Rosja, choć dotychczas słabo radziła sobie w wojnie informacyjnej przeciw Ukrainie i Zachodowi, to wciąż posiada zaawansowane zdolności do prowadzenia operacji wpływu – mówi w wywiadzie dr Magnus Hjort, który stoi na czele Szwedzkiej Agencji Obrony Psychologicznej.
Pomysł powołania agencji obrony psychologicznej pojawił się w 2020 roku i wypłynął z komisji śledczej, w której był pan główny sekretarzem. Dwa lata później pomysł ten zrealizowano i powołano Szwedzką Agencję Obrony Psychologicznej, na której czele dziś pan stoi. Choć Agencja ta zajmuje się w dużej mierze walką z dezinformacją, to w jej nazwie podkreśla się aspekt obrony psychologicznej. Dlaczego?
Obrona psychologiczna w Szwecji to koncepcja wywodząca się z czasów II wojny światowej, mająca na celu przeciwdziałanie wojnie psychologicznej (zagranicznej propagandzie), budowanie odporności społeczeństwa oraz woli oporu i obrony. We wczesnych dniach zimnej wojny zdecydowano, że Szwecja musi przygotować się do radzenia sobie z zagraniczną propagandą i dezinformacją na wypadek wojny, dlatego w 1954 roku powołano pierwszą rządową agencję obrony psychologicznej. Po zakończeniu zimnej wojny większość naszej tzw. obrony totalnej rozmontowano, w tym oczywiście również naszą obronę psychologiczną. W 2015 roku (w konsekwencji rosyjskiej agresji na Ukrainę z 2014 roku) zdecydowano, że Szwecja powinna odbudować swoje struktury obrony totalnej.
Gdy zaczęliśmy pracę w rządowej komisji, zastanawialiśmy się, czy tę nową agencję powinniśmy nazwać jakoś inaczej, być może odporności lub obrony informacyjnej. Czuliśmy jednak, że pojęcie obrony psychologicznej w Szwecji było już znane i akceptowane, dlatego zdecydowaliśmy się zasugerować szwedzkiemu rządowi, że nowa agencja powinna się nazywać Agencją Obrony Psychologicznej. Dziś mamy następującą definicję obrony psychologicznej: to zbiorowa zdolność społeczeństwa do stawiania oporu obcym szkodliwym działaniom informacyjnym skierowanym przeciwko Szwecji. W czasie wojny celem obrony psychologicznej jest uniemożliwienie atakującemu przełamanie naszego oporu i woli obrony poprzez dezinformację, propagandę i wojnę psychologiczną.
Wroga i zaplanowana dezinformacja jest często dostosowana do lokalnego kontekstu danego społeczeństwa i musi trafiać na podatny grunt. W Polsce takim podatnym gruntem są często trudne relacje historyczne z innymi narodami. Do jakich tematów w Szwecji najczęściej odnosi się wroga dezinformacja?
Rosja celuje w Szwecję przy pomocy szkodliwych wpływów informacyjnych od 2015 roku, stosując różne narracje, ale widzimy jedną główną intencję stojącą za tymi działaniami: wzbudzić w naszej populacji, szczególnie wśród najbardziej podatnych grup, nieufność wobec rządu, mediów oraz stworzyć polaryzację pomiędzy poszczególnymi grupami.
Najbardziej skuteczne narracje wpływu dotyczą tematów, o których dyskutuje się już w naszym społeczeństwie: niepokoje społeczne, przestępczość, problemy z imigracją czy terroryzm. Kolejną narracją jest to, że Szwecja (oraz Zachód) znajduje się w stanie upadku, dekadencji. Ostatnio Szwecja była oskarżana o islamofobię.
Jakie były najczęstsze próby wywierania szkodliwych wpływów informacyjnych w 2022 roku, który był dla Szwecji rokiem wyborczym?
W 2022 roku Rosja miała problemy w docieraniu do naszej populacji. Wykorzystanie mediów społecznościowych przez rosyjskie media państwowe zostało zablokowane z powodu sankcji Unii Europejskiej. Zatem Rosja miała bardzo ograniczony wpływ na wybory w Szwecji.
Z drugiej strony Szwecja była przedmiotem masowych kampanii wpływu ze strony islamistów, którzy atakowali nasze usługi społeczne oraz próbowali stworzyć polaryzację pomiędzy muzułmanami a innymi grupami w Szwecji oraz na świecie. Głównym aktorem wpływu był influencer z mediów społecznościowych, który nazywał się Shuoun Islamyiah („sprawy islamskie”). Ale także Iran i tzw. Państwo Islamskie przyłączy się i wzmacniały dezinformację mówiącą, szwedzki rząd porywa muzułmańskie dzieci w celu handlu o charakterze seksualnym lub aby umieszczać je w rodzinach LGBTQ albo zmuszać dzieci do stania się chrześcijanami. Była to największa i najbardziej toksyczna kampania dezinformacyjna, jaką kiedykolwiek widzieliśmy.
Jakie rodzaje obcych szkodliwych wpływów informacyjnych stanowią największe wyzwanie dla Szwedzkiej Agencji Obrony Psychologicznej dziś?
Rosja jest egzystencjalnym zagrożeniem dla wszystkich swoich sąsiadów, w tym dla Szwecji. Rosja, choć dotychczas słabo radziła sobie w wojnie informacyjnej przeciw Ukrainie i Zachodowi, to wciąż posiada zaawansowane zdolności do prowadzenia operacji wpływu i prawdopodobnie będzie próbowała odbudować swoją pozycję jako agresywnego i zdolnego do wywierania wpływów aktora w Europie.
Jak już wspomniałem wcześniej, islamistyczni aktorzy wpływu będą dalej celować w Szwecję, używając dezinformacji. Posiadają oni przewagę i możliwości docierania do populacji mówiącej po arabsku na całym świecie przy pomocy wielu mediów informacyjnych – mówimy tu o kanałach, które mają do miliona obserwujących.
Jakie są główne źródła wrogich działań dezinformacyjnych?
Zagraniczne mocarstwa próbują wpływać na Szwecję za pomocą oficjalnych przedstawicieli – to oświadczenia rzeczników rządów, ambasad, konsulatów, etc. Wykorzystywane są również tradycyjne media, jak i tzw. eksperci i dziennikarze udający neutralnych komentatorów. Dużą rolę odgrywają media społecznościowe: Telegram, Facebook, Twitter, YouTube, etc.
W jednym z wywiadów powiedział pan, że Rosja i Chiny często uciekają się do działań związanych z wpływem informacyjnym, ale można zauważyć też nowych aktorów. Jakich?
Iran jest wschodzącą gwiazdą na arenie wpływów informacyjnych. Państwo to przez lata kopiowało rosyjskie pomysły i obecnie wykorzystuje je przeciwko Szwecji oraz innym krajom. Arena operacji wpływu uległa także prywatyzacji. Istnieją firmy, które są w stanie sprzedać tego rodzaju usługi każdemu aktorowi.
Czy wojna w Ukrainie poprawiła odporność szwedzkiego społeczeństwa na obce wrogie wpływy informacyjne?
Tak, oszustwa I kłamstwa, które Rosja rozpowszechniała przed pełnoskalową inwazją, ujawniły jej intencje i metody operacji wpływu skierowanych do szwedzkiej populacji. Jesteśmy świadomi zagrożeń, mamy większą wiedzę na temat naszych słabości, zaś agencje i podmioty społeczeństwa obywatelskiego są skoordynowane, my zaś jesteśmy wściekli na to, co zrobili rosyjscy przywódcy.
Wielu obserwatorów uważa, że świat coraz bardziej wkracza w kolejną zimną wojnę, dlatego powinniśmy powrócić do pewnych starych metod. Czy to podejście zadziała w obszarze wojny informacyjnej, czy raczej potrzebujemy tu nowych rozwiązań?
Nie nazywałbym tego zimną wojną – tę mamy już za sobą. Dziś w Europie mamy wojnę. Szwecja przechodzi od zarządzania kryzysowego do obrony totalnej z powodu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. Ale nie ma agresywnej polaryzacji ze strony Zachodu (tak jak Rosjanie chcą, aby wszyscy myśleli), tylko postawa obronna przed najeźdźcą, który atakuje inne kraje. Dlatego powiedziałbym, że idziemy w kierunku nowej fazy gotowości i praktycznego radzenia sobie z agresywnym przeciwnikiem w Europie.
Europa jest inna, niż była kiedyś, krajobraz medialny ewoluował, internet, media społecznościowe zmieniły sposób, w jaki wchodzimy ze sobą w interakcje. Dlatego naprawdę nie możemy kopiować tego, co robiono w czasie zimnej wojny. Mamy Unię Europejską oraz inne potężne niewojskowe narzędzia, w tym wielką dawkę świadomości zagrożeń w domenie informacyjnej i cybernetycznej, jak również współpracę mającą na celu zwalczanie tych zagrożeń. Miejmy nadzieję, że Szwecja stanie się wkrótce członkiem NATO. Nie możemy się doczekać, aby wnieść nasz wkład w kolektywne bezpieczeństwo w Europie i na świecie.
Jakie działania uważa pan za najbardziej skuteczne pod względem budowy odporności społecznej?
Zwiększanie świadomości zagrożenia. Poprawa świadomości naszych własnych słabości oraz zmniejszanie ich. Koordynacja i współpraca w zakresie rozpoznawania i zwalczania szkodliwych wpływów. Proaktywna budowa struktur współpracy. Rozwijanie i wdrażanie narzędzi służących zwalczaniu szkodliwych wpływów oraz innych hybrydowych zagrożeń. Przykładem takich działań są nasze podręczniki dla dziennikarzy i osób związanych z komunikacją.
Magnus Hjort będzie prelegentem Europejskiego Forum Cyberbezpieczeństwa CYBERSEC 2023, które w dniach 21-22 czerwca 2023 roku odbędzie w Katowicach. Dziennik Gazeta Prawna jest patronem medialnym konferencji.
/>