rozwiń >

Brak umów i nielegalne zatrudnienie

W 2024 roku ujawniono aż 14 600 przypadków nielegalnego zatrudnienia. Pracownicy często pracowali bez jakiejkolwiek umowy, a pracodawcy unikali obowiązku zgłaszania ich do ZUS. Takie praktyki odbierają pracownikom fundamentalne prawa – do urlopu, ubezpieczenia zdrowotnego czy zabezpieczenia emerytalnego. Nielegalne zatrudnienie to nie tylko rażące naruszenie przepisów, lecz także poważne zagrożenie dla stabilności socjalnej tysięcy osób.

Strefa wynagrodzeń: opóźnienia i braki składników

W ponad 15 300 przypadkach PIP ujawniła nieprawidłowości związane z wynagrodzeniem – najczęściej brak wypłaty dodatków za godziny nocne i nadliczbowe. Pracownicy często nie otrzymywali też pensji na czas. Tego rodzaju praktyki wywołują uzasadniony niepokój, zwłaszcza w realiach rosnącej inflacji i stale rosnących kosztów życia. Terminowe i uczciwe wypłacanie wynagrodzeń to podstawa zdrowych, opartych na zaufaniu relacji między pracodawcą a pracownikiem.

Nadużycia umów cywilnoprawnych

Spośród 37 500umów zlecenia i 343 umów o dzieło, w około 3% przypadków inspektorzy zakwestionowali formę zatrudnienia – uznając, że pracownikom przysługiwała umowa o pracę. Choć procentowo to niewiele, w skali kraju oznacza to tysiące osób pozbawionych prawa do urlopu, wynagrodzenia chorobowego czy zawodowej stabilizacji. Nadużywanie umów cywilnoprawnych wciąż pozostaje jednym ze sposobów obchodzenia prawa pracy i szczególnie dotkliwie odbija się na sytuacji osób młodych, kobiet oraz osób z niepełnosprawnościami.

Zatrudnienie osób z orzeczeniem kontrolowane pod każdym kątem

W 2024 roku Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadziła 948 kontroli obejmujących ponad 39 tysięcy pracowników z niepełnosprawnościami. Najczęściej kontrolowane były przedsiębiorstwa z sektora przetwórstwa przemysłowego, usług administracyjnych oraz handlu. Zdecydowaną większość stanowiły mikro- i małe firmy. Tak szeroki zakres działań jasno pokazuje, że kwestia zatrudniania osób z niepełnosprawnościami znajduje się wysoko na liście priorytetów PIP – to istotny sygnał zarówno dla rynku pracy, jak i dla polityki społecznej.

Nieprawidłowości stwierdzono w 88% zakładów pracy chronionej, 87% Zakładów Aktywności Zawodowej oraz 78% pracodawców działających na otwartym rynku pracy. Najczęściej dotyczyły one kwestii bezpieczeństwa technicznego – m.in. braku osłon w maszynach, złego stanu instalacji czy niedostępności środków ochrony osobistej. Ogromna ilość miejsc pracy wciąż nie jest dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Przypominamy, że to nie tylko naruszenie przepisów prawa, ale przede wszystkim realna bariera w dążeniu do pełnej inkluzji na rynku pracy.

Skargi i kontrole z inicjatywy pracowników

Zgłoszono 154 skargi, w których wskazano łącznie 402 nieprawidłowości – najczęściej dotyczące niewypłacania wynagrodzeń, pracy ponad dopuszczalne normy bez wymaganej zgody lekarskiej - w przypadku pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności, a także przypadków mobbingu. Co istotne, aż połowa zgłoszeń zakończyła się potwierdzeniem naruszeń. To dowód na skuteczność systemu skargowego, ale również sygnał, że skala nadużyć pozostaje niepokojąco wysoka. Dla wielu osób praca wciąż wiąże się nie tylko z wyzwaniami zawodowymi, lecz także z obciążeniem psychicznym i brakiem podstawowego poczucia bezpieczeństwa.

Zaniedbane prawa pracownicze

Wśród najczęściej stwierdzanych nieprawidłowości znajdują się przypadki nieudzielania urlopów w wymaganym terminie, przekazywania niepełnych lub mylących informacji na temat warunków zatrudnienia oraz brak rzetelnej ewidencji czasu pracy. Takie zaniedbania wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie pracowników – szczególnie tych, którzy z powodu stanu zdrowia potrzebują szczególnego wsparcia. Trudno bowiem egzekwować prawo do wypoczynku czy dodatkowych dni wolnych, gdy brakuje podstawowej dokumentacji. Warto zwrócić uwagę, że to nie tylko naruszenie przepisów, ale także wyraz braku szacunku dla granic i potrzeb pracowników.

Efekty kontroli – realna poprawa warunków zatrudnienia

Raport Państwowej Inspekcji Pracy potwierdza, że kontrole mogą przynieść wymierne korzyści. Dzięki podjętym interwencjom wypłacono zaległe wynagrodzenia i dodatki, przywrócono pracownikom możliwość skorzystania z zaległych urlopów, doposażono stanowiska pracy, a także wyeliminowano liczne zagrożenia techniczne. Konsekwentne działania kontrolne mają sens – o ile są prowadzone systematycznie i z myślą o długofalowej poprawie sytuacji zatrudnionych.

Edukacja i regulacje: co dalej?

Niski poziom wiedzy na temat praw pracowniczych pozostaje jednym z największych wyzwań. Problem ten dotyczy zarówno pracodawców, jak i samych pracowników. Państwowa Inspekcja Pracy podkreśla, że niezbędne jest zwiększenie liczby szkoleń oraz zacieśnienie współpracy z organizacjami społecznymi i edukacyjnymi. Równie ważna jest promocja przepisów dotyczących zatrudnienia wspieranego i związanych z nim ulg, które mogą być realnym wsparciem dla firm. Bez edukacji trudno mówić o świadomości, a bez świadomości – o trwałej i uczciwej zmianie na rynku pracy.