Zasiłek chorobowy i macierzyński 2025. Nowe zasady i zmiany od 6 sierpnia

Zasiłek chorobowy. Jak go otrzymać

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje każdej osobie, która jest objęta ubezpieczeniem chorobowym i stała się niezdolna do pracy z powodu choroby. Jak ubiegać się o zasiłek chorobowy? Aby ZUS mógł wypłacić świadczenie, musisz dopełnić kilku formalności i przygotować dokumenty do zasiłku chorobowego.

Zwolnienie lekarskie (ZUS e-ZLA) i rola pracownika

Podstawowym dokumentem jest elektroniczne zwolnienie lekarskie (e-ZLA), które lekarz przesyła bezpośrednio do ZUS. To znacznie uprościło proces, ponieważ większość formalności odbywa się automatycznie. Pamiętaj jednak, że ZUS wciąż może poprosić o dodatkowe dokumenty, jeśli ma wątpliwości co do Twojego stanu zdrowia lub okoliczności powstania choroby. Choć nie musisz dostarczać zwolnienia pracodawcy, masz obowiązek poinformować go o swojej nieobecności. Zgodnie z rozporządzeniem, za terminowe dopełnienie formalności związanych z zasiłkiem odpowiada pracownik. W przypadku zwolnienia, które obejmuje okres dłuższy niż 30 dni, ZUS może poprosić o dodatkowe badania.

Oświadczenie o przychodach do ZUS - jak uniknąć konsekwencji?

Jeżeli podczas zwolnienia lekarskiego osiągasz jakiekolwiek przychody (np. z umowy zlecenia zawartej przed chorobą), masz obowiązek poinformować o tym ZUS. Zgodnie z rozporządzeniem, świadczenie chorobowe ulega zmniejszeniu lub zawieszeniu, jeśli w okresie zwolnienia wykonujesz pracę zarobkową lub prowadzisz działalność, która przynosi dochód. Należy złożyć specjalne oświadczenie (Z-12). Pamiętaj, że nawet pasywna działalność, taka jak zarządzanie firmą, może być uznana za pracę zarobkową. ZUS może również zwrócić się do Ciebie z prośbą o wyjaśnienie, skąd w okresie zwolnienia lekarskiego pochodziły Twoje dochody. Najlepiej jest unikać jakiejkolwiek pracy zarobkowej podczas zwolnienia.

Zwolnienia zagraniczne

W przypadku, gdy zwolnienie lekarskie zostało wystawione poza granicami Polski, musisz je przetłumaczyć na język polski i dostarczyć ZUS. Musi być ono wystawione przez zagranicznego lekarza na druku zgodnym z przepisami państwa, w którym zostało wystawione. W tym przypadku również ZUS może poprosić o dodatkowe dokumenty lub wyjaśnienia. Należy to zrobić w ciągu 3 dni od daty wystawienia zwolnienia.

Zasiłek macierzyński. Niezbędne dokumenty i terminy

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje ubezpieczonej matce, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego. Procedura jest nieco bardziej skomplikowana i wymaga dostarczenia odpowiednich dokumentów do ZUS, aby świadczenie mogło zostać wypłacone.

Dokumenty wymagane po urodzeniu dziecka

• Wniosek o zasiłek macierzyński: Podstawą jest pisemny wniosek, który możesz złożyć w formie elektronicznej (przez PUE ZUS) lub papierowej. Wniosek należy złożyć w ciągu 21 dni od porodu;

• Skrócony odpis aktu urodzenia dziecka: To kluczowy dokument potwierdzający narodziny;

• Oświadczenie: Musisz złożyć pisemne oświadczenie, czy zamierzasz korzystać z pełnego 52-tygodniowego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, czy też z krótszego okresu. Wniosek ten należy złożyć do 21 dni po porodzie, aby otrzymać zasiłek w wysokości 81,5% podstawy wymiaru za cały okres.

Dodatkowe przypadki i formalności

• Adopcja: W przypadku adopcji wymagany jest odpis prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka;

• Zasiłek dla ojca: W przypadku, gdy zasiłek ma być wypłacany ojcu (np. po wykorzystaniu przez matkę części urlopu macierzyńskiego), niezbędne jest oświadczenie matki o rezygnacji z reszty zasiłku oraz odpowiedni odpis skrócony aktu urodzenia. Wniosek o zasiłek dla ojca składa się na druku Z-3a;

• Urlop rodzicielski: Wniosek o urlop rodzicielski (Z-3a) należy złożyć nie później niż 21 dni po porodzie, jeśli chcesz skorzystać z pełnego 52-tygodniowego okresu świadczenia.

Ile wynosi zasiłek macierzyński?

Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest uzależniona od terminu złożenia wniosku i zazwyczaj oblicza się ją na podstawie średniej z 12 miesięcy, poprzedzających urlop. Od 2025 r. obowiązują dwie główne opcje wysokości świadczenia:

Wariant 1: Świadczenie uśrednione (81,5% przez cały okres)

Jeśli złożysz wniosek o pełny, 52-tygodniowy okres (obejmujący urlop macierzyński i rodzicielski) w terminie do 21 dni po porodzie, zasiłek będzie wypłacany w uśrednionej wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały czas. To najkorzystniejsza opcja dla matek, które chcą spędzić z dzieckiem cały rok na jednym świadczeniu.

Wariant 2: Świadczenie rozdzielone (100% i 70%)

Jeśli nie złożysz wniosku w ciągu 21 dni, zasiłek zostanie wypłacony w dwóch częściach:

• 100% podstawy wymiaru za pierwsze 20 tygodni urlopu macierzyńskiego.
• 70% podstawy wymiaru za pozostały okres urlopu rodzicielskiego.

Wstrzymanie, zmniejszenie lub utrata prawa do zasiłku. 5 błędów, których musisz unikać

Rozporządzenie jasno wskazuje, jakie sytuacje mogą prowadzić do wstrzymania, zmniejszenia lub utraty prawa do zasiłku. Są to najczęstsze błędy, których należy unikać:

1) Praca zarobkowa na zwolnieniu

Jest to jeden z najpoważniejszych błędów, który może doprowadzić do całkowitego wstrzymania wypłaty zasiłku i konieczności zwrotu pobranych pieniędzy. Praca zarobkowa nie oznacza wyłącznie wykonywania obowiązków na podstawie umowy o pracę. ZUS bardzo szeroko interpretuje to pojęcie.

Co jest zabronione? To każda aktywność, która przynosi Ci dochód w okresie zwolnienia lekarskiego. Dotyczy to m.in.:

• Wykonania pracy na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło,
• Aktywnego prowadzenia własnej działalności gospodarczej (np. wystawianie faktur, kontakty z klientami, podpisywanie umów),
• Wykonania zleceń w ramach pracy zdalnej, nawet jeśli jest to zaledwie kilka godzin tygodniowo.

Jak ZUS to weryfikuje?ZUS ma prawo do przeprowadzania kontroli w miejscu Twojego zamieszkania, ale nie tylko. Coraz częściej ZUS sięga po mniej konwencjonalne metody, jak np. weryfikacja aktywności w mediach społecznościowych. Jeżeli na zwolnieniu lekarskim, którego powodem jest np. złamana noga, opublikujesz zdjęcie z aktywnej wycieczki, może to być podstawą do wstrzymania świadczenia. ZUS może również zwrócić się do Twojego banku o wgląd w historię transakcji, aby sprawdzić, czy nie wpływały na Twoje konto pieniądze za usługi wykonane w okresie zwolnienia.

2) Niewłaściwe wykorzystywanie zwolnienia

Celem zwolnienia lekarskiego jest powrót do zdrowia. Niewłaściwe jego wykorzystywanie to każde działanie, które jest sprzeczne z zaleceniami lekarza lub które może opóźnić powrót do sprawności.

Przykłady niewłaściwego wykorzystania:

• Wykonywanie ciężkich prac domowych lub remontowych,
• Wyjazd na wakacje, w tym na działkę,
• Aktywność fizyczna, która jest niezgodna z zaleceniami lekarskimi (np. bieganie przy problemach z kręgosłupem).

Jak ZUS to weryfikuje? ZUS może przeprowadzać kontrole w miejscu Twojego zamieszkania. Inspektorzy mają prawo zweryfikować, czy przebywasz pod wskazanym adresem i czy Twoje zachowanie jest zgodne z przeznaczeniem zwolnienia. Mogą również pytać sąsiadów o Twoją aktywność. Każdy przypadek niewłaściwego wykorzystania zwolnienia skutkuje utratą prawa do zasiłku za cały okres zwolnienia.

3) Błędne lub niekompletne dane

Dokumenty składane do ZUS muszą być kompletne i w 100% zgodne z prawdą. Błędy formalne mogą opóźnić wypłatę zasiłku, a celowe wprowadzanie ZUS w błąd może skutkować oskarżeniem o wyłudzenie świadczenia.

Najczęstsze błędy:

• Podanie nieaktualnego numeru konta bankowego,
• Brak aktualizacji adresu zamieszkania lub danych osobowych,
• W przypadku zasiłku macierzyńskiego: pominięcie lub błędne wpisanie informacji o ojcu dziecka, która ma wpływ na wysokość świadczenia,
• W przypadku zasiłków dla opiekunów: zatajenie faktu, że inne osoby już pobierają świadczenia na to samo dziecko.

Konsekwencje: Niekompletne dokumenty oznaczają wezwanie do ich uzupełnienia, co wydłuża czas oczekiwania na pieniądze. Z kolei podanie fałszywych informacji może zakończyć się nałożeniem sankcji, całkowitym wstrzymaniem świadczenia i nakazem zwrotu pieniędzy z odsetkami.

4) Zmiana statusu ubezpieczeniowego

Prawo do zasiłku jest ściśle powiązane ze statusem ubezpieczeniowym. Jego zmiana w trakcie pobierania świadczenia musi być natychmiast zgłoszona do ZUS.

Najczęstsze przypadki:

• Wygaśnięcie umowy o pracę lub umowy zlecenia,
• Zawieszenie lub likwidacja działalności gospodarczej,
• Utrata prawa do ubezpieczenia chorobowego z powodu braku terminowej zapłaty składek.

Konsekwencje: Utrata prawa do ubezpieczenia jest jednoznaczna z utratą prawa do zasiłku. ZUS wstrzyma jego wypłatę z dniem, w którym straciłeś ubezpieczenie.

5) Brak terminów

ZUS wyznacza terminy zarówno na złożenie wniosków, jak i na dostarczenie dodatkowych dokumentów. Ich nieprzestrzeganie może poważnie skomplikować Twoją sytuację.

Najważniejsze terminy:

• Złożenie wniosku o zasiłek macierzyński po urodzeniu dziecka (21 dni),
• Dostarczenie dodatkowych dokumentów na wezwanie ZUS (zazwyczaj 30 dni).

Konsekwencje: ZUS może nałożyć kary finansowe, które mogą wynosić nawet kilkaset złotych. Co więcej, brak współpracy w dostarczeniu dokumentów może zostać zinterpretowany jako brak podstaw do wypłaty świadczenia, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do jego całkowitego odrzucenia.

Praktyczna lista kontrolna (Checklista)

Aby ułatwić Ci przejście przez procedurę, przygotowaliśmy krótką listę, która pomoże Ci upewnić się, że wszystko jest w porządku.

Przed złożeniem wniosku o zasiłek:

• Upewnij się, że Twoje ubezpieczenie chorobowe jest opłacone,
• Sprawdź, czy lekarz poprawnie wystawił zwolnienie elektroniczne (e-ZLA),
• Przygotuj wszystkie niezbędne dokumenty: odpis aktu urodzenia (dla zasiłku macierzyńskiego), zaświadczenia od pracodawcy.

W trakcie pobierania zasiłku:

• NIE PRACUJ na zwolnieniu chorobowym,
• Poinformuj ZUS o każdej zmianie sytuacji (np. podjęcie dodatkowej pracy), która może mieć wpływ na wysokość świadczenia,
• Korzystaj ze zwolnienia zgodnie z jego przeznaczeniem.

Podsumowanie. Zasiłek chorobowy i macierzyński 2025