Nie tylko spadek. Oto, co Ci się należy po zmarłym małżonku

Utrata współmałżonka to moment, w którym należy zadbać o swoją przyszłość finansową. Oprócz dziedziczenia majątku, uprawnieni członkowie rodziny mogą ubiegać się o liczne świadczenia pieniężne. Kluczowe jest, aby znać swoje prawa i wiedzieć, gdzie i o jakie wsparcie można wnioskować. Chociaż formalności mogą wydawać się przytłaczające, świadomość przysługujących nam praw pozwoli na sprawniejsze przejście przez ten trudny proces.

Renta rodzinna. Bezpieczeństwo po stracie małżonka

Najważniejszym i najczęściej wykorzystywanym świadczeniem po śmierci małżonka jest renta rodzinna. Powszechnie nazywana emeryturą wdowią, w rzeczywistości jest świadczeniem z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które ma na celu zrekompensowanie utraty dochodów, jakie zapewniała osoba zmarła. Prawo do renty rodzinnej jest uregulowane w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2023 poz. 2486).

Do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny zmarłego, w tym:

• Wdowa/wdowiec - musi w chwili śmierci małżonka ukończyć 50. rok życia lub być całkowicie niezdolna do pracy, albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej, które nie ukończyło 16 lat (w przypadku nauki w szkole 25 lat), lub jest całkowicie niezdolne do pracy.
• Dzieci własne, drugiego małżonka i przysposobione - do 16. roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki w szkole do 25. roku życia. bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub 25 lat (w trakcie nauki).
• Wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie - muszą spełniać te same warunki co dzieci własne. Dodatkowo, dziecko musi zostać przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej rok przed śmiercią osoby zmarłej (chyba że śmierć była wynikiem wypadku).

Wysokość renty rodzinnej – od czego zależy?

Wysokość renty rodzinnej jest bezpośrednio uzależniona od liczby osób uprawnionych do jej otrzymania. Świadczenie to stanowi procent z emerytury, którą pobierałby zmarły. Zgodnie z art. 74 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie następujących kryteriów:

Wysokość renty rodzinnej, podobnie jak inne świadczenia emerytalno-rentowe, ulega corocznej waloryzacji, która odbywa się 1 marca. W ten sposób świadczenie jest dostosowywane do bieżących warunków ekonomicznych, zwłaszcza inflacji.

Zasiłek pogrzebowy. Wsparcie na pokrycie kosztów pogrzebu

Zasiłek pogrzebowy to jednorazowe świadczenie, które przysługuje osobie lub instytucji, która pokryła koszty pogrzebu zmarłego. Jest to istotna pomoc finansowa w pierwszych, najtrudniejszych chwilach po stracie. Prawo do zasiłku mają między innymi członkowie rodziny, pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina lub powiat.

Wysokość zasiłku pogrzebowego jest stała i niezależna od faktycznie poniesionych kosztów. Obecnie wynosi on 4000 zł. Wniosek o zasiłek należy złożyć w ZUS w ciągu 12 miesięcy od daty śmierci. Do wniosku należy dołączyć m.in. skrócony odpis aktu zgonu, oryginały rachunków dokumentujących koszty pogrzebu oraz dokumenty potwierdzające pokrewieństwo lub związek ze zmarłym.

Pieniądze z OFE i subkonta ZUS. Dodatkowe środki dla uprawnionych

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że po śmierci bliskiego można również dziedziczyć środki zgromadzone na jego koncie w Otwartym Funduszu Emerytalnym (OFE) oraz na tzw. subkoncie w ZUS. Proces ten jest ściśle regulowany prawnie i często pomijany w formalnościach po śmierci.

• Środki z OFE: W pierwszej kolejności pieniądze z OFE są przekazywane na konto małżonka, o ile zmarły pozostawał w związku małżeńskim. Jeśli małżonkowie mieli wspólność majątkową, połowa środków jest transferowana na konto OPE wdowy/wdowca, a druga część podlega podziałowi między uposażonych, którzy zostali wskazani przez zmarłego za jego życia. Jeśli takich osób nie ma, środki wchodzą do masy spadkowej.

• Subkonto w ZUS: Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS. Zasady dziedziczenia są takie same jak w przypadku OFE. W pierwszej kolejności pieniądze trafiają do małżonka (o ile istniała wspólność majątkowa), a następnie do osób, które zostały wskazane jako uposażone.

Prawo do spadku i zachowku. Co to jest i komu przysługuje?

Spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych, które przysługiwały zmarłemu w chwili jego śmierci i przechodzą na jego następców prawnych. Prawa do spadku po zmarłym małżonku regulują przepisy Kodeksu cywilnego.

Dziedziczenie ustawowe

Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu, dziedziczenie następuje na podstawie ustawy. W pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci i małżonek. Małżonek dziedziczy w zbiegu z dziećmi, a jego udział w spadku nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości. Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, do spadku powołani są małżonek i jego rodzice.

Zachowek

Zachowek to instrument prawny, który chroni najbliższych członków rodziny zmarłego przed wydziedziczeniem. Nawet jeśli spadkodawca w testamencie pominął swojego małżonka, dzieci, lub wnuki, to przysługuje im prawo do zachowku. Jest to roszczenie pieniężne o równowartość pewnej części spadku, która by im przysługiwała, gdyby dziedziczyli ustawowo. Roszczenie o zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego (w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy – dwie trzecie).

Renta wdowia nie tylko po emerycie

Prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie zależy wyłącznie od tego, czy był on emerytem. Świadczenie to przysługuje również wtedy, gdy zmarły w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania:

• renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,

• emerytury, nawet jeśli jej nie pobierał.

To kluczowa informacja, ponieważ wielu uprawnionych mylnie zakłada, że świadczenie po zmarłym nie przysługuje, jeśli nie przeszedł on na emeryturę. W rzeczywistości, prawo do renty rodzinnej powstaje, jeśli zmarły opłacał składki i miał odpowiedni staż ubezpieczeniowy. ZUS przy ustalaniu uprawnień zakłada, że zmarły byłby całkowicie niezdolny do pracy, co ułatwia spełnienie warunków.

Utrata małżonka wiąże się z wieloma wyzwaniami, zarówno emocjonalnymi, jak i formalnymi. Prawo polskie oferuje jednak szereg zabezpieczeń, które mogą znacznie pomóc w tym trudnym okresie. Od renty rodzinnej, przez zasiłek pogrzebowy, aż po środki zgromadzone w OFE i na subkoncie ZUS, a także prawa do spadku i zachowku – wszystkie te świadczenia mają na celu zapewnienie finansowej stabilności najbliższym zmarłego. Kluczowe jest, aby uprawnieni byli świadomi swoich praw i w porę złożyli odpowiednie wnioski, aby móc skorzystać z przysługującego im wsparcia.