rozwiń >

Czym jest bezpłatna pomoc prawna?

Bezpłatna pomoc prawna i bezpłatne poradnictwo obywatelskie to system wsparcia dla osób, które nie są w stanie samodzielnie pokryć kosztów wizyty u prawnika. Skorzystać mogą:

  • osoby fizyczne znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej,
  • osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, które w ciągu ostatniego roku nie zatrudniały pracowników.

Aby otrzymać pomoc, wystarczy złożyć proste oświadczenie o braku możliwości opłacenia prawnika. W przypadku przedsiębiorców dochodzi jeszcze deklaracja, że w ostatnich 12 miesiącach nie zatrudniali pracowników. Oświadczenie składa się:

  • pisemnie – w punkcie porad,
  • ustnie – jeśli korzystamy z porady zdalnie.

Dodatkowo, osoby ze znaczną niepełnosprawnością ruchową lub trudnościami w komunikowaniu się będą mogły otrzymać pomoc także poza punktem porad.

Zdalna pomoc prawna – nowość w systemie

Do tej pory możliwość uzyskania porady prawnej przez telefon czy internet była ograniczona – można było z niej korzystać tylko w czasie epidemii lub stanu nadzwyczajnego. Teraz stanie się to rozwiązaniem stałym. Porady będą udzielane:

  • w punktach stacjonarnych – 5 dni w tygodniu, co najmniej przez 4 godziny dziennie (z wyjątkiem dni ustawowo wolnych),
  • zdalnie – za pomocą telefonu lub internetu.

Jeśli jednak sprawa wymaga analizy dokumentów, adwokat lub radca prawny może poprosić o osobiste stawiennictwo w punkcie. W razie ponownego wprowadzenia stanu epidemii czy stanu nadzwyczajnego starosta będzie mógł zdecydować, że porady odbywają się wyłącznie zdalnie.

Obowiązki dla prawników oraz aplikantów

Adwokaci i radcowie prawni będą musieli dokumentować składane oświadczenia osób korzystających z pomocy – w taki sposób, by nie można ich było powiązać z kartą sprawy.

Nowelizacja otwiera także drogę do zdobywania doświadczenia przez osoby, które ukończyły studia prawnicze i mają odpowiednią praktykę. Mogą one udzielać porad, o ile spełniają wymagania ustawowe i nie były karane. W takim przypadku osoba korzystająca z pomocy zostanie poinformowana, że poradę udziela nie adwokat czy radca, ale specjalista z innym przygotowaniem prawniczym.

Jak skorzystać z darmowej porady prawnej?

System bezpłatnej pomocy obejmuje:

  • poradnictwo obywatelskie,
  • pomoc prawną,
  • mediację.

Obecnie, w całej Polsce działa około 1500 punktów porad – w każdym powiecie. Aby umówić się na wizytę, wystarczy:

  • zadzwonić na specjalny powiatowy numer,
  • wysłać wiadomość e-mail na adres podany przez powiat,
  • skorzystać z formularza internetowego na stronie zapisy-np.ms.gov.pl
  • zapisać się osobiście w starostwie.

Na miejscu trzeba będzie złożyć krótkie oświadczenie o braku możliwości opłacenia prawnika.

Zmiany konsekwencją kontroli NIK

Najwyższa Izba Kontroli pod koniec 2024 r. wskazała, że system nieodpłatnej pomocy prawnej działał mało efektywnie. Według raportu:

  • prawnicy udzielali średnio tylko jednej porady dziennie,
  • często dyżury odbywały się w miejscach niedostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami,
  • powiaty nie prowadziły skutecznych działań informacyjnych, więc wielu ludzi w ogóle nie wiedziało o możliwości skorzystania z bezpłatnej pomocy.

Nowelizacja ma poprawić ten stan rzeczy, uprościć procedury i sprawić, że pomoc będzie faktycznie dostępna dla każdego, kto jej potrzebuje.

Od kiedy nowe zasady?

Większość przepisów wejdzie w życie 1 stycznia 2026 r.. Jedynie część dotycząca finansów państwa zacznie obowiązywać dzień po ogłoszeniu ustawy.

Raport NIK o nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwie 31 października 2024

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2025 r. o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej