Procedury podatkowe takie jak kontrola podatkowa i celno-skarbowa oraz postępowanie podatkowe powinny być przeprowadzane na podstawie i w granicach prawa procesowego, w tym przepisów Ordynacji podatkowej. To fundament należytej ochrony podatników przed nieuzasadnioną ingerencją przez organy władzy publicznej w chronione konstytucyjnie prawo własności. To właśnie prawo procesowe precyzyjnie określa zasady, w tym prawa i obowiązki, nie tylko podatnika, ale również organu podatkowego. Zasady te służą również temu, by zapewnić podatnikowi możliwość udziału w prowadzonych czynnościach oraz wyrażenia sprzeciwu wobec ustaleń organu podatkowego.
Uchwała NSA o zakresie pełnomocnictw szczególnych
Najlepszym przykładem roli przepisów procesowych w sporach z fiskusem są wyroki wydawane w konsekwencji podjęcia przez NSA uchwały, w której rozstrzygnięto budzące od lat wątpliwości zagadnienie prawne dotyczące zakresu pełnomocnictwa szczególnego. Chodziło o to, czy pełnomocnictwo szczególne złożone w toku kontroli podatkowej obowiązuje automatycznie również w postępowaniu podatkowym – czyli procedurze uruchamianej zwykle po kontroli podatkowej.
NSA orzekł, że niezależnie od tego, jak zakres pełnomocnictwa szczególnego jest sformułowany, należy je składać do każdej procedury osobno.
Jest to bardzo ważna kwestia, bowiem od tego, czy pismo organu podatkowego zostało prawidłowo doręczone (a więc m.in. od tego, czy zostało wysłane do pełnomocnika, czy bezpośrednio do podatnika) zależy, czy weszło ono do obrotu prawnego, a więc czy wywołuje jakiekolwiek skutki prawne.
Historia wątpliwości
Rozstrzygnięty przez NSA spór rozpoczął się w 2016 r., gdy wprowadzono różne rodzaje pełnomocnictw, w tym pełnomocnictwo ogólne (do reprezentowania podatnika we wszystkich sprawach podatkowych bez wyjątku) oraz pełnomocnictwo szczególne (wyłącznie do danej sprawy podatkowej). Okazało się wówczas, że różne organy podatkowe w różny sposób rozumieją „sprawę podatkową”.
W RSM Poland pracujemy z wieloma klientami z różnych zakątków kraju. W związku z tym, mamy kontakty z wieloma urzędami skarbowymi. I z własnego doświadczenia wiemy, że różne izby administracji skarbowej i podległe im urzędy w odmienny sposób stosowały przepisy o pełnomocnictwach szczególnych. W praktyce, część z nich uznawała, że niezależnie jak sformułowano zakres pełnomocnictwa szczególnego, nie obowiązuje ono w postępowaniu podatkowym, a część wręcz przeciwnie – pełnomocnictwa szczególne o szerokim zakresie automatycznie przenosiły do postępowań podatkowych.
Również sądy administracyjne nie były w tej kwestii jednomyślne, jednak zmieniło się to po wydaniu uchwały oraz opublikowaniu jej uzasadnienia.
Wyroki wydawane po uchwale
W Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych zaczynają pojawiać się wyroki i ich uzasadnienia uwzględniające tezę omawianej uchwały. Znaczna część z nich jest korzystna dla podatników. Przykładem jest wyrok WSA we Wrocławiu z 13 lipca 2022 r. o sygn. akt: I SA/Wr 434/21. Sprawa ta dotyczyła podatku od towarów i usług i podatnika, który – jak twierdził – utracił dokumentację w wyniku włamania, kradzieży i pożaru. Od kontrahentów udało mu się uzyskać duplikaty jedynie do niektórych faktur, a więc nie był w stanie okazać organowi podatkowemu części faktur potwierdzających, że miał prawo do odliczenia VAT. Organ podatkowy zakwestionował zatem jego rozliczenia.
Podatnik nie poddał się jednak i złożył skargę do WSA we Wrocławiu, który zwrócił uwagę na jeden bardzo poważny błąd organu podatkowego pierwszej instancji.
Sąd zauważył bowiem, że w aktach sprawy znajduje się pełnomocnictwo szczególne umocowujące pełnomocnika do działania "... we wszystkich sprawach toczących się z udziałem podatnika, w sprawie kontroli zobowiązań w zakresie podatku VAT”. Pełnomocnictwo to zostało złożone na etapie składania zastrzeżeń do protokołu kontroli podatkowej, mimo to organ podatkowy postanowienie o wszczęciu postępowania podatkowego przesłał właśnie pełnomocnikowi, co jest sprzeczne z przepisami Ordynacji podatkowej. W konsekwencji WSA we Wrocławiu stwierdził, że w ogóle nie doszło do wszczęcia postępowania podatkowego i uchylił decyzje organów podatkowych obu instancji, wobec czego podatnik nie jest zobowiązany do dopłaty podatku.
Praktyczne skutki uchwały dla podatników i organów podatkowych
Przykład ten stanowi najlepszą ilustrację roli przepisów procesowych. Pokazuje on, że podatnik – wbrew obiegowej opinii – nie stoi już na starcie na przegranej pozycji. Obie strony sporu, czyli podatnik i organ podatkowy, mają swoje obowiązki i prawa i obie strony sporu mogą domagać się od siebie wzajemnie ich respektowania.
Zadaniem profesjonalnego pełnomocnika jest zaś ochrona podatnika, na przykład poprzez identyfikowanie naruszeń organów podatkowych, w tym tych polegających na niedozwolonym przedłużaniu procedur, popełnianiu błędów przy ustalaniu stanu faktycznego, wyciąganiu całkowicie błędnych wniosków itd.
Niestety, naruszenia przepisów procesowych zdarzają się organom podatkowym nierzadko. Na blogu RSM Poland wskazywaliśmy już kilka takich przypadków w artykułach z serii „Sądy po stronie podatników, czyli przegląd historii prawdziwych”. Wśród opisywanych przez nas spraw znalazły się historia nieprawidłowego zawiadomienia o zawieszeniu terminu biegu przedawnienia, czy też wadliwie doręczonego rozstrzygnięcia. Stanowią one dowód na to, jak ważna jest dobra znajomość przepisów Ordynacji podatkowej i możliwość skorzystania ze wsparcia profesjonalnego pełnomocnika.
Katarzyna Stypa-Sadowska
Senior Tax Supervisor
/>