Rzecznik praw obywatelskich we wtorek przedstawił szefowi rządu postulaty Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego przy RPO dotyczące reformy psychiatrii dzieci i młodzieży.
Sytuacja w tym obszarze jest wciąż dramatyczna
"Pragnę wyrazić zadowolenie w związku z rozpoczęciem procesu wdrażania reformy psychiatrii dzieci i młodzieży. Nie jest bowiem tajemnicą, że sytuacja w tym obszarze jest wciąż dramatyczna i wymaga wprowadzenia szeregu zmian, a problemy zdrowia psychicznego młodych pacjentów są od lat przedmiotem szczególnego zainteresowania kolejnych Rzeczników Praw Obywatelskich" - zaznaczył RPO na początku wystąpienia.
Jak wyjaśnił, podczas ostatniego spotkania Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego przy RPO zwrócono uwagę na aspekty reformy, które - z uwagi na ich interdyscyplinarność resortową – RPO przedstawił Prezesowi Rady Ministrów oraz poprosił o rozważenie możliwości przekazania tych kwestii właściwym resortom.
Zwrócił uwagę, że eksperci wskazywali na wycenę świadczeń. "Oprócz samej kwoty wypłacanej przez NFZ za świadczone porady i leczenie, która w ocenie Specjalistów jest nadal zbyt niska, podstawową wadą reformy psychiatrii dzieci i młodzieży jest przyjęta zasada rozliczania – placówkom płaci się za liczbę wykonanych usług, a nie za objęcie opieką określonej grupy potrzebujących. Wprowadzenie całkowitego finansowania w drodze ryczałtu na populację, na wzór modelu finansowania, który z powodzeniem jest realizowany w ramach reformy psychiatrii dorosłych, obligowałoby poradnie do wzięcia odpowiedzialności za dostarczenie podstawowej opieki psychologiczno-psychiatrycznej dla określonej populacji młodzieży, bez ryzyka odsyłania pacjentów" - zaznaczył.
Co więcej, jak tłumaczył, powstająca sieć placówek powinna umożliwiać jej pracownikom współpracę ze środowiskiem lokalnym – w tym z placówkami oświatowymi oraz pomocą społeczną. Przytaczając opinię ekspertów zwrócił uwagę, że obecnie zawodzi koordynacja między dostępnymi formami leczenia, wsparciem społecznym i działalnością oświatową, które regulowane są przez odrębne ustawy, resorty, szczeble administracji oraz różne instytucje i organizacje.
Brak specjalistów, którzy zechcą podejmować pracę w ramach kontraktów z NFZ
Kolejny problem, który został zasygnalizowany przez RPO, dotyczy współpracy pomiędzy poszczególnymi poziomami referencyjnymi. Koordynacja musi dotyczyć nie tylko ośrodków środowiskowej opieki psychologiczno-psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży (I poziom referencyjny) z poradniami zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży i oddziałem dziennym (II poziom referencyjny), ale również z oddziałami całodobowymi (III poziom referencyjny), tak, aby zapewnić płynny przepływ informacji pomiędzy różnymi referencyjnymi poziomami opieki.
Wiącek ocenił, że koordynacja pomiędzy I i II poziomem referencyjnym odbywa się w ograniczonym zakresie lub nie ma jej wcale. Oprócz tego, pracownicy ośrodków środowiskowej opieki psychologiczno-psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży podejmują działania dla szerokiego spektrum trudności natury psychicznej i nie dysponują wystarczającym wsparciem innych specjalistów. Powoduje to rodzenie się chęci "przerzucania" pacjenta pomiędzy różnymi poziomami czy instytucjami.
Trzecia kwestia wyróżniona przez RPO to brak specjalistów, którzy zechcą podejmować pracę w ramach kontraktów z NFZ. Ocenił, że choć obserwuje się wzrost zainteresowania specjalizacjami z zakresu opieki psychiatrycznej i psychologicznej, to jednak nadal nie ma skutecznych rozwiązań, by skłonić lekarzy, terapeutów do podejmowania pracy w opiece finansowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
"Specjaliści wskazują również na brak systemowych rozwiązań i adekwatnego wsparcia — w zakresie profilaktyki w obszarze zdrowia psychicznego młodych ludzi. Dostępność leczenia jest niewątpliwie bardzo ważna, ale równie istotne znaczenie mają działania prewencyjne i edukacyjne prowadzone na co dzień w szkołach, jak również konsekwentne budowanie kultury dbania o dobrostan zdrowotny jako cel sam w sobie" - zaznaczył Wiącek.
Szkoła bagatelizuje problemy zdrowia psychicznego uczniów
Wskazał, że obecnie szkoła bagatelizuje problemy zdrowia psychicznego uczniów, a jeśli już ten temat się pojawia, to wyłącznie w kontekście kryzysów. Dodał, że pomija się całkowicie rolę szkoły, która powinna być miejscem, gdzie profilaktyka zdrowia psychicznego jest kluczowa, a wszyscy, którzy uczą się w niej i pracują, czują się bezpiecznie i swobodnie. "W wielu szkołach uczniowie nie mają możliwości skorzystania z kompetentnej pomocy psychologicznopedagogicznej" - zaznaczył.
Co więcej, zdaniem RPO nauczyciele nie zostali wyposażeni w odpowiednią wiedzę, narzędzia i kompetencje, żeby pracować na co dzień tak, aby dbać o dobrostan i reagować w sytuacji kryzysu. Tym samym powinno się zapewnić kadrze pedagogicznej system szkoleń w zakresie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Pozwoliłoby to na wzmocnienie kompetencji merytorycznych nauczycieli z zakresu profilaktyki oraz rozpoznawania problemów psychicznych co jest niezbędne, aby mogli konsekwentnie, stale i konkretnie reagować na problemy psychiczne uczniów oraz w odpowiednim momencie szukać wsparcia specjalistów.
Kolejne zagadnienie, które zostało zasygnalizowane w wystąpieniu do premiera Morawieckiego, dotyczy potrzeby powiązania reformy leczenia psychiatrycznego dzieci i młodzieży z reformą leczenia psychiatrycznego dorosłych. "Kryzys psychiczny dziecka jest na ogół sprawą rodzinną. Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku kryzysu dziecka, objęcie pomocą terapeutyczną czy nawet psychiatryczną dotyczyło też jego rodziców. Nader często, kryzys dziecka jest związany z zaburzonym domem czy zaburzoną szkołą" - wyjaśnił.
Ostatnim problemem, na który zwrócił uwagę RPO, jest potrzeba powołania podmiotu, który będzie koordynować wdrażaną reformę opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. Jego zadaniem byłoby prowadzenie systemowego, bieżącego nadzoru nad realizacją reformy, realizacja szkoleń dla różnych grup zawodowych zatrudnionych w poradniach, wsparcie merytoryczno-edukacyjne nowo powstałych podmiotów oraz koordynacja i opracowanie nowego standardu diagnostyczno-terapeutycznego.
Autorka: Aleksandra Kiełczykowska