Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu weryfikacji prawa do świadczeń na rzecz rodziny dla cudzoziemców oraz o warunkach pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa autorstwa MSWiA we wtorek został opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji. W czwartek ma się nim zająć Stały Komitet Rady Ministrów.

Podstawowe założenia projektu

Propozycja zakłada powiązanie prawa do świadczenia wychowawczego (tzw. 800 plus) dla cudzoziemców z państw trzecich z aktywnością wnioskodawcy na rynku pracy i z nauką dzieci w polskiej szkole. Wprowadzane przepisy uzależniają prawo do świadczeń od aktywności zawodowej jedynie wnioskodawcy i nie odnoszą się do sytuacji zawodowej drugiego rodzica czy opiekuna dziecka.

Uwagi MRPiPS do projektu

Uwagi do projektu wniosła m.in. ministra rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk. W piśmie do Stałego Komitetu Rady Ministrów zwróciła uwagę na potrzebę rozszerzenia katalogu osób aktywnych zawodowo, który warunkuje dostęp cudzoziemców do świadczenia wychowawczego 800 plus oraz świadczenia „Dobry start”.

MRPiPS podkreśliło, że propozycja uwzględnia np. doktorantów, jednocześnie pomijając - jako osoby aktywne zawodowo - np. pracujących studentów zwolnionych jednak do 26. roku życia z opłacania składek, co - jak wskazał resort - może budzić zastrzeżenia z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości.

Resort zauważył również, że jako aktywne zawodowo, zgodnie z obecnym projektem, rozumiane będą osoby na umowach zlecenia, ale np. na umowach o dzieło już nie. W ocenie szefowej MRPiPS powiązanie prawa do świadczeń z aktywnością zawodową weryfikowaną w oparciu jedynie o dane posiadane przez ZUS jest wadliwe i prowadzi do nieuzasadnionej dyskryminacji np. pracujących uczniów i studentów.

Zdaniem MRPiPS weryfikację aktywności zawodowej powinno się prowadzić również w oparciu o dane posiadane przez organy podatkowe, orzeczenia i zaświadczenia.

Szefowa MRPiPS zaproponowała, by w projekcie zapewniono również dostęp do świadczenia wychowawczego dla wszystkich opiekunów dzieci z niepełnosprawnością. Według Agnieszki Dziemianowicz-Bąk, w tej kategorii, kryterium aktywności zawodowej powinno zostać spełnione na podstawie orzeczenia o niepełnosprawności.

Projekt ustawy w obecnym brzmieniu, jak napisano w piśmie, nie gwarantuje dostępu do świadczeń wszystkim opiekunom dzieci z niepełnosprawnościami na podstawie innych tytułów, np. prawa do renty, stąd proponowana zmiana zdaniem MRPiPS jest konieczna z punktu widzenia zgodności z konstytucją, a konkretnie z przepisami dotyczącymi praw osób z niepełnosprawnościami.

Do katalogu osób aktywnych zawodowo, zdaniem MRPiPS, powinni zostać wpisani studenci na podstawie zaświadczeń wydawanych przez uczelnie, bo osoby studiujące dziennie, np. studenci medycyny, czy prawa mogą nie mieć możliwości podjęcia pracy, czy płatnego zlecenia. „W mojej ocenie studenci nie powinni być traktowani gorzej w zakresie dostępu do świadczeń niż emeryci, renciści, osoby na etacie czy przedsiębiorcy” - napisała Dziemianowicz-Bąk.

W piśmie wskazano na potrzebę rozszerzenia katalogu o osoby na wszelkich umowach cywilnoprawnych i dodano, że danymi tych osób mogą dysponować organy podatkowe. Zaznaczono również, że projektodawca powinien rozszerzyć katalog osób aktywnych zawodowo o osoby na działalności gospodarczej nierejestrowanej - to np. korepetytorzy do 75 proc. minimalnego wynagrodzenia; osoby na bezpłatnych stażach; opiekunów wstępnych małoletniego, którzy są jedynymi opiekunami małoletniego na terytorium RP, a jednocześnie pobierają rentę lub emeryturę za granicą.

Projekt, zdaniem resortu, powinien również przewidywać że, aktywnością zawodową jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, jeśli podstawa, od której są opłacane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tego tytułu jest nie niższa niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zdaniem MRPiPS powiązanie aktywności zawodowej ze wskaźnikiem, jakim jest wynagrodzenie minimalne za pracę, powinno się odbywać w jednakowy sposób w przypadku przedsiębiorców i innych osób, np. podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Rozróżnienie tych podmiotów w odniesieniu do określonego procentu kwoty minimalnego wynagrodzenia jest według MRPiPS niezasadne.

Świadczenie „Dobry start” dla cudzoziemców

W opinii MRPiPS świadczenie „Dobry start” dla cudzoziemców nie powinno być uzależnione od aktywności zawodowej rodzica. „Z założenia program »Dobry start« ma być inwestycją w edukację dzieci zatem podstawą do skorzystania z tego programu powinna być jedynie przesłanka realizacji obowiązku edukacyjnego” - czytamy.

Resort zwrócił również uwagę, że przepis określający, że wypłata świadczenia następuje w terminie do 10. dnia kolejnego miesiąca po weryfikacji spełnienia warunku aktywności zawodowej wydaje się niemożliwym do realizacji przez ZUS z uwagi na terminy zgłaszania osób do ubezpieczeń społecznych przez pracodawców.

MRPiPS zaznaczyło, że niezrozumiałym jest dlaczego przedłużenie statusu obywatelom Ukrainy następuje jedynie do 4 marca 2026 r., skoro decyzja wykonawcza UE przedłuża status tymczasowej ochrony do 4 marca 2027 r.

Resort zauważył ponadto, że wątpliwości budzi szeroki dostęp do danych z rejestrów teleinformatycznych. Zaznaczył również, że w projekcie nie wskazano precyzyjnie m.in. przez jaki okres dane te będą przechowywane.

Weto prezydenta Karola Nawrockiego

Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu weryfikacji prawa do świadczeń na rzecz rodziny dla cudzoziemców oraz o warunkach pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa został opracowany po tym, jak pod koniec sierpnia prezydent Karol Nawrocki poinformował, że nie podpisał nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Swoją decyzję motywował m.in. tym, że świadczenie 800 plus powinni dostawać tylko ci Ukraińcy, którzy pracują w Polsce.

Zawetowana przez Nawrockiego nowelizacja ustawy zakładała przedłużenie ochrony tymczasowej udzielanej obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną do 4 marca 2026 r. Wynikało to z decyzji wykonawczej Rady UE z 25 czerwca 2024 r. Ponadto zakładała działania uszczelniające system udzielania pomocy. Chodziło m.in. o wykluczenie możliwości nadawania uprawnień obywatelom Ukrainy, którzy krótkoterminowo przekraczają granicę na podstawie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego.