Wcześniejsze emerytury dla nauczycieli. Nowe zasady i warunki. Sprawdź, kiedy przejdziesz na świadczenie

Możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę dotyczy wybranych roczników, które musiałyby czekać na świadczenie aż do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Przepisy te zostały uchylone w 2009 roku, jednak dzięki nowelizacji Karty Nauczyciela, powróciły w nieco zmienionej formie, dając uprawnionym nauczycielom możliwość skrócenia ścieżki zawodowej. Prawodawca określił precyzyjnie grupy, które mogą skorzystać z nowych regulacji.

Zasady przyznawania wcześniejszych emerytur dla nauczycieli

Warunki uzyskania wcześniejszej emerytury nauczycielskiej zostały uregulowane w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2024 r. poz. 986). Zgodnie z art. 88a ust. 1, nauczyciele po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż powszechny, jeżeli spełnią łącznie następujące warunki:

• rozpoczęli przed 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego,
• posiadają okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.

Należy podkreślić, że świadczenie przysługuje wyłącznie osobom, które nie nabyły jeszcze prawa do powszechnej emerytury, a także muszą udokumentować fakt, że nie przysługuje im prawo do wcześniejszej emerytury z art. 88 ust. 2a KN. Wniosek o emeryturę należy złożyć przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Etapy wprowadzania emerytur dla nauczycieli

Prawo do wcześniejszej emerytury dla nauczycieli wprowadzane jest etapami, a konkretna data przejścia na świadczenie zależy od daty urodzenia. Zgodnie z art. 93c Karty Nauczyciela, na wcześniejszą emeryturę mogą przejść:

• od 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r.,
• od 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1966 r., a przed 1 września 1969 r.,
• od 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1969 r.

Nauczyciel, który osiągnie powszechny wiek emerytalny, nie będzie mógł skorzystać z tego uprawnienia. Wniosek o emeryturę stażową składa się po rozwiązaniu stosunku pracy, co jest warunkiem koniecznym.

Emerytura stażowa a świadczenie kompensacyjne

Przez wiele lat alternatywą dla wcześniejszej emerytury było nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Jest to rodzaj zabezpieczenia socjalnego, które, w przeciwieństwie do emerytury stażowej, nie zamyka subkonta w ZUS, co oznacza, że zgromadzone na nim środki podlegają dziedziczeniu. Warto zwrócić uwagę na to, że wysokość obu świadczeń może się różnić. ZUS i Związki Zawodowe Oświaty wskazują, że świadczenie kompensacyjne może być często korzystniejsze finansowo. Sąd Najwyższy wielokrotnie orzekał w kwestiach uprawnień emerytalnych, podkreślając, że "każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i brać pod uwagę nie tylko staż, ale też inne czynniki, w tym wiek i rodzaj wykonywanej pracy." (Wyrok SN z 11 października 2022 r., sygn. akt III USK 180/22).

Nauczyciel na emeryturze i praca w szkole

Nauczyciel, który skorzystał z wcześniejszej emerytury, może nadal pracować, jednak z pewnymi ograniczeniami. Zgodnie z przepisami, zatrudnienie takiej osoby na stanowisku nauczyciela jest możliwe tylko za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Dodatkowo, jeśli przychód z pracy przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w danym kwartale, Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawiesi wypłatę świadczenia. Należy także pamiętać, że podjęcie pracy w wymiarze przekraczającym połowę obowiązkowego wymiaru zajęć może skutkować zawieszeniem wypłaty emerytury, nawet bez względu na wysokość uzyskanego przychodu.

Wysokość świadczenia emerytalnego dla nauczycieli

Wysokość emerytury stażowej jest kwestią, która budzi wiele pytań. Eksperci wskazują, że będzie ona niższa od emerytury powszechnej, ponieważ kapitał zgromadzony na koncie ubezpieczonego jest dzielony przez mniejszą liczbę miesięcy statystycznego trwania życia. Na przykład, emerytura stażowa 58-letniej nauczycielki z 30-letnim stażem pracy będzie niższa niż emerytura, którą otrzymałaby, gdyby pracowała dłużej, do powszechnego wieku emerytalnego.

ZUS i orzecznictwo w sprawie emerytur stażowych

Kwestia wcześniejszych emerytur dla nauczycieli wielokrotnie była przedmiotem sporów sądowych. Na przykład, Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że brak spełnienia wszystkich formalnych warunków w odpowiednim terminie nie może być jedyną podstawą do odmowy przyznania świadczenia. ZUS, zgodnie z orzecznictwem, ma obowiązek wnikliwie badać każdy przypadek, aby nie dopuścić do sytuacji, w której osoba uprawniona traci świadczenie z powodu drobnego uchybienia formalnego.