Firma społeczna jest takim samym uczestnikiem rynku jak inne podmioty i podlega jego prawom. Dlatego najważniejsza jest jej oferta – jej dopasowanie do potrzeb klienta i konkurencyjność. – Kiedy zakładamy przedsiębiorstwo społeczne, musimy pamiętać o zdrowym rozsądku. Nasza firma musi zderzyć się z rynkiem, a my powinniśmy być pewni, że sobie poradzi – zauważa Magdalena Czuchryta z Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych.
– Nie można zapominać, że cele spółdzielni nie mogą ignorować typowo rynkowych wymagań. Spółdzielnia, tak jak każda działalność gospodarcza, powinna na siebie zarabiać – przypomina Katarzyna Kabzińska z Mazowieckiego Centrum Ekonomii Społecznej.
Reklama
Osoby zamierzające stworzyć przedsiębiorstwo społeczne, które nie mają doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą poszukać pomocy. Udzielają jej bezpłatnie ośrodki wparcia ekonomii społecznej, które funkcjonują w każdym województwie.
Tego typu placówki zakładają dwie formy pomocy. – W pierwszej fazie organizujemy szkolenia, udzielamy porad, każdy może się z nami skonsultować odnośnie swojego pomysłu – wyjaśnia Czuchryta. – Drugi etap zakłada już zaawansowaną pomoc. Wybieramy najlepsze projekty i razem je realizujemy – dodaje Czuchryta.
– Każdą z nowo tworzonych organizacji obejmujemy wsparciem w obszarze prawnym, księgowym i marketingowym – zapewnia Kabzińska.
Wsparcie składa się z trzech form. Pierwsza z nich – szkoleniowa, zakłada, że każdy z uczestników otrzymuje dostęp do szkoleń e-learningowych z zakresu zakładania i prowadzenia poszczególnych typów podmiotów ekonomii społecznej. Możliwy jest także kontakt z trenerem e-learningowym.
Drugi poziom pomocy przewiduje doradztwo z zakresu prawa, marketingu i księgowości. – W naszym centrum dyżuruje 6 doradców. Każda organizacja może skorzystać z doradztwa zarówno na etapie przygotowania do rozpoczęcia działalności, jak i funkcjonowania w pierwszym okresie po rejestracji – wyjaśnia Kabzińska.
Trzecia forma zakłada realizację określonych usług przeznaczonych dla konkretnych organizacji. Każde z przedsiębiorstw może zamówić przygotowanie regulaminu wynagradzania, wzory umów czy opracowanie graficzne strony WWW. Formą zapłaty są przyznawane uczestnikom projektu tzw. kredyty (forma wewnętrznej waluty).
Jedną z ważniejszych kwestii przy zakładaniu przedsiębiorstwa jest wybór formy prawnej. Polskie prawo przewiduje tutaj kilka modeli. Istnieje możliwość działania jako fundacja, stowarzyszenie, spółka non-profit, spółdzielnia pracy, spółdzielnia socjalna, Zakład Aktywności Zawodowej, Centrum Integracji Społecznej lub Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej.
– Trudno odpowiedzieć, które z nich są najlepsze, bo wszystko zależy od osób chętnych do prowadzenia przedsiębiorstwa społecznego – przyznaje Dorota Ulikowska, prawnik. – Najbardziej popularne to spółdzielnia socjalna i stowarzyszenie. Stopień trudności w zakładaniu i prowadzeniu jest podobny – dodaje Ulikowska.
Przy wyborze konkretnej formy należy pamiętać, że nie każda z nich jest dostępna dla wszystkich. ZAZ i CIS mogą zostać założone wyłącznie przez jednostki samorządu terytorialnego lub przez organizacje pozarządowe.
Forma przedsiębiorstwa ma wpływ na to, w jaki sposób dzielony jest zysk firmy społecznej. W przypadku spółdzielni socjalnej istnieje zapis zakazujący dystrybucji zysków między członkami. Nadwyżka może być przekazana jedynie na zwiększenie funduszu zasobowego. Zakaz ten funkcjonuje także w przypadku stowarzyszeń i fundacji.
Najbardziej elastyczną formą jest spółka non-profit, gdzie właściciel samodzielnie określa cel społeczny i podział zysku.
Sposób zarządzania i członkowstwa w przedsiębiorstwie też jest uwarunkowany formą prawną firmy. W spółdzielni socjalnej i pracy najwyższą władzę stanowią wszyscy członkowie i to oni podejmują wszelkie decyzję na zasadzie jeden członek = jeden głos. Podobnie jest w stowarzyszeniu.
Taka forma może rodzić wiele problemów. – W przypadku spółdzielni socjalnych proces rejestracji jest dosyć łatwy, jednak już samo prowadzenie może przysporzyć sporych trudności – wskazuje Czuchryta. – Forma spółdzielczości wymaga już pewnej wiedzy i doświadczenia – dodaje Czuchryta.
Z kolei zakładając ZAZ, trzeba liczyć się z długim procesem rejestracji. Najpierw należy złożyć we właściwej dla siebie jednostce organizacyjnej samorządu województwa wniosek o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów poniesionych na utworzenie i prowadzenie zakładu. Następnie, po zaakceptowaniu wniosku przez starostę, organizacja podpisuje umowę, w której określa się m.in. wysokość środków PFRON. Na koniec konieczne jest uzyskanie zaświadczenia o spełnianiu odpowiednich wymogów jako zakład pracy od Państwowej Inspekcji Pracy. Dopiero wtedy wojewoda może nadać status ZAZ.
Skąd czerpać pieniądze na rozruch i działalność przedsiębiorstwa? Źródła finansowania możemy podzielić na te z zakresu społecznego i gospodarczego.
Pierwsza forma przewiduje darowizny rzeczowe i finansowe, jeden procent, zbiórki publiczne, nawiązki i sponsoring. Możemy starać się także o dotacje z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej i Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Kwota udzielonej pożyczki z UE zależy od projektu, w jakim zdecydujemy się wziąć udział. Natomiast Fundusz Inicjatyw Obywatelskich może przekazać na konto przedsiębiorstwa społecznego od 10 tys. zł. do 300 tys. zł. Tutaj wymagany jest wkład własny w wysokości 10 proc., przy dotacji od 10 tys. zł do 150 tys. zł i 20 proc. przy dotacji od 150 tys. zł do 300 tys. zł.
Przedsiębiorstwa mogą również otrzymać wsparcie od samorządów poprzez zlecanie im realizacji zadań publicznych i udzielanie im pożyczek.
Z kolei działalność gospodarczą można sfinansować, uzyskując środki z Funduszu Pracy. Na taką formę pomocy mogą liczyć spółdzielnie socjalne. – Wysokość dotacji może wynieść maksymalnie do 400 proc. przeciętnego wynagrodzenia, czyli 14 584,36 zł. Natomiast w przypadku przystąpienia do istniejącej już spółdzielni socjalnej do 300 proc. przeciętnego wynagrodzenia, co równa się w chwili obecnej kwocie 10 938,27 zł – wylicza Kabzińska.
Z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych środki można pozyskać na wniesienie po raz pierwszy wkładu do spółdzielni socjalnej lub ponowne podjęcie działalności. Wysokość przyznanej dotacji nie może przekraczać 15-krotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia.
Należy zaznaczyć, że są to pieniądze tylko na rozruch firmy. – Wszystkie systemowe ułatwienia mają na celu umożliwić start spółdzielni, zachęcić ludzi wykluczonych do działania, lecz te działania nie mogą być oderwane od rzeczywistości – komentuje Kabzińska.
Problemy występują przy ubieganiu się o pożyczkę. Instytucje finansowe dosyć nieufnie podchodzą do podmiotów ekonomii społecznej. – Pożyczkodawcy raczej rzadko przekazują pieniądze firmom społecznym, patrzą bowiem na ofertę, a biznesplany przedsiębiorców społecznych często pozostawiają wiele do życzenia – wskazuje Czuchryta.

Na jaką formę prawną najlepiej się zdecydować, tworząc przedsiębiorstwo o charakterze społecznym

Stowarzyszenie, fundacja i spółdzielnia socjalna to trzy najczęściej wybierane formy prawne przedsiębiorstw społecznych. Ich zaletą jest to, że mogą być założone przez każdego z nas. Prawniczka Dorota Ulikowska mówi, na co zwrócić uwagę przy zakładaniu tych organizacji.

Stowarzyszenie – to dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie w celach niezarobkowych, opierające swoją działalność na pracy społecznej członków.

Ważne:

Aby założyć stowarzyszenie, musimy zebrać 15 osób.

Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach z zastrzeżeniem, że dochód z tej działalności będzie przeznaczony na cele statutowe, nie będzie przeznaczony do podziału między jego członków.

Fundacja – jest organizacją powołaną dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych (przy czym gospodarcze cele nie mogą być celami zarobkowymi). Majątek fundacji jest fundowany przez osobę fundatora, którym może być osoba fizyczna, a także osoba prawna.

Ważne:

Akt fundacyjny musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. Koszt – notariusz pobiera taksę notarialną, której wysokość zależy od wysokości majątku założycielskiego – min. 100 zł, gdy majątek założycielski wynosi do 3 tys. zł.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą służącą realizacji jej celów, przy czym wartość jej środków majątkowych przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 złotych. Środki uzyskane z działalności gospodarczej powinny być przeznaczone na działalność statutową.

Spółdzielnia – jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może również prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska.

Ważne:

Spółdzielnię socjalną może założyć co najmniej pięć osób spełniających określone warunki, jednak nie więcej niż pięćdziesiąt osób. Osoby mogące założyć spółdzielnię socjalną należą do specyficznej kategorii osób wykluczonych społecznie. Zatem zanim podejmą decyzję o wspólnym prowadzeniu przedsiębiorstwa powinny się zastanowić, co chcą robić?

W rozumieniu prawa cywilnego spółdzielnia jest osobą prawną, ma więc zdolność do czynności prawnych, a zatem może być podmiotem praw i obowiązków oraz może za pomocą własnych działań nabywać prawa i obowiązki. Spółdzielnie socjalne, tak jak inne spółdzielnie działające w Polsce, funkcjonują jako przedsiębiorstwa. Podlegają więc tym samym przepisom, które dotyczą przedsiębiorstw.

Zasada, zgodnie z którą jednemu członkowi przysługuje tylko jeden głos, uniemożliwia zdominowanie procesu podejmowania decyzji przez jednego współwłaściciela. Gwarantuje ona wszystkim członkom jednakowy wpływ na decyzje.