Czy wolno samodzielnie zburzyć bobrową tamę? Odszkodowanie za szkody wyrządzone przez bobry – jaką rekompensatę można uzyskać?

Bóbr na własnym gruncie może oznaczać spory problem dla właściciela

Kwestia obecności bobrów na terenach prywatnych jest ściśle regulowana przepisami krajowymi.

Rozporządzenie to zakazuje m.in.:

• zabijania bobrów,
• niszczenia, usuwania lub uszkadzania ich nor, żeremi i tam,
• płoszenia i niepokojenia tych zwierząt.

Położenie Polski w strefie klimatu umiarkowanego, łagodne ukształtowanie terenu i wielowiekowe tradycje rolnicze sprawiły, że duża część kraju została przekształcona w grunty rolne. Obecnie niemal połowa powierzchni Polski to tereny użytkowane rolniczo – pola uprawne, łąki i pastwiska – przecięte siecią rowów melioracyjnych, systemów drenarskich i rzek.

Dla właścicieli takich gruntów bobry mogą stanowić poważny problem. Osiedlenie się bobrów na pastwisku, przez które przepływa rzeka, może prowadzić do podtopień. Wysoki poziom wody wpływa negatywnie na zdrowie zwierząt hodowlanych, powodując choroby i ograniczając dostęp do świeżej trawy. W bobrowych zalewach mogą tonąć cielęta i inne młode zwierzęta. Nadgryzione drzewa również stanowią zagrożenie – zarówno dla zwierząt, jak i dla ludzi.

Działalność bobrów szkodzi też rolnikom uprawiającym pola – zalane grunty nie nadają się do uprawy, a aktywność zwierząt w sezonie wegetacyjnym może oznaczać znaczne straty.

Zagrożona może być także infrastruktura liniowa – drogowa, kolejowa i wodna. Bobry kopią nory w groblach, wałach i nasypach ziemnych, co prowadzi do naruszenia ich stabilności i szczelności. W skrajnych przypadkach może to grozić katastrofą budowlaną.

Bobry – naturalni inżynierowie środowiska

Z punktu widzenia środowiska obecność bobrów to jednak dobra wiadomość. To, czego często nie potrafią zrobić lokalne władze, bobry wykonują perfekcyjnie – i to bez faktury. Zwierzęta te są mistrzami małej retencji – ich działalność podnosi poziom wód gruntowych i przyczynia się do zwiększenia bioróżnorodności. W miejscach, gdzie tworzą się naturalne spiętrzenia wody, odradzają się siedliska bagienne, a wraz z nimi pojawiają się rzadkie gatunki ptaków, takie jak żurawie, kszyki czy słonki.

Szacuje się, że zdolności retencyjne krajowej populacji bobrów wynoszą około 70 mln m³ wody – tyle, ile mieści jezioro Gopło czy Ryńskie. Dla porównania: trzyletni program Wód Polskich dotyczący retencji w zlewniach rolniczych pozwolił na zatrzymanie ok. 32 mln m³ wody. Bobry więc realnie wspierają walkę ze skutkami suszy.

Bobry nie są gatunkiem zagrożonym – wręcz przeciwnie. W samym regionie śląskim populacja liczy ponad 7 tysięcy osobników, skupionych w blisko 2 tysiącach rodzin. Według danych GUS w całej Polsce żyje około 150 tysięcy bobrów.

Czy właścicielowi gruntów, na terenie których osiedliły się bobry, wolno legalnie rozebrać bobrową tamę?

Jak wcześniej zaznaczono, bobry są objęte częściową ochroną gatunkową. Oznacza to, że nie wolno samodzielnie niszczyć ich tam ani żeremi, ani ich płoszyć.

Jeśli jednak tama powoduje szkody – np. zalewa pola lub pastwiska – możliwe jest uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów ochronnych, wydawanego przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (RDOŚ), zgodnie z art. 56 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody.

Zezwolenie można otrzymać, jeśli:

• brak jest alternatywnych rozwiązań,
• działania nie zagrażają utrzymaniu populacji bobrów w dobrym stanie,

A także spełniona jest jedna z przesłanek indywidualnych, np.:

• konieczność ograniczenia poważnych szkód w uprawach, hodowli czy rybostanie,
• ochrona zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego,
• słuszny interes strony,
• nadrzędny interes publiczny (społeczny lub gospodarczy).

Wniosek o zezwolenie można pobrać tutaj:

Zezwolenie na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków objętych ochroną

Rozbiórka lub modyfikacja tam jest najmniej inwazyjnym sposobem regulacji stosunków wodnych i może skłonić bobry do przeniesienia się w inne miejsce. To ekologiczne rozwiązanie, które pozwala pogodzić ochronę przyrody z racjonalnym gospodarowaniem terenami rolnymi, leśnymi i rybackimi.

Zapory bobrowe na gruncie właściciela. Alternatywne rozwiązanie, dobre dla środowiska

Jednym z kompromisowych rozwiązań jest montaż rur przelewowych, które odprowadzają nadmiar wody gromadzący się powyżej tamy. Takie rozwiązanie pozwala utrzymać bezpieczny poziom wody, choć nie zawsze się sprawdza – zwłaszcza w rzekach górskich i wyżynnych o dużych spadkach.

Rury mogą się łatwo zatykać materiałem niesionym przez nurt, szczególnie podczas wezbrań. Wymagają więc regularnego monitorowania i czyszczenia. Dlatego stosuje się je tylko w wybranych miejscach, przy współpracy instytucji rządowych, samorządów, rolników i organizacji pozarządowych.

Kto może ubiegać się o odszkodowanie? Co należy zrobić aby otrzymać rekompensatę?

Ponieważ bobry są gatunkiem chronionym, za szkody wyrządzone przez nie w gospodarce rolnej i rybackiej odszkodowania w imieniu Skarbu Państwa wypłacają Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska (RDOŚ).

O odszkodowanie może ubiegać się każdy właściciel gruntów, na których doszło do strat – zarówno w uprawach, jak i w infrastrukturze hodowlanej (np. pastwiskach, stawach, pasiekach).

Aby otrzymać rekompensatę, należy złożyć wniosek o odszkodowanie do właściwego terytorialnie oddziału RDOŚ w terminie:

• do 2 dni roboczych – w przypadku szkód w zwierzętach,
• do 7 dni – w pasiekach lub gospodarstwach rybackich,
• do 7 dni (nie później niż 14 dni przed zbiorem) – w przypadku plonów,
• do 2 miesięcy – w pozostałych przypadkach.

Do wniosku należy dołączyć m.in.:

• kopię dokumentu potwierdzającego tytuł prawny do gruntu,
• dokumentację hodowlaną i oświadczenie o własności zwierząt (jeśli dotyczy),
• oświadczenie o posiadaniu uszkodzonego mienia,
• ewentualne pozwolenia wodnoprawne lub budowlane,
• oświadczenie o terminie zbiorów,
• pełnomocnictwo (jeśli dotyczy).

Warto również dołączyć:

• upoważnienie dla pracowników RDOŚ do wejścia na teren nieruchomości,
• kopię mapy ewidencyjnej lub szkic działek,
• zdjęcia dokumentujące szkody.

Wzór wniosku o odszkodowanie znajduje się tutaj:

Wniosek o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez bobry

Po złożeniu wniosku pracownik RDOŚ dokonuje oględzin terenu, a rzeczoznawca majątkowy szacuje wysokość odszkodowania. Po ustaleniu kwoty następuje wypłata środków na wskazany rachunek bankowy.

Ile wynosi rekompensata za szkody wyrządzone przez bobry? Wysokość odszkodowania

Wysokość odszkodowania zależy od rodzaju i rozległości strat. Ustalana jest przez rzeczoznawcę majątkowego wyłanianego w drodze przetargu. Kwoty mogą sięgać od kilku do nawet kilkuset tysięcy złotych – w zależności od skali szkód.

W 2018 roku Skarb Państwa wypłacił 22,5 mln zł odszkodowań za szkody wyrządzone przez bobry. Rok później kwota ta wzrosła do 26,5 mln zł, co stanowiło 90% wszystkich odszkodowań za szkody wyrządzone przez gatunki chronione.

W 2024 roku tylko w regionie Warmii i Mazur wypłacono 8,3 mln zł z tego tytułu – przy łącznej sumie odszkodowań za szkody wyrządzone przez zwierzęta wynoszącej ponad 9,1 mln zł.

Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gdańsku

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2022 poz. 2380)

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2024 poz. 1478)