Tam, gdzie zabraknie państwa, wkracza biznes
Niepubliczna edukacja przeżywa podobny boom do tego, który ma za sobą prywatna opieka zdrowotna. Rodzice wolą dopłacać do szkoły, niż zaufać politykom.
Mimo niżu demograficznego z roku na rok powstaje coraz więcej niepublicznych szkół. Kiedy pięć lat temu uczyło się w nich zaledwie 122 tys. uczniów, to dziś jest ich ponad 161 tys., i to mimo ogólnego spadku liczby dzieci w wieku szkolnym.
Ta tendencja widoczna jest we wszystkich województwach. W ostatnich pięciu latach z mapy zniknęło 2,2 tys. placówek edukacyjnych, z czego samych podstawówek zlikwidowano tysiąc. Edukacja nie znosi jednak próżni. Dla przykładu w województwie pomorskim w ciągu sześciu lat liczba niepublicznych szkół wzrosła z 231 do 314. W tym samym czasie tych publicznych ubyło 154. W Małopolsce z 3093 szkół publicznych od 2007 r. zostało 2810. Za to liczba placówek niepublicznych zwiększyła się z 536 do 606. Takie przykłady można mnożyć. Weźmy same podstawówki. Na Śląsku w ciągu ostatnich siedmiu lat zniknęły 54 publiczne podstawówki, założono w ich miejsce 30 niepublicznych. I nawet tam, gdzie liczba publicznych się nie zmniejszała, tych niepublicznych i tak rosła. W opolskim do niepublicznych podstawówek w tym roku szkolnym poszło dwukrotnie więcej uczniów niż sześć lat temu.
Paradoksalnie przyczyną jest właśnie zmniejszająca się liczbą uczniów. Dla porównania 5 lat temu we wszystkich typach placówek edukacyjnych było blisko 5,5 mln uczniów. Z kolei w zeszłym roku naukę rozpoczęło już tylko 4,6 mln. – W takiej sytuacji na rynku przetrwają tylko najlepsi – mówi Marek Pleśniar, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty. Stąd zdarza się, że dyrektorzy – jak to określa Pleśniar – uciekają do przodu i tworzą placówkę niepubliczną na miejsce publicznej, której groziła likwidacja. – Uzupełniają tym samym lukę, której państwo czy samorząd nie zagospodarowały – tłumaczy.
Marek Olszewski ze Związku Gmin Wiejskich przyznaje, że samorządy się na to chętnie godzą, bo prowadzenie takiej placówki jest kilkukrotnie tańsze. I podaje przykład, że zamiast 12 nauczycieli na 60 uczniów w szkole niepublicznej może być ich 7, a to dlatego, że nie obowiązuje w niej Karta nauczyciela. – Gminom nie opłaca się utrzymywać małych szkół. Najdroższy uczeń, jak wynika ze statystyk, kosztuje nawet 20 tys. zł rocznie, a Ministerstwo Edukacji Narodowej na każdego ucznia przeznacza ok. 5,6 tys. zł – dodaje Olszewski. W prywatnych szkołach różnicę pokrywa czesne płacone przez rodziców.
Jest jeszcze jeden istotny powód takiego boomu. – To efekt zapotrzebowania, jakie sygnalizują sami rodzice. Coraz więcej osób nie jest zadowolonych z tego, co oferuje edukacja publiczna, i szuka dla swoich dzieci po prostu lepszych szkół. Czasem decydują się na współzałożenie szkoły społecznej albo po prostu wolą zapłacić za edukację prywatną – mówi Joanna Białobrzeska, która swoją szkołę podstawową Didasko założyła w 1996 r.
Do wyboru szkół niepublicznych rodziców skłania nie tylko ich większy komfort, ale choćby wyniki na testach. Na sprawdzianie, czyli egzaminie kończącym szkołę podstawową, średni wynik testów w szkołach niepublicznych wynosił 27,1 pkt, zaś w publicznych – 22,6 pkt na 40 możliwych do zdobycia.
Za naukę w szkole niepublicznej trzeba jednak płacić, i to często niemałe sumy. Już samo wpisowe to kilkaset złotych, do tego comiesięczne czesne uiszczane zwykle przez wszystkie 12 miesięcy w roku. Jego wysokość waha się od 300 do 4,6 tys. zł za miesiąc nauki. I to jest trzecim motywem rozwoju branży edukacyjnej – biznes.
– Jesteśmy świadkami powstawania podobnego do prywatnej opieki zdrowotnej czy prywatnych uczelni rynku niepublicznej edukacji powszechnej – podkreśla Białobrzeska. – I to rynku, na którym jest jeszcze wiele miejsca do zagospodarowania. Bo o ile w dużych miastach jest już sporo niepublicznych szkół, o tyle w tych mniejszych pierwsze dopiero zaczynają się pojawiać. Widać to też w statystyce. Szkolnictwo niepubliczne obejmuje zaledwie niecałe 4 proc. populacji uczniów.
*** Od dawna się mówi, że gminy muszą dopłacać do swoich zadań oświatowych. Związek Powiatów Polskich wyliczył, że w 2011 r. do ich realizacji dopłaciły ze źródeł innych niż subwencja oświatowa lub dotacje rządowe aż 10,6 mld zł. Środki z państwowych dotacji są wystarczające jedynie dla 119 gmin (4,9 proc.), 93 powiatów (29,6 proc.) oraz jednego miasta na prawach powiatu (Krosno) i jednego województwa (małopolskie).
Szkoły prywatne: w Azji to norma, w Europie coraz bardziej popularne
Największy odsetek szkół prywatnych w krajach objętych badaniem PISA (Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów, organizowany co trzy lata) znajduje się w Macau i Hongkongu: ponad 90 proc. W Europie prywatnych szkół najwięcej jest w Belgii (69 proc.), Holandii (63 proc.) i Irlandii (61 proc.).
Dwie trzecie holenderskich uczniów uczęszcza do szkół prywatnych. Ten trend utrzymuje się od prawie stu lat i jest efektem zapisów w konstytucji z 1917 r., która zrównała szkoły publiczne i prywatne. W momencie uchwalania ustawy zasadniczej większość uczniów korzystała z publicznej edukacji. Dekadę później proporcje były już odwrotne. Szkolnictwo prywatne w większości jest współfinansowane przez państwo. Wkład pieniędzy publicznych może sięgać 90 proc. budżetu szkoły. Zaledwie 1 proc. jednostek nie pobiera państwowych dotacji.
W Niemczech liczba uczniów w prywatnych szkołach wzrosła w ciągu dwóch dekad o 55 proc. – z 4,8 proc. do 7,9 proc., co odnotowano w Niemczech jako rosnący brak zaufania do szkolnictwa publicznego. Raport Fundacji Friedricha Eberta tłumaczy wzrost popularności szkół prywatnych szokiem PISA, od katastrofalnych dla niemieckich uczniów wyników badania z 2001 r. Prawo do zakładania Ersatzschulen, jak nazywają się w Niemczech prywatne szkoły, gwarantuje konstytucja. Większość jest dotowana przez państwo, w niektórych przypadkach w 100 proc. ich budżetu.
Szkoły prywatne w Wielkiej Brytanii zwane są niezależnymi, bo funkcjonują bez państwowego nadzoru. W 1223 szkołach uczy się 508,5 tys. uczniów. Większość z nich znajduje się na terenie Metropolii Londyńskiej (192) i na południowym wschodzie (359). Najmniej jest w Szkocji (32) i Walii (17). Od 2012 r. liczba uczniów (po kryzysowej zniżce) znów rośnie. Przeciętny koszt semestru to 4,6 tys. funtów.
Rosnący trend w liczbie szkół prywatnych dotarł do krajów skandynawskich, znanych z dobrze działającego systemu edukacji. W Norwegii na 607,5 tys. uczniów publicznych podstawówek i gimnazjów przypada 10 tys. uczęszczających do szkół prywatnych. Rodzice chętniej wybierają płatną edukację na późniejszych etapach nauki: na 180 tys. licealistów w szkołach publicznych przypada już 14 tys. prywatnych.
W tej analizie uwzględniono placówki do poziomu szkoły średniej.
/>