Co dalej z orzeczeniami o niepełnosprawności? Zasady po zmianach wcale nie tak korzystne, jak zapowiadano

Zmiany wcale nie tak korzystne, jak zapowiadano

Zmiany w przepisach dotyczących orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, na które od dawna czekało wiele osób, już obowiązują. Niestety nie są tak korzystne, jak oczekiwano. Dlaczego tak się stało? W stanie prawnym obowiązującym przed nowelizacją, czyli przed 11 czerwca 2025 r. niepełnosprawność dziecka orzekało się na czas określony, nie dłużej jednak niż na okres do ukończenia przez dziecko 16 roku życia, a w przypadku osób dorosłych orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydawało się na czas określony lub na stałe. Zasada ta była źródłem wielu kontrowersji, bo orzeczenia na czas określony wydawano nawet wówczas, gdy stan zdrowia osoby poddawanej badaniu nie rokował poprawy klinicznej ani funkcjonalnej, podczas gdy w takich przypadkach należało wydać orzeczenie na stałe (na okres do ukończenia 16 roku życia). Tego rodzaju problemy najczęściej dotyczyły osób chorujących na tzw. choroby rzadkie, choć nie tylko. Jak wskazywano, konieczność systematycznego poddawania się badaniom i ocenie zespołów orzeczniczych była dla tych osób nie tylko kłopotliwa, ale wręcz uwłaczająca, a dodatkowo generowała dodatkowy tłok w kolejce oczekujących na badanie. Efekt końcowy tych działań był też taki, że osoby chorujące na te same choroby otrzymywały różne orzeczenia, co wpływało na zakres przysługujących im uprawnień i pomocy i różnicowało ich sytuację.

W związku z tymi problemami Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych wydał wytyczne dla zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności dot. kwalifikowania do niepełnosprawności osób cierpiących na rzadkie schorzenia genetyczne charakteryzujące się jednorodnym przebiegiem i nie rokujące zgodnie z aktualną wiedzą medyczną poprawy klinicznej ani funkcjonalnej (nr BON-IV.4263.61.2025.SJ), w których zobowiązał je do wydawania orzeczeń o stopniu niepełnosprawności na stałe (w odniesieniu do osób poniżej 16 roku życia– orzeczeń o niepełnosprawności do ukończenia przez nie 16 roku życia), w przypadkach, gdy chorują one na jedną z 208 chorób rzadkich ujętych na liście stanowiącej załącznik do wytycznych lub są dotknięte Zespołem Downa.

Orzeczenia o niepełnosprawności są już wydawane po nowemu

W ślad za tymi wytycznymi miała pójść niezbędna zmiana przepisów – i faktycznie tak się stało. Już 11 czerwca 2025 r. zaczęły obowiązywać znowelizowane regulacje wynikające z rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności. Jak się jednak okazało, choć miały one stanowić podstawę prawną do postępowania zgodnie z wytycznymi Rzecznika, ich brzmienie odbiega od tychże wytycznych. Ze znowelizowanych przepisów wynika bowiem, że:
1) osoby, które nie ukończyły 16 roku życia i nie zostały zakwalifikowane do żadnej z 208 rzadkich chorób genetycznych lub zespołu Downa otrzymają orzeczenie o niepełnosprawności na minimalny okres 3 lat;
2) osoby, które ukończyły 16 rok życia i chorują na jedną z 208 chorób o jednorodnym i niezmiennym przebiegu, wymienionych w załączniku do rozporządzenia, otrzymają orzeczenie o stopniu niepełnosprawności na co najmniej 7 lat, ale niekoniecznie na stałe, jak wynikało z wytycznych;
3) osoby, które ukończyły 16 rok życia i chorują na zespół Downa, otrzymają orzeczenie o stopniu niepełnosprawności na co najmniej 7 lat.
Jak z tego wynika, wobec osób dorosłych chorujących na jedną z 208 chorób wymienionych w załączniku do rozporządzenia, nie trzeba wydawać orzeczenia na stałe. To oczywiście nie oznacza, że nie można tego zrobić. Jest to w pełni dopuszczalne, jednak zależy wyłącznie od indywidualnej oceny zespołu orzeczniczego.