Polacy zapłacą więcej za energię i paliwo. Polska musi wdrożyć ETS-2, by dostać unijne miliardy

Budżet Unii Europejskiej na lata 2028–2034: niemal dwa razy większy niż poprzedni

Trwają prace nad budżetem Unii Europejskiej na lata 2028–2034. Poprzednie WRF (2021–2027) wynosiły 1,2 biliona euro. Teraz Komisja proponuje plan niemal dwukrotnie większy. Ma on umożliwić:

• unowocześnienie unijnych inwestycji,
• lepsze powiązanie priorytetów krajowych z celami UE,
• wzmocnienie zdolności Europy do reagowania na rosnące wyzwania globalne i wewnętrzne.

Umowy Partnerstwa z Komisją Europejską – klucz do funduszy dla rządu

Największą część budżetu – aż 865 mld euro – stanowić będą tzw. plany partnerstwa krajowego i regionalnego. Aby otrzymać fundusze, każde państwo członkowskie musi podpisać z Komisją Europejską Umowę Partnerstwa – dokument określający strategię korzystania z unijnych środków.

Polska podpisała obecną umowę na lata 2021–2027 i regularnie składa raporty z jej realizacji (treść umowy, ostatnie sprawozdanie).

Aby skorzystać z pieniędzy w nowym budżecie, Polska będzie musiała zawrzeć kolejną umowę – jej treść stanie się przedmiotem negocjacji rządu Donalda Tuska. Będzie to zadanie szczególnie istotne, ponieważ budżet musi zostać zatwierdzony przed końcem 2027 r., a najbliższe wybory parlamentarne w Polsce odbędą się właśnie w październiku 2027 r.

Europejski Fundusz Konkurencyjności: UE chce dogonić USA i Chiny technologicznie

Dużą część środków – 409 mld euro – pochłonie Europejski Fundusz Konkurencyjności, zapowiedziany w 2024 r. przez przewodniczącą KE Ursulę von der Leyen. Program ten ma pomóc Unii nadrobić dystans technologiczny wobec USA i Chin. Opiera się na trzech filarach:

• Dekarbonizacja i zielone technologie – inwestycje w transformację energetyczną.
• Konkurencyjność gospodarki – rozwój innowacji i przemysłu.
• Obronność i bezpieczeństwo – w tym mobilność wojskowa, wzmocnienie przemysłu zbrojeniowego oraz ciągłość łańcuchów dostaw w sektorach strategicznych (biotechnologia, surowce krytyczne).

Globalny wymiar Europy: wsparcie dla Ukrainy, Bałkanów i nowych sojuszy

200 mld euro przeznaczono na Globalny wymiar Europy – program mający umocnić pozycję UE na świecie. Zakłada on m.in.:

• wsparcie krajów kandydujących do UE,
• inwestycje w reformy gospodarcze na Bałkanach Zachodnich,
• dalsze finansowanie Instrumentu na rzecz Ukrainy, która od 2022 r. formalnie ubiega się o członkostwo.

Budżet przewiduje także działania w regionie Morza Śródziemnego, w tym nowy pakt na rzecz współpracy, a także wsparcie inicjatyw pokojowych w Strefie Gazy, zmierzających do zawieszenia broni, uwolnienia zakładników oraz ostatecznego zakończenia konfliktu.

Inne programy i spłata zadłużenia

W ramach nowego budżetu przewidziano również:

• 49 mld euro na program Erasmus+ i AgoraEU oraz
• 293 mld euro na „inne programy”

w tym m.in.:

• Instrument „Łącząc Europę” (CEF),
• programy zdrowotne i na rzecz jednolitego rynku,
• badania jądrowe (Euratom),
• wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB),
• likwidację obiektów jądrowych i wsparcie terytoriów zamorskich.

Znaczną część budżetu – 196 mld euro – pochłonie spłata zadłużenia zaciągniętego w ramach NextGenerationEU, czyli funduszu odbudowy po pandemii COVID-19.

Co nowy budżet UE oznacza dla mieszkańców i rządów państw członkowskich?

Mieszkańcy UE zyskają m.in.:

• więcej środków na edukację i mobilność młodych (Erasmus+ większy o 50%),
• wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego, wolności mediów i ochrony środowiska (AgoraEU),
• szybszą reakcję na kryzysy i klęski żywiołowe,
• lepszy dostęp do mieszkań dzięki planom partnerstwa krajowego i regionalnego.

Państwa członkowskie otrzymają:

• uproszczony dostęp do funduszy, dostosowany do ich potrzeb,
• większą rolę samorządów w realizacji projektów,
• możliwość taniego pożyczania na inwestycje strategiczne (program Catalyst Europe),
• wsparcie dla niezależności energetycznej, innowacji i zdolności obronnych.

Praworządność jako warunek otrzymania środków z Unii Europejskiej

Po raz pierwszy praworządność będzie oficjalnym i bezwzględnym warunkiem wypłaty środków. Oznacza to, że wszystkie państwa muszą:

• zapewniać niezależność sądów,
• przestrzegać zasad podziału władzy,
• chronić prawa człowieka i swobody obywatelskie.

Bez spełnienia tych wymogów Komisja Europejska będzie mogła wstrzymywać finansowanie – tak jak miało to miejsce w przypadku Polski w związku z reformą sądownictwa.

Nowe źródła dochodów UE: ETS, CBAM i podatki sektorowe

Komisja Europejska zaproponowała pięć nowych źródeł dochodów budżetu UE. Wśród nich najważniejsze są:

• ETS – system handlu emisjami CO₂,
• CBAM – mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji,
• opłaty od niezebranych elektroodpadów,
• akcyza od wyrobów tytoniowych,
• składki od największych przedsiębiorstw działających na wspólnym rynku.

Unijny System Handlu Uprawnieniami do Emisji (ETS) to mechanizm „zanieczyszczający płaci”, ustanowiony dyrektywą 2003/87/WE. Zobowiązuje przedsiębiorstwa do posiadania uprawnień (EUA) na każdą tonę gazów cieplarnianych – uzyskiwanych bezpłatnie w limitach lub kupowanych na aukcjach (1 EUA = 1 tona CO₂). System obejmuje elektrownie, przemysł energochłonny, lotnictwo, transport morski i emisje m.in. CO₂, N₂O, PFC oraz metanu. Niedawno Komisja Europejskazaproponowała zmianę unijnego prawa o klimacie, zakładając ograniczenie emisji gazów cieplarnianych netto o 90% do 2040 r. Aktualna cena 1 tony CO₂ to ok. 72,45 EUR.¹

ETS-2 od 2027 roku: dodatkowe opłaty za paliwa i ogrzewanie w całej UE

W maju 2023 r. przyjęto nowy, odrębny system handlu uprawnieniami do emisji – ETS-2. Obejmuje on budynki, transport drogowy oraz paliwa wykorzystywane w innych sektorach przemysłowych, które dotąd nie podlegały istniejącemu systemowi EU ETS.

W praktyce oznacza to, że ETS-2 obejmie opłatami paliwa zużywane zarówno w transporcie drogowym, jak i w ogrzewaniu budynków – publicznych i prywatnych, mieszkalnych, usługowych, handlowych czy przemysłowych, które dotychczas nie były objęte unijnym systemem.

Polska może należeć do państw, w których skutki wprowadzenia ETS-2 będą szczególnie odczuwalne.²Z jednej strony mamy bowiem klimat wymagający większego zużycia energii cieplnej niż średnia unijna, z drugiej – wciąż największy w Europie udział węgla w ogrzewaniu domów, a jest to paliwo najbardziej emisyjne.

ETS-2 wejdzie w życie w 2027 r., jednak aby złagodzić jego skutki społeczne, powołano specjalny Społeczny Fundusz Klimatyczny o wartości 86,7 mld euro. Jego celem jest wsparcie gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu najbardziej dotkniętych wzrostem cen energii i paliw. Fundusz ma m.in. współfinansować dopłaty do rachunków, inwestycje w efektywność energetyczną, wymianę źródeł ciepła czy rozwój transportu publicznego.

Negocjacje budżetu UE: rola Polski i wyzwania dla rządu Donalda Tuska

Proces uchwalania budżetu przebiega w trzech krokach:

• Projekt – Komisja przedstawia propozycje aktów prawnych (WRF, zasoby własne, przepisy sektorowe).
• Negocjacje – Rada UE i Parlament Europejski uzgadniają wspólne stanowisko.
• Przyjęcie – wymaga jednomyślności państw członkowskich w kluczowych sprawach.

Polska – jak każde państwo – ma więc realny wpływ na kształt budżetu. Aby jednak skutecznie negocjować, musi równocześnie spełniać unijne standardy, w tym te dotyczące praworządności i wdrożenia ETS-2.

¹ https://tradingeconomics.com/commodity/carbon

² raport ets-2 koszty- autorami raportu są Wanda Buk - była podsekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji oraz Marin Izdebski - były dyrektor Departamentu Spółek Paliwowo-Energetycznych w Ministerstwie Aktywów Państwowych

https://commission.europa.eu/topics/budget/eu-budget-2028-2034-explained-priorities-funding-and-what-it-means-you_pl

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz.U. 2024 poz. 1505)

Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych oraz niektórych innych ustaw