Według danych Eurostatu w II kwartale 2022 r. wartość polskiego eksportu do Ukrainy wzrosła do 2,4 mld euro, osiągając mimo wojny historycznie najwyższy poziom. W porównaniu z analogicznym okresem 2021 r. wartość eksportu zwiększyła się o 870 mln euro (tj. o 56 proc.). Wzrost ten był zdecydowanie wyższy niż średnio całego polskiego eksportu (18,7 proc rdr) i jednocześnie najwyższy spośród głównych partnerów Polski. Wpłynęło to na awans Ukrainy w omawianym okresie na dziewiąte miejsce wśród odbiorców towarów pochodzących z Polski, najwyższe od czasu uzyskania niepodległości. Rekordowy był także udział Ukrainy w polskim eksporcie, który obecnie zwiększył się do 2,8 proc. (wobec 1,9 proc. w II kwartale 2021 r.). Trzeba zaznaczyć, że statystyka handlu zagranicznego nie obejmuje eksportu uzbrojenia.
Dane z marca i kwietnia br. nie wskazywały na takie wyniki eksportu do Ukrainy. W marcu, w pierwszym pełnym miesiącu działań wojennych, nastąpił głęboki spadek polskiego eksportu. Jego wartość zmniejszyła się aż o 45 proc. rdr. W kwietniu skala spadku eksportu została silnie ograniczona – w porównaniu z rokiem poprzednim zmniejszył się o 10 proc. Natomiast w kolejnych dwóch miesiącach można już było zaobserwować silny wzrost wywozu do Ukrainy – odpowiednio o 86 proc. i ponad 100 proc.
/>
To spektakularne przyspieszenie eksportu do Ukrainy nie zrekompensowało jednak w pełni silnych spadków eksportu do Rosji i Białorusi. W II kwartale wartość wywozu do Rosji zmniejszyła się o 1,1 mld euro rdr, a do Białorusi o ponad 160 mln euro. Łączna wartość eksportu do Ukrainy, Rosji i Białorusi zmniejszyła się o 370 mln euro.
Wojna zmieniła strukturę naszego eksportu do Ukrainy
W wojennych warunkach wzrost eksportu do Ukrainy miał charakter nietypowy. Wynikało to z kilku czynników.
Dynamika eksportu w poszczególnych grupach towarowych była silnie zróżnicowana – od wielokrotnych wzrostów do głębokich spadków. Silny wzrost wywozu dotyczył tylko nielicznych grup towarowych, co spowodowało zdecydowaną zmianę struktury eksportu do Ukrainy.
Natomiast w ponad połowie głównych grup towarowych (dwucyfrowych działów klasyfikacji HS) w II kwartale nastąpił spadek sprzedaży w porównaniu z rokiem poprzednim. Dotyczyło to grup o największym – obok pojazdów – znaczeniu w eksporcie do Ukrainy przed wojną, tj. maszyn i urządzeń mechanicznych oraz elektrycznych, a także wyrobów z tworzyw sztucznych. Według głównych kategorii (klasyfikacja BEC) głębokie spadki nastąpiły w eksporcie towarów konsumpcyjnych.
W II kwartale br. najważniejszą grupą w eksporcie stały się paliwa, na które przypadało 21 proc. eksportu do tego kraju (wobec zaledwie 2 proc. w analogicznym kwartale poprzedniego roku). Wynikało to przede wszystkim z silnego – 15-krotnego zwiększenia się wartości eksportu oleju napędowego oraz benzyny. Tę nietypową zmianę w naszym wywozie do Ukrainy spowodował duży deficyt paliw w Ukrainie w warunkach trwającej wojny. Z jednej strony nastąpiło zatrzymanie dostaw paliw z Rosji i Białorusi, z drugiej – duże zniszczenia infrastruktury przetwórstwa ropy naftowej w wyniku działań wojennych (m.in. zniszczona została jedna z największych rafinerii w Krzemieńczuku). Jednoczesna blokada portów czarnomorskich spowodowała przesunięcie dostaw z kierunku krajów Unii Europejskiej.
Drugą największą grupą w eksporcie do Ukrainy były pojazdy drogowe. Obejmowały one 18 proc. całego eksportu. Na duży wzrost wywozu w tym przypadku miała wpływ decyzja ukraińskiego parlamentu o zawieszeniu stawek celnych i podatku VAT przy imporcie samochodów. Jej celem było zwiększenie mobilności obywateli Ukrainy i ożywienie aktywności gospodarczej mikrofirm i małych przedsiębiorstw. W wyniku tej zmiany w okresie od kwietnia do czerwca br. z Polski do Ukrainy trafiło ponad 110 tys. używanych samochodów osobowych, tj. cztery razy więcej niż w II kwartale 2021 r. Ulgi te przestały obowiązywać z początkiem lipca, co oznacza, że w III kwartale można oczekiwać ponownego spadku ukraińskiego importu samochodów. Łącznie paliwa i pojazdy drogowe odpowiadały za 80 proc. wzrostu eksportu do Ukrainy w II kwartale 2022 r.
Wzrost eksportu odnotowano m.in. także w grupach obejmujących artykuły rolno-spożywcze. Najbardziej zwiększyły się dostawy świeżych warzyw. Wzrosty eksportu nastąpiły także w grupie obejmującej żywność o długich terminach przydatności do spożycia, tj. konserw mięsnych oraz makaronów, wody mineralnej i kawy.
Wyjątkowość tak silnego przyspieszenia polskiego eksportu do Ukrainy polega także na tym, że nastąpił w warunkach istotnego zmniejszenia się wartości obrotów handlowych Ukrainy. Według danych publikowanych przez WTO wartość ukraińskiego importu w II kwartale br. zmniejszyła się o 32 proc. rdr, a wartość eksportu o 46 proc. (w dolarach amerykańskich).
Polska najważniejszym unijnym partnerem handlowym Ukrainy
Skala wzrostu polskiego eksportu do Ukrainy wyróżniała się także na tle pozostałych gospodarek Unii Europejskiej. Według danych Eurostatu łączna wartość eksportu pozostałych krajów UE do Ukrainy zmniejszyła się w tym czasie o 14 proc. rdr.
/>
Poza Polską eksport na Ukrainę wzrósł jeszcze w ośmiu krajach Unii, m.in. na Słowacji, w Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech. Natomiast w 18 krajach w okresie od kwietnia do czerwca br. odnotowano spadek wywozu do Ukrainy w porównaniu z rokiem poprzednim. Najsilniej zmniejszyła się wartość eksportu Niemiec i Włoch.
W II kwartale 2022 r. Polska była największym eksporterem towarów na rynek ukraiński spośród krajów Unii Europejskiej. Na nasz kraj przypadało 36 proc. unijnego eksportu do objętej wojną Ukrainy (wobec 24 proc. w II kwartale 2021 r.). Polska była największym eksporterem spośród krajów UE w przypadku 59 spośród 97 grup towarowych (dwucyfrowych działów klasyfikacji HS). Sytuacja ta odzwierciedla przede wszystkim silne wsparcie, jakiego Polska udziela Ukrainie od początku rosyjskiej agresji. Polska jest obecnie zdecydowanie najważniejszym ogniwem łączącym gospodarkę ukraińską z Unią Europejską.
Od wybuchu wojny Państwowa Służba Statystyczna Ukrainy nie publikuje struktury geograficznej handlu zagranicznego. Jednak dane najważniejszych partnerów mogą wskazywać, że Polska w trakcie rosyjskiej agresji stała się najważniejszym partnerem handlowych Ukrainy. W 2021 r. najważniejszym partnerem handlowym Ukrainy były Chiny (12 proc. eksportu i 15 proc. importu). Jednakże chińskie dane wskazują na załamanie się obrotów handlowych z Ukrainą w ostatnich miesiącach. Według szacunków China Customs w II kwartale 2022 r. wartość obrotów chińsko-ukraińskich, licząc w dolarach amerykańskich, zmniejszyła się o ponad 80 proc. rdr.
Obrazu wojennego handlu z Ukrainą dopełnia duży wzrost importu z tego kraju. Według danych Eurostatu, wartość importu z Ukrainy zwiększyła się w II kwartale 2022 r. o blisko 600 mln euro rdr (57 proc.). Podobnie, jak w eksporcie, tak i w imporcie Polska była w omawianym okresie najważniejszym partnerem handlowym Ukrainy spośród unijnych gospodarek. Na nasz kraj przypadało 28 proc. ukraińskiego eksportu do UE. Jednocześnie Polska była najważniejszym odbiorcą ukraińskich towarów w 41 spośród 97 głównych grup towarowych.
W omawianym okresie najważniejszą grupą w imporcie z Ukrainy pozostały żeliwo i stal, głównie wyroby walcowane ze stali, które obejmowały w II kwartale 2022 r. łącznie 23 proc. wartości importu z tego kraju. Kolejne 10 proc. przypadało na rudę żelaza. Działania wojenne silnie jednak ograniczyły potencjał eksportowy ukraińskiego hutnictwa. Największe zakłady metalurgiczne doznały silnych zniszczeń albo znalazły się na terenach
/>
Duże znaczenie w imporcie z Ukrainy miały także produkty rolne, w tym przede wszystkim olej słonecznikowy (12 proc.), olej sojowy (4 proc.) oraz kukurydza (8 proc.). Duży wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano w paliwach – zwiększył się import energii elektrycznej, a w maju i czerwcu br. sprowadzono do Polski 85 tys. ton węgla.
Duży wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano w paliwach – zwiększył się import energii elektrycznej, a w maju i czerwcu br. sprowadzono do Polski 85 tys. ton węgla.
Względna stabilizacja sytuacji na froncie ukraińsko-rosyjskim oraz rosnące zainteresowanie polskich firm udziałem w odbudowie Ukrainy może podtrzymywać wzrostową tendencję w eksporcie. Eksportowi może też sprzyjać reorientacja struktury geograficznej ukraińskiego importu, polegająca na zwiększeniu się znaczenia importu z krajów UE w miejsce dostaw z krajów pozaeuropejskich. Chociaż dynamika eksportu w kolejnych kwartałach może nie być tak spektakularna, jak można to było obserwować w II kwartale br., to prawdopodobnie wzrost wartości będzie dotyczył znacznie większej liczby grup towarowych.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP