12 polskich innowacji, które zmieniły świat

1 Komputer Commodore 64. Wynalazca: Jack Tramiel, czyli Jacek Trzmiel. Urodził się w Łodzi w 1928 r. W wieku 10 lat trafił Litzmannstadt Ghetto w Łodzi, a w 1944 wraz z ojcem został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz, z którego został wyzwolony w 1945 r. Dwa lata później wyemigrował do USA, gdzie założył firmę Commodore International. W 1970 r. na rynku pojawiły się pierwsze kalkulatory Commodore, a w 1977 r. powstał pierwszy komputer osobisty Commodore PET. Rynkowym przebojem okazał się Commodore 64 (1982 r.), który zostawił w tyle takich gigantów jak Apple, czy IBM – na świecie sprzedano aż ok. 17 milionów sztuk, a Commodore 64 trafił do Księgi Rekordów Guinessa jako najlepiej sprzedający się model komputera w historii. Jacek Trzmiel zmarł 8 kwietnia 2012 r. w wieku 83 lat. O drodze Polski do cywilizacyjnego awansu czytaj w komentarzu Daniela Rząsy

2 Lunar Roving Vehicle (LRV). Wynalazca: Mieczysław Bekker. Urodzony w 1905 roku w Strzyżowie, dorastał w Koninie, a następnie wykładał m.in. na Politechnice Warszawskiej. Po udziale w kampanii wrześniowej w 1939 roku wyjechał do Francji, skąd udał się do Kanady. W 1961 r. jego zespół zwyciężył w konkursie NASA na pojazd zdolny do poruszania się po księżycu w ramach Programu Apollo. Zespół Bekkera opracował projekt pojazdu nazwanego Lunar Roving Vehicle, który później został zbudowany przez koncerny Boeing i General Motors. LRV uczestniczył w trzech ostatnich misjach Apollo na księżyc. Badanie Bekkera, które rozpoczął jeszcze w Polsce, dały początek nowej gałęzi nauki nazwanej terramechaniką, która bada współpracę koła lub gąsiennicy z mało zwięzłym podłożem.

3 Patyczki do uszu. Wynalazca: Leo Gersenzang. Mało kto zdaje sobie sprawę, że popularne patyczki do uszu to wynalazek urodzonego w 1892 r. w Warszawie Leo Gerstenzanga. Wywodzący się z żydowskiej rodziny Gerstenzang wyemigrował w wieku 20 lat z Polski do Chicago, a w 1919 rok otrzymał amerykańskie obywatelstwo. W 1923 r. stworzył patyczki do uszu i nazwał je „Baby Gays”. Chcą rozpocząć sprzedaż swojego wynalazku na rynku, powołał do życia spółkę Leo Gerstenzang Infant Novelty Company. Po zmianie nazwy na „Q-Tips”, patyczki te stały się jednymi z najlepiej sprzedających się markowych produktów na świecie.

4 Rafineria ropy. Wynalazca: Ignacy Łukasiewicz. Od aptekarza do nafciarza – tak w kilku słowach można streścić przebieg kariery tego wybitnego Polaka. Pracując za dnia w lwowskiej aptece Pod Złotą Gwiazdą, wieczorami oddawał się eksperymentom nad substancją zwaną skalnym olejem. Choć nie wszyscy historycy są zgodni, przyjmuje się, że założona przez Polaka w 1856 roku "destylarnia" w Ulaszowicach nieopodal Jasła była pierwszą na świecie rafinerią ropy naftowej. Nie ma natomiast żadnych wątpliwości co do tego, że „dziećmi” Łukasiewicza były pierwsza lampa olejna (1853), a także kopalnia ropy naftowej, założona w galicyjskiej Bóbrce w 1854 roku. Warto wspomnieć, że Łukasiewicz był również filantropem oraz inicjatorem pierwszej w Polsce i Europie instytucji ubezpieczeniowej. Na zdjęciu: Pierwsze szyby naftowe w Galicji (pocztówka 1881, litografia)

5 Pierwszy profesjonalny przenośny magnetofon „Nagra”. Wynalazca: Stefan Kudelski. Kudelski urodził się w Warszawie 27 lutego 1929 roku, lecz jego rodzina opuściła ojczyznę w 1939 r., kiedy zaczęła się II Wojna Światowa. Po pobycie Na Węgrzech i we Francji rodzina Kudelskich osiedliła się w Szwajcarii w 1943 roku, gdzie powstała firma Kudelski Group. Sam Stefan Kudelski zbudował Nagrę w 1951 r. i jego wynalazek był używany w branży radiowej, telewizyjnej i filmowej. Korzystały z niego najważniejsze media, między innymi Radio Luxembourg, włoska RAI, brytyjskie BBC oraz amerykańskie ABC, NBC i CBS. Kudelski był laureatem licznych nagród, w tym czterech Oscarów (w 1965 r., 1977 r., 1978 r. oraz w 1990 r.) i dwóch nagród Emmy w 1984 r. i 1986 r. Czytaj więcej o polskim wynalazcy

6 Język Esperanto. Wynalazca: Ludwik Zamenhof. Esperanto jest dziś najpopularniejszym sztucznie stworzonym językiem na świecie. Szacuje się, że posługuje się nim od 100 tys. do nawet 2 mln ludzi na całym świecie. Wersja Wikipedii w języku esperanto ma 185 tys. haseł, co daje jej 32. miejsce wśród wszystkich języków, przed Wikipedią duńską czy litewską. Ludwik Zamenhof, Polak pochodzenia żydowskiego, z wykształcenia lekarz okulista, opublikował podstawy nowego języka w 1887 roku. Urodził się w 1959 roku w Białymstoku, w czasach, gdy w mieście obok siebie mieszkali Polacy, Rosjanie, Żydzi i Niemcy. Mając 10 lat, napisał dramat pt. "Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach". Chciał pokazać, że główną przyczyną nieporozumień i sporów między ludźmi jest bariera językowa. Jeden, wspólny i łatwiejszy od łaciny język miał być jej rozwiązaniem.

7 Bomba wodorowa (termojądrowa). Wynalazca (z zespołem): Stanisław Ulam. Pierwsza na świecie konstrukcja bomby wodorowej została opracowana w 1951 przez zespół naukowców pracujących dla rządu USA w tajnym projekcie "Manhattan". Wśród nich był polski matematyk, absolwent Politechniki Lwowskiej. W USA do tej pory projekt nazywany jest "Teller-Ulam" - od nazwisk Edwarda Tellera, szefa zespołu, oraz Polaka. Bomba wodorowa ma potężną siłę rażenia: szacuje się, że gdyby zaatakowano 3-milionowe miasto, połowa ludności zginęłaby w ciągu kilku minut lub wyszła z poważnymi uszkodzeniami ciała. Na zdjęciu eksplozja bomby Ivy Mike podczas pierwszego wybuchu bomby wodorowej, 1 listopada 1952, na atolu Eniwetok. Siła wybuchu została oszacowana na 10,4 megaton, czyli około 700 bomb jądrowych zrzuconych na Hiroszimę.

8 Prawny zakaz bicia dzieci. Pomysłodawczyni: Alice Miller, a właściwie Alicja Rostowska, urodzona 12 stycznia 1923 roku we Lwowie. Studiowała filozofię na tajnych kompletach u Tadeusza Kotarbińskiego i Władysława Tatarkiewicza, następnie obroniła doktorat na Uniwersytecie w Bazylei. Miller przeanalizowała życie wielu dyktatorów i despotów, m.in. Hitlera, Stalina czy Mao i doszła do wniosku, że każdy dyktator był w dzieciństwie ofiarą przemocy. Jej poglądy o wysokiej szkodliwości bicia dzieci – choć z dużym trudem przebijały się przez przyzwyczajoną do karania dzieci Europę - stały się bardzo wpływowe. Miller była przez wielu określana jako jedna z najbardziej wpływowych psychologów swoich czasów. To w dużej mierze dzięki niej udało się wprowadzić prawny zakaz bicia dzieci w wielu krajach, m.in. we Francji, co stanowiło radykalną zmianę. Napisała 13 książek, które przełożono na 30 języków.

9 Witaminy. Odkrywca: Kazimierz Funk. Polski uczony "wynalazł" pewną substancję z ryżu w 1912 roku pracując w Wielkiej Brytanii. Dla swojego odkrycia zaproponował łacińską nazwę vitamines (vita - życie, amines - związki chemiczne aminy), która przyjęła się na całym świecie. Pracował m.in. w Instytucie Pasteura w Paryżu i tam dokonał większości swoich odkryć. Pierwszą witaminą, jaką udało mu się wyodrębnić była witamina B1. Dzięki niemu możliwe było wykrycie obecności tej substancji w wielu pokarmach, m.in. w mleku. Polski naukowiec podróżował po całym świecie. Prowadził badania na uniwersytetach w Szwajcarii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i USA. Zajmował się m.in. leczeniem chorych na awitaminozę, prowadził też prace nad wyizolowaniem insuliny, a w ostatnim okresie życia badania nad przyczynami raka.

10 Szczepionka przeciw polio. Wynalazca: Hilary Koprowski. Polio, czyli choroba Heinego-Medina powoduje porażenie kończyn, a w najcięższych przypadkach porażenie mięśni oddechowych i śmierć. W XX wieku rozpętała się pandemia polio. Pierwszą doustną szczepionkę z atenuowanym wirusem stworzył polski uczony Hilary Koprowski. Szczepionka atenuowana jest skuteczniejsza od inaktywowanej, bo zawiera żywe, ale unieszkodliwione wirusy. Koprowskiemu udało się uzyskać prototypową szczepionkę z rozdrobnionego mózgu szczura w 1948 r. Koprowski sam wypił pierwszą porcje, by sprawdzić, czy nie wystąpią powikłania. W latach sześćdziesiątych rozważano jego nominację (wraz z Jonasem Salkiem i Albertem Sabinem ) do Nagrody Nobla.

11 Fryzura "Bob". Wynalazca: Antoni Cierplikowski. Polski fryzjer, znany pod pseudonimem Antoine de Paris, dokonał przełomu może nie na miarę bomby termojądrowej, ale cały świat do dziś naśladuje wymyślony w latach 20. styl. „Bob” był na tyle wywrotowy, że kobiety, które obcinały się w ten sposób były zwalniane z pracy, a niektórzy mężowie decydowali się na rozwód. "Bob" polega na prostym, równym cięciu włosów, na ogół do wysokości brody, a dodatkiem jest grzywka. Fryzura typu "bob" stała się szczególnie modna w latach 20. XX wieku, a w XXI wieku nastąpiło odrodzenie. Na boba obcinały się m.in. popularna w latach 60. modelka Twiggy, a dziś także Katie Holmes, Victoria Beckham, Uma Thurman czy piosenkarka Rihanna. Na zdjęciu aktorka Louise Brooks, która była jedną z popularyzatorek fryzury "bob" (Fot. Library of Congress).