO, Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną od wyroku WSA, który utrzymał w mocy decyzję o odmowie przyznania świadczenia. Pan Kacper postanowił skierować sprawę do Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał Konstytucyjny: wnuk sprawujący wyłączną opiekę ma prawo do świadczenia

8 lipca 2025 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy, które odbierają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osobom sprawującym wyłączną opiekę nad członkiem rodziny z niepełnosprawnością – tylko dlatego, że istnieją inni członkowie rodziny (np. dzieci), którzy formalnie mają pierwszy obowiązek alimentacyjny, lecz faktycznie nie sprawują opieki – są niezgodne z Konstytucją.

Trybunał uznał, że art. 17 ust. 1 pkt 4 i ust. 1a pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2023 r.) naruszają:

  • art. 71 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje rodzinom w trudnej sytuacji szczególną pomoc ze strony państwa,
  • art. 32 ust. 1 Konstytucji, ustanawiający zasadę równego traktowania obywateli.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie. Trybunał umorzył natomiast postępowanie w zakresie zarzutów dotyczących zgodności przepisów z art. 2 i 69 Konstytucji, uznając te wzorce kontroli za nieadekwatne.

Wnioski Trybunału: rzeczywista opieka ważniejsza niż formalne orzeczenia

Trybunał jednoznacznie stwierdził, że świadczenie pielęgnacyjne to forma szczególnego wsparcia państwa dla rodzin, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej – zarówno materialnej, jak i społecznej.

Podkreślono, że kluczowe znaczenie mają trzy kryteria:

  • faktyczne sprawowanie stałej opieki nad osobą wymagającą pomocy,
  • rezygnacja z pracy z powodu tej opieki,
  • niski dochód rodziny.

Zdaniem Trybunału, orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy czy formalna kolejność obowiązków alimentacyjnych nie mogą mieć większego znaczenia niż realna, codzienna opieka świadczona przez bliską osobę.

Co oznacza wyrok TK dla opiekunów?

Wyrok potwierdza, że osoby, które jako jedyne sprawowały opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, zrezygnowały z zatrudnienia i do 31 grudnia 2023 r. złożyły wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, mogą nadal ubiegać się o jego przyznanie na podstawie przepisów obowiązujących do końca 2023 r. – niezależnie od wcześniejszego rozstrzygnięcia.

Problem z wykonaniem wyroku. Obywatele cierpią przez bałagan prawny

Warto jednak zaznaczyć, że obecnie – zgodnie z obowiązującą uchwałą – wyroki Trybunału Konstytucyjnego nie są publikowane w Dzienniku Ustaw. Oznacza to, że formalnie nie mają mocy powszechnie obowiązującej. Nie mogą więc automatycznie zmieniać praktyki administracyjnej, lecz jedynie stanowią argument konstytucyjny w toczących się sprawach sądowych.

Ten chaos prawny odbija się przede wszystkim na zwykłych obywatelach, którzy – mimo pozytywnych wyroków – muszą nadal walczyć o swoje prawa w sądach i urzędach.

RPO

Wyrok TK z dnia 8 lipca 2025 r. SK 33/23

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2024 poz. 323)