Rodzice nie muszą się spieszyć z podziałem urlopów i świadczeń! PIP wyjaśnia

Gdy prawo daje czas i spokój

Rodzice nie muszą już działać w pośpiechu, gdy przychodzi na świat dziecko. Obowiązujące od 2023 r. przepisy Kodeksu pracy (art. 182¹ᵃ–182¹ᵈ) wprowadziły większą elastyczność w dzieleniu urlopów i zasiłków między rodziców.

Jak przypomina Państwowa Inspekcja Pracy, matka może zdecydować, że chce otrzymywać zasiłek macierzyński w wysokości 81,5% podstawy wymiaru, nawet jeśli nie składa od razu wniosku o urlop rodzicielski. To ważne ułatwienie, które pozwala rodzicom spokojnie ustalić plan opieki i uniknąć nerwowych decyzji zaraz po porodzie.

Prawo dostosowano do współczesnych realiów – dziś to już nie tylko matki biorą urlopy. Ojciec również ma indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego, niezależne od tego, czy matka pracuje zawodowo czy nie.

Równość w opiece – nie tylko na papierze

Zgodnie z art. 182¹ᵃ Kodeksu pracy, rodzice mają prawo łącznie do 41 tygodni urlopu rodzicielskiego (lub 43 tygodni przy porodzie mnogim).

Z tego:

• każdemu z rodziców przysługuje 9 tygodni nieprzenaszalnego urlopu – czyli takiego, którego nie może przekazać drugiemu rodzicowi,
• pozostałe tygodnie (32 lub 34) rodzice mogą podzielić według własnego uznania.

To rozwiązanie promuje równy udział obojga rodziców w wychowaniu dziecka, co potwierdza PIP – ojcowie coraz częściej korzystają ze swoich 9 tygodni. Jeśli tego nie zrobią, ta część przepada, bo – jak mówi przepis – jest to indywidualne prawo każdego z nich.

Urlop rodzicielski – elastycznie i bez stresu

Rodzice mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego w różnych częściach – maksymalnie pięciu – zgodnie z art. 182¹ᶜ Kodeksu pracy. Nie trzeba wykorzystywać go od razu po urlopie macierzyńskim. Wystarczy, że urlop zostanie wykorzystany do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. Co ważne, ojciec ma prawo do urlopu rodzicielskiego niezależnie od statusu zawodowego matki (art. 182¹ᵃ § 6 k.p.).

Rodzic, który chce z niego skorzystać, musi – zgodnie z art. 182¹ᵈ k.p. – złożyć wniosek co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu.

Państwowa Inspekcja Pracy zwraca uwagę, że te przepisy w praktyce umożliwiają elastyczne planowanie opieki nad dzieckiem, co szczególnie cenią rodziny, w których oboje rodzice są aktywni zawodowo.

Zasiłek macierzyński – jak uniknąć straty

Wysokość świadczeń określa ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (j.t. Dz.U. z 2025 r., poz. 501 ze zm.). Zgodnie z jej art. 30a oraz art. 31 ust. 2–4:

• zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70% podstawy wymiaru,
• jeśli matka w ciągu 21 dni po porodzie złoży wniosek o zasiłek za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego (bez 9 tygodni należnych ojcu), może otrzymać 81,5% podstawy wymiaru,
• jeśli w pierwszym roku życia dziecka żaden dzień urlopu rodzicielskiego nie zostanie wykorzystany, matce przysługuje jednorazowe wyrównanie do 100% podstawy za okres urlopu macierzyńskiego.

Zasiłek za 9 tygodni nieprzenaszalnych przysługujących ojcu (lub matce – w jej części) wynosi zawsze 70% podstawy wymiaru.

To rozwiązanie zapewnia rodzicom zarówno stabilność finansową, jak i elastyczność w podejmowaniu decyzji – bez ryzyka utraty świadczeń.

Opieka nad dzieckiem – dwa dni, które robią różnicę

Zgodnie z art. 188 Kodeksu pracy, każdy pracownik wychowujący dziecko do 14. roku życia ma prawo w każdym roku kalendarzowym do 2 dni lub 16 godzin płatnego zwolnienia od pracy.

To zwolnienie można wykorzystać jednorazowo lub podzielić – np. jedno z rodziców weźmie dzień wolny, drugie wykorzysta pozostały. Zasada jest prosta: łączny wymiar zwolnienia nie może przekroczyć 2 dni lub 16 godzin rocznie, a rodzice nie mogą korzystać z niego w tym samym czasie.

Jak zaznacza PIP, to często niedoceniane, ale bardzo praktyczne prawo, z którego warto korzystać np. podczas choroby dziecka, szkolnych spotkań czy wizyt lekarskich.

Co komu przysługuje? Podsumowanie

Matka dziecka:

• Urlop macierzyński – 20 tygodni (art. 180 k.p.) z zasiłkiem 100% podstawy wymiaru.
• Urlop rodzicielski – część z 41 tygodni (lub 43 przy porodzie mnogim) – z czego 9 tygodni nieprzenaszalne przysługują ojcu.
• Zasiłek 70% lub – przy wniosku złożonym w ciągu 21 dni od porodu – 81,5% podstawy wymiaru (art. 31 ust. 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych).
• Możliwość podziału urlopu na maksymalnie 5 części (art. 182¹ᶜ k.p.).
• Prawo do 2 dni (16 h) opieki nad dzieckiem do 14 lat (art. 188 k.p.).

📌 Ojciec dziecka:

• Prawo do 9 tygodni nieprzenaszalnego urlopu rodzicielskiego (art. 182¹ᵃ § 4 k.p.).
• Może wykorzystać część wspólną urlopu (z puli 41/43 tygodni), jeśli rodzice tak postanowią.
• Zasiłek za 9 tygodni – 70% podstawy wymiaru.
• Może korzystać z urlopu niezależnie od zatrudnienia matki (art. 182¹ᵃ § 6 k.p.).
• 2 dni (16 h) płatnego zwolnienia na opiekę nad dzieckiem (art. 188 k.p.).

Wspólne prawa rodziców:

• Łączny wymiar urlopu rodzicielskiego – 41 tygodni (43 przy porodzie mnogim).
• Możliwość dzielenia urlopu na 5 części (art. 182¹ᶜ k.p.).
• Wniosek o urlop – 21 dni przed rozpoczęciem (art. 182¹ᵈ k.p.).
• Prawo do zwolnienia na opiekę nad dzieckiem do 14 lat – 2 dni lub 16 godzin łącznie (art. 188 k.p.).

Opisane zasady – choć obowiązują już od 2023 roku, wciąż są dla wielu rodziców odkryciem. Kodeks pracy daje dziś więcej swobody, elastyczności i równości między matką a ojcem. Rodzice mogą dzielić się urlopami, planować opiekę według potrzeb i korzystać z przysługujących im zasiłków bez obaw o utratę świadczeń.

Jak podkreśla Państwowa Inspekcja Pracy, kluczem jest świadomość przepisów – bo tylko wtedy można w pełni wykorzystać prawa, które mają ułatwić łączenie życia rodzinnego z zawodowym.

Źródło: Państwowa Inspekcja Pracy, miesięcznik „Inspektor Pracy” nr 10/2025 opubl. www.pip.gov.pl