10 technik manipulacji w miejscu pracy. Jak się przed nimi bronić?

1 Gaslighting to technika manipulacyjna polegająca na dezawuowaniu odczuć, postrzegania i pamięci ofiary. W praktyce manipulator często posługuje się takimi wyrażeniami, jak „To wszystko ci się tylko wydaje”, „Masz złą pamięć, to było inaczej”, „Wszystko sobie wyobraziłeś”, etc. Celem tej podstępnej techniki jest zaburzenie postrzegania rzeczywistości u ofiary. Manipulator będzie przekonywał swoją ofiarę, że wszystko co odczuwa i odbiera, jest niewłaściwe, oderwane od rzeczywistości. W reakcji na technikę gaslightingu ofiara zaczyna wątpić w swoje postrzeganie rzeczywistości.

Nie zawsze łatwo bronić się przed tą manipulacją od razu. Jednym ze sposobów jest zapisywanie swojego oglądu sytuacji i powrócenie do niego po jakimś czasie. Można również wątpliwą sprawę skonsultować z innymi, którym ufamy.

2 W repertuarze toksycznych zachowań wysoką pozycję zajmuje projekcja. Technika ta polega na tym, że manipulator, zamiast uznać własną odpowiedzialność za pewne niedociągnięcia i błędy, za wszelką cenę będzie chciał odsunąć od siebie ciężar odpowiedzialności, a co gorsza, przypisać go innym. Ten mechanizm obronny jest często stosowany przez osoby o osobowości narcystycznej, które nie potrafią przyznać się do błędu. Nie mają również interesu w tym, aby się zmienić, więc wszelkie próby racjonalnej dyskusji mogą zakończyć się niepowodzeniem. Osoby wykorzystujące technikę projekcji często grają w oskarżanie. Np. niewierny mąż będzie oskarżał żonę, że go okłamuje, a uchylający się od pracy pracownik będzie zarzucał szefowi, że w niewłaściwy sposób zarządza. Oskarżenia tego typu mają często charakter psychologicznego nadużycia, a niepewna ofiara może wziąć ciężar odpowiedzialności na siebie.

Jak bronić się przed projekcją? Przede wszystkim nie dokonuj „projekcji” własnego współczucia i empatii na toksyczną osobę. Nie przypisuj jej własnego systemu wartości, ponieważ to tylko zwiększa ryzyko, że zostaniesz wykorzystany. W wielu przypadkach jednym skutecznym rozwiązaniem może być zerwanie więzi i kontaktów z toksyczną osobą. Dzięki temu skupisz się na własnym oglądzie sytuacji oraz zaczniesz doceniać swoją własną tożsamość. Nie musisz żyć w polu czyjejś dysfunkcji.

3 Nie graj z gołębiem w szachy, bo bez względu na to, jak dobrze będziesz grał, to gołąb jednym ruchem przewróci wszystkie figury i narobi na szachownicę. To powiedzenie dobrze oddaje dynamikę dyskusji z manipulatorem. Nie oczekuj, że uda ci się przeprowadzić przemyślaną rozmowę z kimś, kto jest toksyczny. Lepiej od razu przygotuj się na konwersacyjną klęskę i chaos. Osobowości narcystyczne czy socjopaci będą używali różnych sposobów, aby zbić cię z tropu, ilekroć się z nimi nie zgadzasz. Mogą stosować argumenty ad presonam, projekcję, gaslighting, czy okrągłe argumenty. Cel? Zbicie pewności siebie, dyskredytacja i frustracja ofiary. Ważnym celem manipulatorów jest wytworzenie w ofierze poczucia winy. Po chwili dyskusji z manipulatorem zapomnisz, od czego w ogóle rozmowa się zaczęła.

Jak sobie z tym radzić? Najlepiej nie wchodzić w dyskusje. Dyskusja z ludźmi o osobowości narcystycznej jedynie dostarcza paliwa ich niezdrowym zachowaniom.

4 Osoby toksyczne często są intelektualnie leniwe. Zamiast brać pod uwagę różne perspektywy i niuanse, wolą generalizować w każdym obszarze, którego dotkniesz. Z czasem odnosisz wrażenie, że wszystko co powiesz, i tak nie ma znaczenia, bo jest niezgodne z wizją manipulatora. Tak stosowane generalizacje mają na celu unieważnienie tych doświadczeń, które nie pasują do założeń i uprzedzeń toksycznej osoby. Poza tym dzięki generalizacjom łatwiej utrzymać manipulatorowi status quo.

Aby rozbroić bombę generalizacji, warto sobie uświadomić, że rzeczywistość nie jest czarno-biała, a generalizacje taki właśnie pozór stwarzają. W gruncie rzeczy generalizacje są jedną z wielu perspektyw, które można odnaleźć w rzeczywistości, a które ktoś próbuje narzucić innym jako jedną obowiązującą wersję.

5 Z punktu widzenia manipulatora każde odmienne zdanie, opinię czy odczucia trzeba przekształcić w taki sposób, aby były świadectwem irracjonalności drugiej osoby. Służy temu technika sprowadzania argumentów do poziomu absurdu. Załóżmy, że nie spodobało Ci się zachowanie twojego współpracownika i prosisz go, aby w przyszłości reagował wobec Ciebie inaczej. W odpowiedzi słyszysz: „A Ty jesteś taki idealny?”. Dzięki temu manipulator osiągnął kilka celów na raz. Po pierwsze, odwrócił uwagę od problemu. Po drugie, zakwestionował Twoje odczucia i pokazał, że może jednak przesadzasz. Po trzecie, udało mu się skierować uwagę na Ciebie i tym samym odwrócić cel rozmowy. Po czwarte, nie odniósł się merytorycznie do uwagi, przez co sprawa została zawieszona w próżni.
Niekiedy manipulatorzy przypisują sobie umiejętność „czytania w myślach”. Mówią wówczas, że widzą, co myślisz, ale w gruncie rzeczy opierają się tylko na podstawie własnych odczuć, projektując je na ciebie.

Ważne jest, aby w takich sytuacjach postawić wyraźne granice. Czasem krótki komentarz i odcięcie się od rozmowy może być najlepszym rozwiązaniem.

6 Różnica pomiędzy konstruktywną, a destruktywną krytyką polega na tym, że ta druga zawiera atak personalny i ustalanie niemożliwych standardów. Często destruktywni krytycy nie chcą pomóc, ale uderzyć w ofiarę. Popularną strategią stosowaną przez manipulatorów jest czepianie się i stopniowe podnoszenie wymagań. Przy każdej okazji manipulator pokazuje, że nie jest zadowolony z efektów twojej pracy – nawet w sytuacji, gdy inni ją odpowiednio docenili. Wówczas manipulator wprowadza kolejne oczekiwanie, które ma dodatkowo go usatysfakcjonować, a ty – nierzadko w poczuciu winy lub w ambicji – chcesz udowodnić, że potrafisz.
Zrealizowałeś cel sprzedażowy? Nic z tego, to za mało, teraz czas na wyższy cel. Jesteś zadowolony z przebiegu rozmowy z klientami? Ależ skąd, można było zrobić to jeszcze lepiej. Ciągłe podnoszenie wymagań sprawia, że manipulatorzy mogą osłabiać twoje poczucie wartości i kontrolować cię poprzez wzbudzanie poczucia winy lub ambicji.

Lekarstwo? Doceń siebie i swoje osiągnięcia. Nie bierz pod uwagę tylko oceny manipulatora, ale zapytaj innych, którzy mają wgląd w twoją pracę. Uświadom sobie, że ktoś, komu nigdy nic się nie podoba, nie będzie usatysfakcjonowany twoją ciężką pracą. Tak naprawdę to nie ty masz problem. Jeśli manipulatorem jest twój szef, to może warto pomyśleć o zmianie stanowiska lub pracy? Ciągły stres zabija kreatywność, potencjał i zdrowie. Szkoda czasu na współpracę w manipulatorami.

7 Gdy kończą się inne możliwości wpływu, a manipulator czuje się coraz słabszy, może uciec się do wyzwisk. To szybka i skuteczna metoda osłabienia twojej pewności siebie i poczucia własnej wartości. Nieważne, że wyzwiska kojarzą się z niedojrzałością i z etapem piaskownicy, ale wciąż pozostają bardzo destrukcyjne. Tym bardziej destrukcyjne, im większa liczba osób miała okazję to usłyszeć. Wyzwiska niekiedy przyjmują formę pośrednią. Wówczas obiektem ataku nie jesteś ty jako osoba, np. „idiota”, „głupek”, ale twoja „idiotyczna” czy „głupia” opinia.

Jeśli w miejscu pracy spotkasz się z wyzwiskiem, nigdy nie wchodź we wzajemną pyskówkę, ale stanowczo odnieś się do problemu. Ważne jest przy tym, aby nie tolerować takich sytuacji i nie bagatelizować ich znaczenia. Najlepiej od razu odpowiedzieć, że nie życzysz sobie takich sytuacji. Jeśli to nie pomaga, a sytuacja się powtarza, warto zgłosić problem przełożonemu. Coraz częściej bowiem zdarza się, że powodem dyscyplinarnego zwolnienia jest niewłaściwe odnoszenie się do współpracowników.

8 Kolejną taktyką i jednocześnie przejawem utraty kontroli przez osoby toksyczne jest oczernianie. Jeśli manipulator nie może kontrolować myślenia ofiary, będzie chciał kontrolować, co otoczenie pomyśli na jej temat. Polega to na rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji i niszczeniu czyjejś reputacji. Celem takiej kampanii jest sytuacja, w której otoczenie powoli odcina się od ofiary. Niekiedy zdarza się, że sami przełożeni nastawiają przeciw sobie różne grupy w firmie, by zgodnie z zasadą „dziel i rządź” móc je lepiej kontrolować i zapobiegać solidarności.

Nie jest łatwo zapobiegać takim sytuacjom. Warto być uważnym i wsłuchiwać się w otoczenie i jego reakcje. Dobrą bronią przeciw oczernianiu jest przedstawianie faktów – jeśli wiemy, w jakim obszarze byliśmy oczerniani. Czasami dokuczanie i oczernianie przybiera formy skrajne, gdzie najlepszym wyjściem jest dokumentowanie ich i przekazanie sprawy prawnikowi.

9 Technika ta polega na wciąganiu do konfliktu osoby trzeciej, która obiektywnie oceni dany problem. Do triangulacji dochodzi np. w sytuacji arbitrażu czy poradnictwa małżeńskiego, co może mieć dobre skutki. Manipulatorzy jednak często wciągają do konfliktu znajome i przychylne osoby, którzy często przyjmują ich stronę. W efekcie ofiara zmanipulowanej triangulacji myśli, że skoro już dwie osoby ocenią daną sytuację odmiennie, to może jednak mają rację? Prowadzi to do osłabienia postrzegania rzeczywistości przez ofiarę oraz spadku poczucia jej własnej wartości. W rzeczywistości manipulatorom chodzi o to, aby uzyskać potwierdzenie własnej oceny danej sytuacji u innych, nie zależy im na rozwiązaniu problemu, tylko na obsesyjnym pokazaniu, że mają rację. Technika ta sprawia, że właściwa uwaga zostaje odciągnięta od sedna problemu, a skupia się na poszukiwaniu potwierdzenia i ocenach innych.

Jak się przed tym obronić? Warto sobie uzmysłowić, że trzecia osoba, która jest wciągnięta w triangulację przez manipulatora, także jest obiektem manipulacji, gdyż znajduje się pod jego wpływem i chodzi wyłącznie o potwierdzenie zdania manipulatora. W tej sytuacji najlepiej znaleźć kolejną osobę, która nie jest zaangażowana w sprawę.