Pod naciskiem Unii Europejskiej wszystkie te sektory są liberalizowane. Problem w tym, że nie odczuwamy praktycznie żadnych efektów w postaci rosnącej konkurencji.
Najlepszym przykładem może być rynek energii elektrycznej. Teoretycznie o klienta rywalizuje kilkunastu dostawców, ale w praktyce ceny niewiele się od siebie różnią.
Wojna o tory
Odwrotna sytuacja miała miejsce w przewozach pasażerskich na kolei. Oddanie 16 samorządom udziałów w Przewozach Regionalnych zaowocowało otwartą konkurencją, która jednak przerodziła się w wojnę cenową PR z państwową spółką PKP Intercity. Na szkodliwej dla przewoźników niekontrolowanej rywalizacji skorzystali pasażerowie. Nie nacieszyli się jednak długo podróżami za połowę ceny sprzed pojawienia się konkurencji. Wycieńczone walką o pasażera spółki przestały regulować bieżące płatności. Część tanich pociągów wypadła z rozkładów jazdy.
Reklama
To w opinii Dariusza Nachyły z Deloitte argument za tym, by na rynku kolejowym konkurencja odbywała się o rynek, zamiast na rynku. Do tego jednak potrzebne są wieloletnie przetargi ogłaszane przez zamawiających przewozy – samorządy lub resort infrastruktury.
Gaz zmonopolizowany
Nawet namiastki konkurencji nie ma na rynku gazowym. Dominuje Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo. Ceny paliwa ustalane są na zasadzie taryf zatwierdzanych przez Urząd Regulacji Energetyki. Jak tłumaczy Marek Woszczyk, wiceprezes URE, instytucja staje w ten sposób w obronie interesów odbiorców gazu, zastępując wolnorynkowe mechanizmy regulacji cen. Jednak paradoksalnie obecna konstrukcja taryfy blokuje rozwój konkurencji.
Taryfę kalkuluje się w taki sposób, że jest ona niższa od ceny droższego gazu z importu i wyższa niż tańszego gazu krajowego. Efekt: każda firma, która chciałaby konkurować z PGNiG, korzystając jedynie z importowanego gazu, nie byłaby w stanie utrzymać takiej taryfy jak monopolista.
Blokad na drodze do faktycznej demonopolizacji tego rynku w Polsce jest więcej. Chodzi m.in. o brak infrastruktury. Problemami są wykorzystany w 100 proc. system gazowy i brak komercyjnych magazynów na obowiązkowe rezerwy.
Paradoksalnie kontrolowanie cen przez państwo w niektórych przypadkach może jednak przynosić odbiorcom korzyści. Tak jest w przypadku taryf na energię elektryczna dla klientów indywidualnych (ceny dla przedsiębiorstw zostały uwolnione).
Wolność, ale ograniczona
Do największej liberalizacji doszło na rynku kolejowych przewozów towarowych. Już od 2007 roku firmy z UE mogą praktycznie bez żadnych ograniczeń jeździć po polskich torach i jeżdżą, co roku odbierając część rynku państwowemu PKP Cargo. Tutaj jednak największym hamulcem dla rozwoju rynku są ceny za dostęp do torów, kształtowane przez Urząd Transportu Kolejowego, które w Polsce należą do najwyższych w Europie.
Jeszcze inna sytuacja ma miejsce na rynku pocztowym, który zostanie otwarty w 2013 roku. Jednak konkurencja już się na nim toczy od kilku lat. Operatorzy alternatywni obeszli przepisy gwarantujące monopol Poczcie Polskiej na listy do 50 gram dzięki dołączaniu do przesyłek metalowych blaszek (by zwiększyć ciężar listów i formalnie spełniać wymogi prawne). Ceny nie poszły w dół, ale wejście na rynek konkurencji wymusiło na Poczcie Polskiej szybszą restrukturyzację i poprawę jakości usług.
Jak wynika z analizy firmy doradczej Roland Berger Strategy Consultants, całkowite otwarcie rynku pocztowego nie musi przynieść rewolucji. Wszystko dlatego, że operatorzy prywatni konkurują przede wszystkim tam, gdzie są pieniądze – czyli w miastach.
OPINIA
Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel
prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Nauczeni reguł wolnorynkowych klienci czekają na oznaki świadczące, że rynek energii jest konkurencyjny – czyli na lepszą jakość i niższe ceny. Niestety skomplikowane rachunki, zawiłe procedury reklamacyjne i niejasne taryfy studzą te nadzieje.
Rynek w Polsce ma specyficzną strukturę, a jej zrozumienie jest niezwykle ważne dla budowania konkurencji. Procesy konsolidacyjne, które miały miejsce w latach 2006 – 2007, doprowadziły do powstania czterech pionowo zintegrowanych grup energetycznych, zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej, jej dystrybucją oraz obrotem, a także jednego podmiotu będącego naturalnym monopolistą na rynku przesyłu energii. W tak silnie skoncentrowanym sektorze do pobudzenia konkurencji może przyczynić się częściowa prywatyzacja. Przy mocnych czterech grupach dywersyfikacja właścicieli daje szansę na realną konkurencję.
Niedawna sprzedaż przez Skarb Państwa 16 proc. akcji spółki Enea, zapowiadany debiut giełdowy akcji Tauronu czy rozpoczęty niedawno proces prywatyzacji spółki Energa to działania, które realnie wpływają na zmiany struktury rynku energii .
Z drugiej strony, uruchamiając te procesy, nie wolno zapominać o ochronie konkurencji. Jeśli mamy mówić odpowiedzialnie o uwalnianiu rynku energii, nie możemy myśleć o zgodzie na kolejne konsolidacje umacniające i tak już silnych graczy.
/>
/>