Emerytura po zmarłym małżonku a staż małżeński. Sprawdź, kiedy przysługuje Ci tzw. renta rodzinna

W polskim systemie ubezpieczeń społecznych nie istnieje pojęcie „emerytury po mężu” w dosłownym tego słowa znaczeniu. Potoczne określenie odnosi się do świadczenia zwanego rentą rodzinną. Przysługuje ona członkom rodziny osoby zmarłej, która w chwili śmierci miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Świadczenie to jest również dostępne dla bliskich osoby, która spełniła warunki do przyznania jednego z tych świadczeń. Renta rodzinna ma za zadanie zrekompensować bliskim utratę dochodów, które zapewniała im osoba zmarła. W praktyce, pojęcia te są często używane zamiennie.

Kto ma prawo do renty rodzinnej?

Prawo do renty rodzinnej jest uregulowane w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2023 poz. 2486). Zgodnie z jej przepisami, świadczenie to przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci:

• miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,

• spełniała warunki wymagane do przyznania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,

• pobierała emeryturę pomostową, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny.

Przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy, co ułatwia spełnienie warunków.

Do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny zmarłego, w tym:

1) wdowa/wdowiec,

2) Dzieci własne, drugiego małżonka i przysposobione,

3) Wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie

Emerytura po zmarłym małżonku a staż małżeński

Staż małżeński nie ma wpływu na przyznanie renty rodzinnej po zmarłym mężu w Polsce. O przyznaniu świadczenia decydują inne warunki, takie jak osiągnięcie przez wdowę 50 lat życia (lub orzeczona niezdolność do pracy) albo wychowywanie uprawnionych dzieci, a także to, aby w momencie śmierci męża pozostawali w związku małżeńskim we wspólności małżeńskiej.

Czym różni się renta rodzinna od innych świadczeń?

W polskim systemie prawnym istnieją różne formy wsparcia finansowego, które mogą być mylone z rentą rodzinną. Poniżej przedstawiamy kluczowe różnice:

• Renta rodzinna a renta dożywotnia: Renta rodzinna jest świadczeniem z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które przysługuje po śmierci ubezpieczonego. Renta dożywotnia jest natomiast formą comiesięcznego świadczenia wypłacanego przez Fundusz Hipoteczny w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. Renta dożywotnia nie ma więc nic wspólnego ze świadczeniami emerytalno-rentowymi, a jej wysokość zależy od wartości nieruchomości, a nie od składek ubezpieczeniowych.

• Renta rodzinna a 500+ dla seniora: Renta rodzinna to świadczenie ubezpieczeniowe. 500+ dla seniora, a właściwie świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, to forma pomocy społecznej wypłacanej osobom, które ukończyły 18 lat i posiadają orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Wysokość renty rodzinnej – od czego zależy?

To, ile wynosi renta rodzinna, jest bezpośrednio uzależnione od liczby osób uprawnionych do jej otrzymania. Świadczenie to stanowi procent z emerytury, którą pobierałby zmarły. Zgodnie z art. 74 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie następujących kryteriów:

Wysokość renty rodzinnej, podobnie jak inne świadczenia emerytalno-rentowe, ulega corocznej waloryzacji, która odbywa się 1 marca. W ten sposób świadczenie jest dostosowywane do bieżących warunków ekonomicznych, zwłaszcza inflacji.

Wybór świadczenia a kwestia zbiegu uprawnień

Jednym z najczęstszych pytań, jakie pojawia się w kontekście renty rodzinnej, jest możliwość jednoczesnego pobierania własnej emerytury i świadczenia po zmarłym małżonku. Prawo polskie nie przewiduje możliwości jednoczesnego pobierania obu świadczeń. Zgodnie z art. 95 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, osoba uprawniona do więcej niż jednego świadczenia emerytalno-rentowego (np. swojej własnej emerytury i renty rodzinnej) ma prawo do wyboru tego, które jest dla niej korzystniejsze. Oznacza to, że wdowa lub wdowiec może porównać kwoty i zdecydować się na to, które zapewnia wyższy miesięczny dochód.

Warto podkreślić, że renta rodzinna może zostać zmniejszona lub zawieszona, jeśli osoba uprawniona osiąga dodatkowe przychody. Zgodnie z art. 104 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, renta rodzinna może być zmniejszona w przypadku osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale, a zawieszona w przypadku przekroczenia 130% tego wynagrodzenia. To ważna informacja dla pracujących seniorów.

Orzecznictwo sądowe w tej kwestii jest spójne. Przykładowo, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2011 r. (sygn. akt I UK 342/10) potwierdził, że wybór świadczenia jest prawem uprawnionego, a ZUS nie może go narzucić. Podkreślono również, że zmiana wyboru świadczenia jest możliwa w dowolnym momencie, o ile nie upłynął termin przedawnienia.

Procedura i wymagane dokumenty. Co należy złożyć w ZUS?

Aby uzyskać rentę rodzinną, należy złożyć odpowiedni wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Procedura ta jest regulowana przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego oraz wewnętrznymi regulacjami ZUS.

Lista niezbędnych dokumentów:

• Wniosek o rentę rodzinną (formularz ZUS-ER-RD): Wniosek można pobrać ze strony internetowej ZUS lub w najbliższej placówce Zakładu.

• Dokument potwierdzający datę zgonu zmarłego: Najczęściej jest to skrócony odpis aktu zgonu.

• Dokumenty potwierdzające pokrewieństwo:

- Akt małżeństwa (dla wdowy/wdowca).

- Akty urodzenia dzieci (dla dzieci, wnuków, rodzeństwa).

• Dokumenty potwierdzające wiek osoby ubiegającej się o świadczenie: dowód osobisty lub inny dokument tożsamości.

• Dokumenty potwierdzające niezdolność do pracy: orzeczenie o niezdolności do pracy wydane przez lekarza orzecznika ZUS (jeśli wniosek składany jest z tego tytułu).

• Zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły: w przypadku dzieci, które ukończyły 16 lat i kontynuują naukę.

Kompletny wniosek wraz z dokumentacją należy złożyć w najbliższej terenowej jednostce organizacyjnej ZUS. Wniosek można dostarczyć osobiście, listownie lub za pośrednictwem platformy elektronicznej ZUS PUE. Zgodnie z art. 118 ust. 1a Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ZUS wydaje decyzję w sprawie przyznania renty w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do jej wydania.

Renta rodzinna to kluczowe świadczenie, które ma na celu finansowo zabezpieczyć najbliższych po stracie bliskiej osoby. Choć potocznie nazywana emeryturą po mężu, w rzeczywistości jest to odrębne świadczenie, którego przyznanie zależy od spełnienia szeregu warunków, w tym wieku i pokrewieństwa. Należy dokładnie zweryfikować przysługujące prawa oraz złożyć wniosek, pamiętając, że nie można pobierać jednocześnie swojej emerytury i renty po zmarłym małżonku.

Nigdy nie pracowałam. Czy dostanę emeryturę po zmarłym małżonku?

Tak, można otrzymać rentę rodzinną (potocznie emeryturę po małżonku ), nawet jeśli nigdy się nie pracowało, ale trzeba spełnić określone warunki dotyczące wieku lub niezdolności do pracy oraz wychowywania dzieci. W chwili śmierci małżonka trzeba mieć ukończone 50 lat, być całkowicie niezdolnym do pracy, lub wychowywać dziecko/wnuka/rodzeństwo, które ma prawo do renty rodzinnej. Wniosek o to świadczenie należy złożyć w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Małżonek zmarł przed emeryturą. Czy przysługuje mi po nim świadczenie?

Po zmarłym małżonku, który zmarł przed emeryturą, możesz ubiegać się o rentę rodzinną, a nie emeryturę, pod warunkiem spełnienia określonych warunków dotyczących wieku, niezdolności do pracy lub opieki nad dziećmi, oraz pozostawania we wspólnocie małżeńskiej w chwili śmierci męża. Wniosek o rentę rodzinną należy złożyć w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci małżonka, składając odpowiedni dokument (np. wniosek ZUS-Rp2) wraz z wymaganymi załącznikami, takimi jak akt zgonu i akt małżeństwa.